‘Helemaal gek is de belangstelling van Donald Trump om Groenland te kopen niet’

‘Met of zonder president Trump zal het belang van Groenland blijven toenemen, economisch en militair’, schrijft professor Jonathan Holslag (VUB).

Beeldt u het zich in: een geologische schatkamer even groot als die van Afrika en het Midden-Oosten samen, maar dan zonder de oorlogen, de terroristen, de vluchtelingen, de onstabiele regimes en de slechte infrastructuur. Diezelfde plek herbergt bovendien een derde van de wereldwijde gasreserves, 20 procent van de aardolie en verder uranium, vrachten zeldzame aardmetalen en eindeloze visgronden. We hebben het over het Hoge Noorden. Helemaal gek is de belangstelling van Amerikaans president Donald Trump om Groenland te kopen dus niet.

Tragische beelden van smeltende ijskappen en gletsjers: daarvan kennen wij die regio vooral. In dit geval gaat het om wat daarónder schuilgaat. Kvanefjeld, in het zuiden van Groenland, levert de zuiverste zeldzame aardmetalen. Die zijn cruciaal voor uiteenlopende toepassingen, van computerchips tot raketten. De Chinezen zouden de Chinezen niet zijn als zij er niet meteen een gooi naar deden. Chinese energiegiganten speuren de wateren die Groenland omringen af naar olie en gas. En de eerste onderzoeken zijn aan de gang om tot 3000 meter diep knolletjes ertsen van de oceaanbodem te schrapen.

Helemaal gek is de belangstelling van Donald Trump om Groenland te kopen niet.

‘Denkt u dat dat moeilijk is?’ vroeg een ingenieur van een groot Nederlands baggerbedrijf me onlangs. ‘Mineralen uit het hart van Afrika halen is veel moeilijker. Je hebt wegen nodig, spoorwegen. In de zee kun je, zodra je de juiste platforms hebt, eindeloos blijven ontginnen op grote schaal. Je transporteert over de zee. Dat is veilig en goedkoper.’ Ook de Verenigde Staten, Japan en Europa proberen hun bevoorrading van kostbare mineralen volop veilig te stellen, nu China zijn binnenlandse voorraden meer afschermt en dominanter wordt in de grondstoffensector in het Zuiden. Aangezien de vraag naar elektronica blijft groeien, worden de ontginningsprojecten in Hoge Noorden almaar rendabeler.

Lange tijd bevond het Hoge Noorden zich aan de zelfkant van het internationale toneel. Nu eist het een centrale plek op. De belangstelling van het Witte Huis is niet nieuw. Geopolitiek zou je Groenland zelfs kunnen beschouwen als een onderkoelde versie van Hawaï, een vooruitgeschoven post in de Amerikaanse verdedigingslinie. Wat de raketverdediging betreft ís dat al zo. De radarinstallatie in Thule kan tot 3000 meter de ruimte in kijken en is bedoeld tegen vijandige raketten die via het noorden, de kortste weg, op weg zijn naar de Verenigde Staten. De voorbije jaren werd de basis voor 60 miljoen dollar gemoderniseerd.

Bovendien ligt Groenland langs de almaar belangrijkere maritieme doorvoerroutes van de Noorse Zee. Als je een globe van bovenaf bekijkt, valt eerst en vooral op hoeveel tijdwinst het voor schepen oplevert om van Oost-Azië naar Europa te varen via de Noordelijke IJszee in plaats van via de Indische Oceaan. Als je dan ook nog bedenkt dat op het Kola-schiereiland, de knobbel die vasthangt aan het noorden van Scandinavië, de grootste Russische marinebasis ligt, dan wordt je wel duidelijk waarom de VS de wateren rond Groenland naar waarde schatten. Tijdens de Koude Oorlog was de vaarroute tussen Groenland, IJsland en het Verenigd Koninkrijk, de zogenoemde GIUK gap, het voorwerp van spanningen.

De vraag is of de kleine overheid van Groenland in dat nieuwe spel om de macht haar hoofd koel kan houden.

Nu hangen die spanningen opnieuw in de lucht. De Amerikanen hebben, samen met andere bondgenoten, hun militaire aanwezigheid rond bijvoorbeeld de Baltische Zee al enkele jaren opgevoerd. Daarmee willen ze vooral Rusland intomen. Maar Rusland is daarna op zoek gegaan naar nieuwe kwetsbaarheden van het westerse kamp. Eén zo’n kwetsbaarheid vormen de lange aanvoerlijnen via het noordelijke deel van de Atlantische Oceaan. Als er ooit een conflict uitbreekt, kan Rusland het de VS moeilijk maken om versterkingen aan te voeren via de oceaan.

Moskou heeft dat al een paar keer duidelijk gemaakt. Vanuit Moermansk, de thuisbasis van zijn Noordelijke Vloot, steken kernonderzeeërs almaar vaker de Noorse Zee door naar de Atlantische Oceaan. Ter plaatse is het moeilijk om ze op te sporen, zeker omdat bijvoorbeeld de Britten de middelen niet meer hebben om hun deel van de GIUK gap in de gaten te houden. Op termijn komen er in Moermansk nieuwe kernonderzeeërs. De Yasen, bijvoorbeeld, die tot veertig hypersonische antischipraketten zal dragen. Washington wil koste wat kost voorkomen dat het militaire machtsevenwicht in de regio verder verstoord wordt.

Met of zonder president Trump zal het belang van Groenland blijven toenemen, economisch en militair. De VS, China, Rusland: allemaal hebben ze interesse. De vraag is of de kleine overheid van Groenland in dat nieuwe spel om de macht haar hoofd koel kan houden.