Het congres van de Tory’s, de Britse conservatieve partij, wordt ontsierd door straatprotest en interne twisten. Terwijl Boris Johnson de brexiteers blijft aanvuren, wordt premier Theresa May tussen haar achterban en de Europese Unie geprangd.
Zondag startte in Manchester het partijcongres van de Britse conservatieve partij in een gespannen sfeer. Linkse betogers namen met luid straatprotest de volgens hen asociale Tory-politiek op de korrel.
Maar wat de bijeenkomst écht onder hoogspanning zet, zijn natuurlijk de brexitonderhandelingen. In Firenze gaf premier Theresa May donderdag een speech die de gesprekken een nieuw elan moest geven. Dat is gelukt, zei de Europese toponderhandelaar Michel Barnier in een gezamenlijke persconferentie. Maar dat er beslissende stappen waren gezet, zoals de brexitminister en toponderhandelaar David Davies zei, vond Barnier iets te sterk geformuleerd.
Op drie punten, de financiële afwikkeling van de boedelscheiding, de rechten van de EU-burgers in het VK en de regeling voor de grens tussen Ierland en Nood-Ierland, moeten de Britten klare wijn schenken om een ordelijke Britse uitstap te garanderen. Pas daarna heeft de EU groen licht voor de tweede fase in de onderhandelingen over de toekomstige handelsrelatie tussen het VK en de EU.
Over de drie voorwaarden kan nog maanden worden onderhandeld.
1. De financiële kant
Barnier verwacht van het VK dat het specifieert welke financiële verplichtingen het bereid is na te komen bovenop de Britse toezegging om naar schatting zo’n 20 miljard euro bij te dragen in de EU-begroting tot het eind van een tweejaarlijkse overgangsperiode in 2021. Er blijft immers ook nog het Britse aandeel in de Europese schuldenput en het engagement van het Verenigd Koninkrijk in de lopende EU-programma’s, waar de Britten zedig over zwijgen.
2. Wat met EU-immigranten?
Ook over het lot van de EU-immigranten in het VK is er nog geen eensgezindheid. De Britten staan toe dat EU-burgers een ‘settled status’ kunnen aanvragen, die recht geeft op onbeperkt verblijf en op uitkeringen op Britse bodem. Ze kunnen zelfs na een tussentijds verblijf van bijvoorbeeld twee jaar in de EU bij hun terugkeer in het VK dezelfde rechten blijven genieten, zegt het onderhandelingsteam van Davies nu. Dat kan dan wel op voorwaarde dat de 1,2 miljoen Britten in de EU onbeperkt kunnen verhuizen naar een andere EU-lidstaat na de Brexit.
Maar de registratieplicht voor wie na exit day uit de EU naar het VK immigreert pikt Europa niet. Eveneens een struikelblok is dat de Britten de jurisdictie van het Europese Hof in de overgangsfase tot 2021 niet aanvaarden, zei Barnier. De Britten staan voorlopig alleen toe dat EU-burgers hun rechten kunnen afdwingen voor Britse rechtbanken die het EU-recht blijven toepassen.
3. De grens tussen Noord-Ierland en Ierland
Over het derde knelpunt, de zogenaamde common travel area (CTA) tussen Noord-Ierland en Ierland, blijft er onduidelijkheid. Ieren en Noord-Ieren kunnen ook na het vertrek van het VK uit de EU ongehinderd of met een minimale controle de grens oversteken, zeggen de Britten, maar de EU vraagt zich af hoe dat mogelijk is als Noord-Ierland niet langer deel uitmaakt van de Europese Douane-Unie. Daarom pleiten de grootste fracties van het Europese Parlement ervoor om Noord-Ierland in de Douane Unie te laten. Voor de regering-May is dat onbespreekbaar zei staatssecretaris voor Noord-Ierland James Brokenshire op dag één van het partijcongres van de Tory’s.
Stokebrand Boris Johnson
Om de Britten onder druk te zetten hebben de vijf belangrijkste fracties van het Europees Parlement zonder de ECR-fractie, met onder meer de Britse Conservatieven, de Poolse PiS en de N-VA, beslist dinsdag een resolutie te laten stemmen. Daarin staat dat er essentiële Britse toegevingen nodig zijn om naar de tweede fase van de handelsbesprekingen te kunnen overgaan.
Op de EU-Raad van 19 oktober beslissen de 27 EU-leiders na een aanbeveling van Barnier of de volgende fase in de besprekingen kan worden aangevat. Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker zei in de marge van de Europese Digitale Top in Tallinn, Estland dat er een mirakel nodig is om tegen die datum een akkoord te bereiken.
In de week van 9 oktober volgt de volgende onderhandelingsronde tussen Davies en Barnier. Europese diplomaten hopen dan op meer resultaat. Dat er tot nu toe zo weinig Britse toegevingen kwamen, schrijven ze toe aan het feit dat er nog knopen moeten worden doorgehakt op het congres van de Conservatieve partij dat zondag in Manchester is gestart. Maar dat was buiten de campagne van het Leave-kamp gerekend.
De onderhandelingen hebben Boris Johnson intussen geleerd dat als het VK de controle over zijn migratie wil behouden, het niet wil bijdragen tot de EU-begroting en het bij geschillen het gezag van het Europese Hof niet erkent, er ook geen vrijhandel meer mogelijk is met Europa
De roerende eensgezind van de Britse regering achter haar eersteminister had in Firenze al meer weg van een tijdelijk bestand. Nauwelijks terug in Londen moest Theresa May in uittreksels van journalist Tim Shipman’s jongste boek Fall Out: A Year of Political Mayhem in The Sunday Times lezen dat haar naaste medewerkers Philip Hammond, Boris Johnson, David Davis en Amber Rudd in de vroege ochtend van 9 juni even hadden overwogen om haar te laten vallen nadat hun partij de meerderheid had verloren in het Lagerhuis. Ze kozen uiteindelijk dan toch voor het status quo omdat alleen oppositiepartij Labour van May’s vertrek had geprofiteerd, aldus Shipman.
May moest in de tabloids ook vernemen dat het Leave-kamp haar minister van Buitenlandse Zaken, Boris Johnson, prees omdat hij May ervan had weerhouden de zogenaamde Noorwegen-optie te kiezen in haar speech en een langere overgangsperiode voor te stellen onder invloed van Philip Hammond.
Noorwegen maakt geen deel uit van de Europese Unie, maar geniet wel van de vrijhandel in de Europese Economische Ruimte en heeft geen controle over de toegang van EU-migranten op zijn grondgebied. Bovendien levert het een aanzienlijke bijdrage tot de EU-begroting. Dat is pure horror voor de harde brexit-aanhangers. May en Hammond ontkennen staalhard dat dit nog maar werd overwogen binnen de regering. May beweert immers dat ze een nieuw, niet-bestaand model van samenwerking met Europa wil onderhandelen.
Johnson wordt in de Britse pers getipt als een grote kanshebber om May op te volgen als voorzitter van de Conservatieve partij. Met zijn eisen probeert hij de poten van onder de stoel te zagen waarop May zit.
Geen reality check
Na zijn overwinning in het Brexit-referendum in juni 2016 maakte de jolige Johnson zich sterk dat having our cake and eat it mogelijk was, waarmee hij bedoelde dat het VK zich kon ontdoen van alle Europese regelgeving en bureaucratie, maar toch ongehinderd de vrijhandel met Europa behouden.
De onderhandelingen met het team van Barnier hebben hem intussen geleerd dat als het VK de controle over zijn migratie wil behouden, het geen financiële bijdrage wil leveren tot de EU-begroting en het bij geschillen het gezag van het Europese Hof niet erkent, er ook geen vrijhandel meer mogelijk is met Europa, laat staan Europese financiële paspoorten die toelaten dat Britse banken en verzekeraars hun diensten kunnen blijven aanbieden op het continent. Dat betekent niet alleen hogere handelstarieven, maar in de praktijk ook weer ellenlange files aan de Brits-Europese grenzen voor douaneformaliteiten en paspoortcontroles.
Maar Johnson doet alsof hij immuun is voor een reality check en blijft grotendeels achter zijn pamflet staan voor een ‘zuivere’ brexit dat hij twee weken geleden naar The Daily Telegraph instuurde, waarin hij het VK volledig buiten de Europese Unie economische bloei en welvaart voorspiegelt dankzij vrijhandelsverdragen wereldwijd.
Elke eerste minister zou in de gegeven omstandigheden zijn balorige minister van Buitenlandse Zaken de laan uitsturen, maar May vreest de fanatieke achterban van Johnson.
Vorig weekend werd zijn toon grimmiger. Daags voor het partijcongres van de Conservatieven zei hij in een interview in de tabloid The Sun, dat er van verdere toegevingen aan Barnier geen sprake kon zijn. In de tweejaarlijkse overgangsperiode, ‘die geen seconde langer mag duren’, aanvaardt hij de rechtspraak van Europese rechtbanken niet en ook voor toegang tot de Europese Economische Ruimte moet het VK elke financiële bijdrage (zoals Noorwegen doet) weigeren.
Dezelfde dag stuurden hardline brexiteers van de Leave means Leave Group Theresa May een brief waarin ze haar vragen om de onderhandelingen te verlaten als de gesprekken over de nieuwe handelsrelatie met het VK niet voor kerstmis gestart zijn en de EU mee te delen dat het VK naar de World Trade Organisation-regels overstapt na exit day.
In diplomatieke EU-kringen gaat men er nu al vanuit dat die tweede fase ten vroegste tegen 14 december kan worden aangevat, maar dan moet het VK wel bijdraaien. Matti Maasikas, de vice-eersteminister van Estland dat momenteel het roterende voorzitterschap waarneemt van de Europese Raad, zei al dat de lidstaten zullen blijven eisen dat de overgangsperiode onder de rechtspraak van het Europese Hof van Justitie blijft.
Het Labourcongres liet het na om van brexit een van de 8 belangrijke debatthema’s te maken, omdat het de zo gekoesterde eenheid van de partij had kunnen aantasten.
Maasikas vraagt zich openlijk af of de maximale overgangsperiode van twee jaar (tot maart 2021) die Johnson eist niet veeleer is ingegeven door electorale overwegingen dan door de tijd die het VK nodig heeft om zijn controlesystemen aan zijn grenzen uit te bouwen. In 2022 zijn er immers verkiezingen in het VK en Johnson hoopt zoveel mogelijk leave-stemmen te oogsten, als het ‘Europese juk’ effectief is verdwenen.
Johnson wordt in de Britse pers getipt als een grote kanshebber om May op te volgen als voorzitter van de Conservatieve partij. Met zijn eisen probeert hij de poten van onder de stoel te zagen waarop May zit.
Maar May laat zich niet intimideren. Ze maakte al duidelijk dat ze weigert de jurisdictie van het Europese Hof uit te sluiten in de overgangsperiode, omdat ze beseft dat de onderhandelingen met de EU anders opnieuw in een impasse belanden.
Ze kreeg ook al de steun van een aantal backbenchers uit het parlement die Johnson de boodschap stuurden ‘Grow up or go’ (Gebruik je verstand of vertrek). In de Sunday Telegraph toonde ze zich zelfs bereid om in de verkiezingen van 2022 de Tory-kandidaat voor het premierschap te blijven. Elke eerste minister zou in de gegeven omstandigheden zijn balorige minister van Buitenlandse Zaken de laan uitsturen, maar May vreest de fanatieke achterban van Johnson. Bovendien maakt ze van Johnson dan een brexit-martelaar.
Dat er tot nu toe zo weinig Britse toegevingen kwamen, schrijven Europese diplomaten toe aan het feit dat er nog knopen moeten worden doorgehakt op het congres van de Conservatieve partij.
Op het lopende Tory-congres wacht haar de weinig benijdenswaardige taak om de chaos in haar eigen partij te bezweren zonder de onderhandelingen met de EU weer in het slop te doen belanden. Maar ook Johnson zal twee keer nadenken voor hij voluit gaat, omdat hij dan vervroegde verkiezingen dreigt uit te lokken, die Labour mogelijk kan winnen.
Softere brexit
Het contrast met de roerende eensgezindheid op het partijcongres van de grote rivaal in Brighton afgelopen week kan bijna niet groter. Na de verrassende winst in de vervroegde verkiezingen van juni geniet Labour-voorzitter Jeremy Corbyn van zijn vedettenstatus bij de Britse jongeren, zoals Bernie Sanders indertijd in de VS.
Corbyn kan geduldig afwachten tot de Tory-regering aan zijn onderlinge twisten bezwijkt en is vastbesloten om de verkiezingen te winnen en de volgende regering te leiden. Labour staat klaar om over te nemen, zei hij in zijn slotspeech. De partij beschikt over een manifest waarin ze een heel wat softere brexit met een langere overgangsperiode bepleit met een mildere regeling voor EU-migranten. Labour sluit ook een blijvende deelname aan de Europese Douane-Unie en Europese Economische ruimte niet uit.
Het congres liet wel na om van brexit een van de 8 belangrijke debatthema’s te maken, omdat het de zo gekoesterde eenheid van de partij had kunnen aantasten. De reden is niet ver te zoeken. Een grote meerderheid van de Labour parlementairen wil in de EU blijven, maar een derde van de Labour-kiezers, vooral in de industriële bastions van Noord-Engeland en Wales stemde voor brexit. Maar voorlopig blijft de partij gespaard van rebellie van brexiteers.
Bedrijven in EU beducht voor juridisch vacuüm
Britse ondernemingen en ondernemingen uit landen als Denemarken, Nederland en België, die een intense handel met Groot-Brittannië hebben, zien de bui al hangen. Daarom hoopt het VK in de tweede fase van de onderhandelingen met deze landen aparte vrijhandelsverdragen te sluiten, buiten de EU om.
Vorige week ging toponderhandelaar David Davies al verkennende gesprekken voeren met minister van Buitenlandse Zaken Didier Reynders (MR) en de Nederlandse premier Mark Rutte. Minister van Handel Liam Fox sprak met minister van Economie Kris Peeters (CD&V).
Het VK is voor Belgische bedrijven de vierde afzetmarkt met een export van 30 miljard euro aan goederen en diensten en daarvan nemen Vlaamse bedrijven 85% voor hun rekening. Bij een harde brexit zonder enig handelsakkoord zou dat de Belgische exporteurs 1,6 miljard euro aan taksen en heffingen extra per jaar kunnen kosten. Het hardst getroffen zouden de chemie, de textiel, de voeding, de transportsector en de haven van Zeebrugge zijn.
Net zoals de Britse ondernemers zijn de Belgische bedrijven het meest beducht voor een juridisch vacuüm na exit day, want dan vallen alle invoer- en uitvoertarieven onmiddellijk terug op de veel hoger tarieven van de World Trade Organisation (WTO). Met de inlassing van een transitieperiode tot 2021 zou dat gevaar voorlopig geweken zijn.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
