Heeft Oekraïne een Trump-plan?

In weinig landen wordt de uitslag van de Amerikaanse verkiezingen met meer aandacht gevolgd dan in Oekraïne. Zal Donald Trump Kiev aan Rusland overleveren?

Voor Oekraïne staat er bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen véél op het spel. Voor het volhouden van zijn oorlogsinspanning is het grotendeels aangewezen op Amerika. Volgens de Ukraine Support Tracker van de Universiteit van Kiel leverde Amerika sinds het begin van de invasie bijna de helft van alle militaire steun die Oekraïne tot nu toe ontving, goed voor 56,8 miljard dollar. Bovendien heeft Amerika de komende tijd nog enkele tientallen miljarden steun toegezegd.

Vooral een eventueel presidentschap van Donald Trump lijkt de zaken voor Oekraïne niet bepaald gemakkelijker te maken. Trumps appreciatie voor de Russische president Vladimir Poetin is genoegzaam bekend: volgens het laatste boek van Bob Woodward hebben beiden nog steeds contact. Tijdens de vorige campagne was een telefoontje tussen Trump en Zelenksy, waarbij Trump de Oekraïense president onder druk zette om een onderzoek te starten naar Hunter Biden, de aanleiding om een impeachmentprocedure op te starten.

Trump heeft tijdens de campagne meermaals verkondigd dat hij de oorlog in een wip zou beëindigen en prompt vredesonderhandelingen zou starten, waardoor Oekraïne tot zware toegevingen gedwongen zou worden. In een podcastinterview op 18 oktober gaf hij Zelensky de schuld van de oorlog. J.D. Vance, Trumps running mate, roept op tot onderhandelingen met Rusland, vindt dat Oekraïne het bezette grondgebied moet opgeven en wil het land niet in de NAVO. Vance weigert Vladimir Poetin een vijand te noemen.

Nieuw boek Bob Woodward: banden tussen Trump en Poetin gingen nog verder dan gedacht

Tweepartijsteun

Op Trumps positie over Oekraïne valt geen lijn te trekken. In februari stelde Trump nog dat hij als president net méér steun aan Oekraïne zou geven dan Biden. In september noemde hij Zelenksy dan weer ‘de beste verkoper ter wereld’: ‘Elke keer hij naar ons land komt, keert hij terug met 60 miljard dollar.’ Een uitgewerkt plan voor Oekraïne heeft hij niet. Zoals Kurt Volker, die onder Trump Amerikaans speciale vertegenwoordiger voor Oekraïne was, het eerder dit jaar verwoordde: ‘Niemand weet wat Trump zal doen. Zelfs Trump niet.’

De absolute prioriteit voor Oekraïne is het verzekeren van zowel Democratische als Republikeinse steun. Grote nieuwe militaire steun moet immers door het Huis van Afgevaardigden en de Senaat. Oekraïne wil vermijden dat een politiek spel tussen Democraten en Republikeinen opnieuw maandenlang de militaire steun stillegt. ‘De Oekraïense diplomatie probeert vooral niet te veel in het zicht te lopen’, zegt Volodymyr Fesenko, directeur van het Center for Political Studies ‘Penta’ in Kiev. ‘Oekraïne heeft er niets aan als het een onderwerp wordt in de campagne.’

Dat is soms een hachelijke balans. Tijdens zijn bezoek aan de Verenigde Staten eind september ontmoette Zelensky huidig president Joe Biden, maar ook Kamala Harris én Donald Trump. Vooral die ontmoeting met Trump had enige voeten in de aarde. Nadat Zelensky een wapenfabriek in Bidens geboortestad Scranton had bezocht, in de cruciale swingstaat Pennsylvania, werd de afspraak met Trump prompt afgezegd. De dag erna kondigde Trump aan dat hij Zelensky dan toch zou ontmoeten. Bij die ontmoeting benadrukte Trump zijn ‘fantastische relatie’ met Zelensky.

Achtbaan

De ontmoeting geeft aan wat Oekraïne te wachten staat. ‘Het belangrijkste is dat de ontmoeting heeft plaatsgevonden’, zegt Fesenko. ‘Het zou een enorm probleem geweest zijn als Zelensky zonder ontmoeting met Trump was teruggekeerd. Het geeft aan dat een presidentschap van Trump een achtbaan zal zijn voor Oekraïne. Sommige beslissingen zullen in ons voordeel zijn, andere in ons nadeel. En we zullen nooit weten wat de dag van morgen brengt.’

Bovendien heeft Oekraïne zelfs een isolationistische president als Trump best wel wat te bieden. Oekraïne heeft twee punten die het aan Trump kan verkopen, stelt Oleksandr Kraiev, expert internationale relaties bij de Oekraïense denktank Prism. ‘Trump is op zoek naar erkenning. Door Oekraïne te steunen, kan hij tonen dat hij een nog sterkere leider is dan Vladimir Poetin.’ Kraiev ziet ook een belangrijke economische motivatie. ‘Amerikaanse wapenbedrijven noemen de herbewapening van Oekraïne nu al “het contract van de eeuw”. Zij hopen de komende decennia miljarden dollars te verdienen. Voor een zakenman als Trump zou het vreemd zijn zo’n kans te laten liggen.’

Veel zal afhangen van wie Trump bij een eventueel presidentschap zijn buitenlandbeleid zal laten uittekenen. Mike Pompeo, die tijdens Trumps presidentschap directeur was van de CIA en later ook buitenlandminister, geldt bijvoorbeeld als zeer pro-Oekraïens. Hoewel Trump tijdens de campagne van 2016 zei dat de Krim aan Rusland toebehoort, ondertekende hij onder impuls van Pompeo bijvoorbeeld de Krimdeclaratie, die benadrukt dat de Krim Oekraïens is.

Gezichtsverlies

Het is maar de vraag of Poetin en Trump bij een tweede presidentschap van Trump terstond zoete broodjes zullen bakken. Ondanks Trumps ongetwijfeld goede intenties verslechterden de relaties tussen Rusland en Amerika tijdens zijn presidentschap. Zelfs als Trump zich geregeld kritisch heeft uitgelaten over de Amerikaanse steun aan Oekraïne, is het maar de vraag of Poetin onmiddellijk zijn zin krijgt. ‘Trump en Vance hebben het over het bevriezen van de frontlinie, maar voor Poetin is dat niet genoeg’, zegt Fesenko. ‘Hij wil dat Oekraïne capituleert, zijn leger inkrimpt, en geen lid wordt van NAVO. Dat gaat enorm ver. Er is geen goede reden waarom Amerika dat zou toestaan.’

Bovendien zou Amerika, als Rusland de oorlog tegen Oekraïne wint, gezichtsverlies leiden. ‘Amerika zou enorm zwak lijken in de ogen van Iran, China en Noord-Korea,’ zegt Fesenko. ‘Dat wil Trump te allen prijze vermijden.’

‘Kremlin 4 Kamala’: waarom Vladimir Poetin zijn steun uitspreekt voor Kamala Harris

Quid Kamala

Een eventueel presidentschap van Trump wordt binnen de Oekraïense diplomatie niet noodzakelijk gezien als een ramp. ‘Het absolute nachtmerriescenario is dat er in Amerika een politieke crisis uitbreekt’, zegt Fesenko. Hij refereert aan het scenario van 2000, waarbij het maanden duurde eer er uitsluitsel was over de uitslag in Florida. Trump heeft vooraf al aangekondigd dat hij een eventuele nederlaag niet zal erkennen. ‘Rusland zou van dat scenario gebruik maken om door te drukken’, waarschuwt Fesenko. ‘Dat zou enorm gevaarlijk zijn, niet in het minst voor Amerika zelf.’

En zelfs als Harris wint, zal Oekraïne het de komende maanden moeilijk krijgen. De kans is klein dat de Democraten in de Senaat een meerderheid zullen hebben. Het is dus perfect mogelijk dat de Republikeinen opnieuw steun aan Oekraïne tegenhouden om de zittende Democratische president tegen te werken.

Bovendien is het maar de vraag wat Kamala Harris eigenlijk met Oekraïne wil. ‘Tot nu toe heeft ze enkel in slogans over Oekraïne gesproken,’ zegt Kraiev. ‘Harris heeft nauwelijks ervaring qua buitenlands beleid, en we weten niet wie haar beoogde minister van Buitenlandse Zaken en van Defensie zijn. We vermoeden dat ze niet heel anders dan Biden zal handelen, maar eigenlijk weten we dat niet.’