Heeft May de impasse doorbroken of stevenen we af op een bikkelharde brexit?

Maandagavond bereikten Theresa May en de Europese Unie een overeenkomst over de omstreden interpretatie van het brexitakkoord. Kan de premier het Britse parlement alsnog overtuigen of stevenen we af op een bikkelharde brexit?

Het wordt – alweer – een cruciale week voor de brexit. Ruim twee weken voor de deadline buigt Westminster zich dinsdag opnieuw over het omstreden terugtrekkingsakkoord tussen de Britse regering en de Europese Unie. Haalt dat akkoord het niet, dan laten de 650 parlementsleden zich woensdag uit over een no-dealscenario. Als ook dat naar de prullenmand wordt verwezen, stemt Westminster over een eventueel uitstel van de brexitdatum.

Donkere wolken

Alles hangt natuurlijk af van wat er dinsdag gebeurt. Steunt een meerderheid van het Britse parlement ditmaal wel de terugtrekkingsovereenkomst, dan worden de stemmingen van woensdag en donderdag opgeschort. In januari moest de Britse premier nog een overweldigende nederlaag incasseren toen ze maar liefst 230 stemmen tekort kwam. Het betekent dat ze 116 parlementsleden moet overtuigen om van kant te wisselen.

Nog steeds wringt het schoentje bij de noodoplossing in het terugtrekkingsakkoord – ook wel de backstop genoemd. Die treedt in werking wanneer er na de eventuele transitieperiode (die er enkel komt als er een terugtrekkingsakkoord wordt gevonden, nvdr.) van twee jaar geen handelsakkoord wordt gevonden tussen Brussel en Londen.

Er komt geen derde kans. De onderhandelingen worden niet meer heropend.

Momenteel houdt die noodoplossing in dat heel het Verenigd Koninkrijk in de douane-unie zou blijven – en dat voor onbepaalde tijd. Omdat Londen haar bijdragen moet blijven betalen, geen zelfstandig handelsbeleid kan voeren en enkel Noord-Ierland in de interne markt blijft, vinden de brexiteers ervoor dat het Verenigd Koninkrijk een gespeleten vazalstaat wordt van de Europese Unie. De advocaat-generaal van de Britse regering, Geoffrey Cox, die een juridisch advies verleent aan het Britse parlement over het terugtrekkingsakkoord, deelt die vrees.

May moest er dus ervoor zorgen dat hij zijn oordeel wijzigt, waardoor de brexiteers en de Noord-Ierse DUP overtuigd geraken van de overeenkomst met de Unie. Daarom vroeg ze om de permanente noodregeling te vervangen door een tijdelijk mechanisme. Maar de noodoplossing simpelweg in de tijd beperken, biedt voor de Unie onvoldoende garanties om de fragiele vrede aan de Noord-Ierse grens te bewaren én om de integriteit van de Europese interne markt veilig te stellen.

Stroomversnelling

De Europese Unie stelde afgelopen vrijdag een andere piste voor om het dossier uit het slop te trekken. Brussel wil een onafhankelijk arbitragepanel (waarvan al sprake is in het terugtrekkingsakkoord, nvdr.) oprichten die de backstop na een bepaalde periode moet evalueren. Wanneer dat panel oordeelt dat de Unie zich niet ter goeder trouw aan de verplichtingen houdt en weigert om daar iets aan te doen, kan Groot-Brittannië – zonder Noord-Ierland – de douane-unie toch verlaten, zo luidde de boodschap van hoofdonderhandelaar Barnier. Die regeling zou wettelijk beter worden verankerd en ingekapseld worden in het internationaal recht gehandhaafd door de Verenigde Naties.

Ik vraag me af of het wel zinvol is om de brexit met een schamele acht weken uit te stellen wanneer er dinsdag geen akkoord wordt gevonden.

Hoewel die uitweg Geoffrey Cox nog steeds niet kon overtuigen, zette het wel de deur op een kier om verder te onderhandelen. May ging maandagavond naar het Europees Parlement in Straatsburg om samen met Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker en hoofdonderhandelaar Michel Barnier aan de details van het voorstel te schaven. Daarnaast schreven ze een gezamenlijke interpretatieve verklaring uit met wettelijke garanties dat Brussel en Londen er alles aan zullen doen om een eindeloze backstop te vermijden.

Bovendien wordt de ambitie om alternatieven voor een backstop te zoeken te versterken. Ten slotte werd er nog een nota toegevoegd aan de politieke verklaring die de ambitie om een diepgaande handelsrelatie te onderhouden kracht moet bijzetten.

Op die manier wordt eigenlijk wettelijk verankerd wat de Europese Unie in het verleden al meermaals heeft aangegeven. Toch blijft de echte vraag of de nieuwe afspraken voor een meerderheid in het Britse parlement zullen zorgen. Veel zal afhangen van het feit of Geoffrey Cox ditmaal wel tevreden is over de overeenkomst. Maar aangezien het terugtrekkingsakkoord niet werd aangepast en enkel een interpretatieve verklaring werd toegevoegd, is de kans erg klein dat ze het tekort van 230 stemmen zal kunnen overbruggen. Labourleider Jeremy Corbyn riep zijn partijgenoten alleszins op om het voorstel weg te stemmen.

No-Deal of uitstel?

In dat geval zal het Britse parlement zal zich woensdag buigen over een no-dealscenario. Stemt een meerderheid voor, dan zal het Verenigd Koninkrijk de Europese Unie zonder akkoord verlaten. Maar omdat – ironisch genoeg – een overweldigende meerderheid van Westminster fel gekant tegen is tegen een harde brexit wordt deze fase slechts een formaliteit.

Vervolgens vindt er donderdag een stemming plaats over een eventueel uitstel. Maar ook daarover zijn er momenteel nog heel wat onbeantwoorde vragen. Het is voorlopig namelijk onduidelijk hoe lang dat uitstel moet duren. Moeten de Britten er uit voor 23 mei, wanneer Nederland de Europese verkiezingen aftrapt? Of kunnen ze blijven tot 1 juli, de dag voordat het nieuwe Europese parlement effectief rechtsgeldig is? Of duurt het uitstel toch nog langer en moeten de Britten alsnog deelnemen aan de Europese stembusgang?

In ieder geval moeten de Europese lidstaten het uitstel van de brexitdatum unaniem goedkeuren. ‘Ik vraag me af of het wel zinvol is om de brexit met een schamele acht weken uit te stellen wanneer er dinsdag geen akkoord wordt gevonden. De backstop vormt als sinds vorige zomer de grote struikelblok in de onderhandelingen. Sindsdien hebben we geen greintje vooruitgang geboekt’, aldus de topambtenaar.

‘Bovendien hebben bedrijven zich voorbereid op een no-deal in maart. Het is geen toeval dat autobedrijven zoals BMW of Jaguar Land Rover hun fabrieken voor onderhoud sluiten in de maand april. Zij willen niet dat de brexit plots enkele maanden opschuift’, klinkt het.

Ten slotte is het ook best mogelijk dat het Britse parlement ook het uitstelscenario wegstemt, al is die kans eerder klein. In dat geval blijven er nog maar vijftien dagen over vooraleer een harde brexit een feit is. Juncker zei maandag op de persconferentie dat er niet meer opnieuw zou worden onderhandeld. ‘Er komt geen derde kans’, aldus een gedecideerde Juncker. Als waarschuwing aan de brexiteers kan dat tellen.