Heeft Hamas wel een plan? ‘Ze hadden nooit verwacht dat hun operatie zo goed zou lukken’

Ook drie dagen na de bloedige aanval op Zuid-Israël is het onduidelijk wat de Palestijnse terreurbeweging Hamas hoopt te bewerkstelligen. ‘De regels van het spel zijn voorgoed veranderd.’

De massale raketaanval, gevolgd door een bloedige raid van Hamasstrijders in Zuid-Israël kreeg officieel de naam Operatie Al-Aqsa Zondvloed. Met die naam verwijst Hamas naar de Al-Aqsamoskee, het heiligdom in Jeruzalem waartoe Israël geregeld de toegang blokkeert. Ondanks het akkoord over een status quo dat de Tempelberg toewijst aan islamitische gelovigen laat de Israëlische politie provocaties van joodse gelovigen toe.

Het valt te betwijfelen of de naam voor de operatie ook het echte doel van Hamas benoemt. Hoewel de strijd om Al-Aqsa een hoge symbolische waarde heeft, lijkt het twijfelachtig dat zo’n moordende raid Israël zal aanzetten tot toegevingen.

Jeroen Gunning, Midden-Oostenexpert aan het King’s College London, ziet drie mogelijke motivaties voor de spectaculaire militaire operatie van Hamas. Gunning wijst in de eerste plaats op binnenlandse aangelegenheden, zoals de Israëlische aanvallen op de Westelijke Jordaanoever en de toenemende agressie van Israëlische kolonisten tegen Palestijnse burgers. ‘Een tweede factor is de ondertussen zestien jaar durende blokkade van de Gazastrook. De situatie in Gaza is al jarenlang een humanitaire catastrofe. Hamas heeft in 2012 en 2014 al tevergeefs geprobeerd om die blokkade met geweld te doorbreken.’

Maar de belangrijkste motivatie, vermoedt Gunning, is de toenemende normalisering van Israël in de Arabische wereld. Nadat verschillende Golfstaten de voorbije jaren al diplomatieke relaties hadden opgestart met Israël, waren Israël en Saudi-Arabië ondertussen ook bezig om hun relaties te normaliseren. ‘In de logica van Hamas is dit de enige manier om de Palestijnse zaak weer onder de aandacht te brengen’, aldus Gunning. ‘Ismaïl Haniyeh, de leider van Hamas, stelde op zondag letterlijk dat Israël geen betrouwbare veiligheidspartner is, omdat het kennelijk niet eens in staat is zijn eigen grondgebied te verdedigen. Het zegt veel over hoe Hamas op dit moment denkt.’

Misrekening

Tegelijk is het onduidelijk hoe Hamas op lange termijn enig voordeel kan halen bij deze escalatie. Israël, dat onder de radicaal-rechtse premier Benjamin Nethanyahu al vrijwel uitsluitend met harde hand optrad tegen de Gazastrook, kondigde al aan ongemeen hard terug te zullen slaan. Yoav Gallant, de radicaal-rechtse minister van Defensie van Israël, kondigde al de ‘complete belegering’ van Gaza aan, waarbij hij het gebied zou afsnijden van voedsel, water en elektriciteit.

(Lees verder onder de preview.)

Ook internationaal lijkt Hamas met deze raid geen zieltjes te winnen voor de Palestijnse zaak. Het leidt Midden-Oostenexpert Thomas Pierret tot de conclusie dat de Palestijnse terreurbeweging zich misrekend heeft. ‘Hamas heeft nooit verwacht dat zijn plan zo goed zou lukken’, vermoedt Pierret. ‘Ze hadden nooit gedacht dat het Israëlische leger zo weinig weerstand zou bieden. Bepaalde Hamasstrijders zijn meer dan 30 kilometer diep in Israëlisch grondgebied geraakt. Een week geleden kon niemand zich voorstellen dat dat mogelijk was. Ook Hamas niet.’

Het is onduidelijk hoe Hamas hier beter uit kan komen. ‘Vanuit strategisch oogpunt houdt de aanval van Hamas geen steek’, zegt Pierret. ‘Hamas zat militair-strategisch gesproken in een redelijk comfortabele situatie. Het was de dominante politieke kracht in de Palestijnse gebieden. De meer gematigde partij Fatah lag in de touwen. Er was een soort evenwicht: ze konden nu en dan druk zetten op Israël, zonder dat het voor hen catastrofale gevolgen had. Ze konden perfect inschatten hoeveel geweld ze konden gebruiken, en welke reactie ze van Israël mochten verwachten. Dat evenwicht is met deze aanval compleet verstoord. Door dit soort acties heeft Israël de mogelijkheid om met de zegen van de internationale gemeenschap de Gazastrook binnen te trekken en hem in puin te leggen. Dat helpt Hamas op geen enkele manier vooruit.’

Het is natuurlijk mogelijk dat Hamas de mogelijkheid van een Israëlische invasie heeft ingecalculeerd. Misschien koestert het de hoop dat het Israëlische leger er in het dichtbevolkte Gaza niet in zal slagen Hamas uit te schakelen. ‘Ik vermoed dat ze erop rekenen dat het een bloedige strijd wordt, waarbij ook veel Israëlische soldaten om het leven komen. Toen Israël in 2006 Libanon bombardeerde en gedeeltelijk binnentrok, is het ook niet gelukt om Hezbollah uit te schakelen. Ik vermoed dat Hamas die geschiedenisles grondig bestudeerd heeft. Maar hoe dan ook geldt dat Hamas hiermee een enorm risico heeft genomen, dat desastreuze gevolgen voor zijn burgerbevolking zal hebben.’

Gijzelaars

Naast de honderden Israëlische burgers die in koelen bloede vermoord werden, nam de Palestijnse terreurgroep ook tientallen burgers mee als gijzelaar. Volgens de Israëlische minister van Buitenlandse Zaken Eli Cohen zijn minstens honderd burgers ontvoerd. Bij de gijzelaars zijn vermoedelijk heel wat niet-Israëli’s. Hamas heeft er al mee gedreigd de gijzelaars te executeren als Israël zonder waarschuwing de Gazastrook zou binnenvallen. Het is voorlopig onduidelijk of de terreurbeweging bereid is om met dat dreigement door te zetten.

(Lees verder onder de preview.)

Hoewel Israël officieel zegt niet te onderhandelen met terroristen, bleek tot nu toe wel degelijk een vergelijk mogelijk. In het verleden ontvoerde Hamas nu en dan Israëlische soldaten, die dan gebruikt werden als pasmunt om gevangengezette Palestijnse strijders vrij te krijgen. Daarmee oogstte het enig succes, waarbij Palestijnse strijders werden vrijgelaten. Maar ook hier lijkt Hamas zijn hand overspeeld te hebben.

‘Voorheen was er binnen de Israëlische samenleving een grote gevoeligheid om de levens van gegijzelde soldaten te redden’, zegt Pierret. ‘Die gevoeligheid is nu weg. Er zijn Israëlische ministers die openlijk zeggen dat ze zich niets van die gijzelaars zullen aantrekken. De regels van het spel zijn voorgoed veranderd.’

Een moeilijk berekenbare factor is de aanwezigheid van niet-Israëlische burgers onder de gijzelaars. Als Hamas doorzet met zijn plan om gijzelaars te executeren en daar beelden van verspreidt, kan dat Israël in theorie onder druk zetten om inschikkelijk te zijn. ‘Voorlopig heeft het een tegenovergesteld effect’, zegt Midden-Oostenkenner Brigitte Herremans (Universiteit Gent). ‘Het zorgt ervoor dat andere landen nóg meer achter Israël staan.’