Hamilton, of hoe een hiphopmusical Amerikanen een nieuwe revolutie aanbiedt

Zondag kan de musical Hamilton een recordaantal onderscheidingen behalen op de jaarlijkse Tony Awards. Maar meer dan een hit is dit een fenomeen, waarbij geschiedenis, politiek, liefde en muziek samenkomen en iets uitzonderlijks creëren: de musical geeft Amerikanen, en zelfs politieke tegenstanders, een nieuwe kijk op verleden en heden.

Toen Ron Chernow in het midden van de jaren 2000 een biografie over Alexander Hamilton schreef, een held van de Amerikaanse revolutie, wachtte hij, zei hij later, op voorstellen ter verfilming. Het leven van Hamilton heeft alles wat een Hollywood-blockbuster nodig heeft: liefde in meerdere tonen, armoede, geweld, genie waarbij een jong weeskind zich met wilskracht, pamfletten en een militaire overwinning tot de hoogste regionen van de politiek opwerkt, en natuurlijk … het bekendste einde uit de Amerikaanse geschiedenis. Hamilton, die onder meer de eerste minister van Financiën van de jonge republiek was geweest, stierf op 12 juli 1804 na een duel met de regerende vicepresident van de Verenigde Staten, Aaron Burr. Hamilton richtte wellicht zijn pistool in de lucht en het is niet zeker of hij een schot loste. Burr, de minder daadkrachtige en de minder impulsieve van de twee, aarzelde niet en verwondde Hamilton zodanig dat hij een dag later overleed.

Naar België overgezet is het alsof Bart De Wever neergeschoten zou worden door Kris Peeters, na pestgedrag en sneren over en weer.

Burr bleef na het duel nog 32 jaar in leven, tijd genoeg om een rijke weduwe te pluimen. Maar zijn politieke carrière was voorbij. Hij verwees naar Hamilton als “mijn vriend, die ik neerschoot”. Hamilton had hem niet voor niets een leugenaar genoemd.

Drie filmhuizen onderzochten of ze een optie op het boek zouden nemen, maar het kwam er niet van.

De volgende etappe is al wat bijgeschaafd. De jonge componist en acteur Lin-Manuel Miranda herinnerde het zich zo: hij pikte op reis naar Mexico de biografie van Chernow op, en wist na twee hoofdstukken dat het leven van Hamilton een musical moest worden, of ten minste een conceptalbum. “Ik kon niet geloven dat nog niemand eerder op dat idee gekomen was”. Achteraf, geven Miranda en medewerkers in het officiële boek van de musical, Hamilton, the Revolution, mee, was de auteur in de week voor zijn Mexicoreis al vol van het boek en de mogelijkheden om er een hiphopmuziekwerk rond te maken. Maar het idee rijpte aan een zwembad in Mexico, en Miranda, die al minstens zijn rusteloosheid deelt met Hamilton, begon aan het zwembad te schrijven.

Tweede etappe: de Obama’s snellen ter hulp

Miranda had één lied van zijn geplande album of musical in een vroege versie klaar toen het Witte Huis hem begin 2009 uitnodigde voor een poetry jam. Het was een van de eerste artistieke evenementen van de kersverse president. De 29-jarige Miranda (geboren in 1980) zei daar dat Hamilton wat hem betreft hiphop belichaamt. “Hij belichaamt het vermogen van het woord om een verschil te maken”. Wat volgde heeft, op een bescheiden manier, en via miljoenen views op YouTube, een opwinding veroorzaakt die niet meer is verdwenen. Miranda blaat in zijn lied de eerste twintig jaar van Hamiltons leven beschrijven door Aaron Burr (“ik ben de idioot, die hem neerschoot”). De beelden van het Witte Huis tonen een gniffelend en wiegend, vingerknippend publiek, en de duidelijk geïntrigeerde en gecharmeerde Obama’s.

Men kon op dat moment nog denken dat het een uit de hand gelopen grap was: een poetry jam over de eerste minister van Financiën. Obama dacht, zei hij later: dit moet ik aan mijn minister van Financiën Timothy Geithner vertellen.

Miranda was geen onbekend talent, hij had al een gelauwerde musical geschreven, In the Heights.

Maar in Hamilton, legde hij in ontelbare interviews uit, kwam alles samen. Migratie: Hamilton was een ‘bastaard, wees, kind van een hoer en een Schot’, die als verpauperde tiener uit Caribisch gebied naar New York was verhuisd. Hij schreef een traktaat waarmee hij de ideeën van de koningsgezinden weerlegde, hielp op 19- of 21-jarige leeftijd – er is betwisting over of hij in 1755 of 1757 is geboren – de Amerikaanse revolutie maken en werd een van de bepalende ‘founding fathers’ van het land. Hiphop: Miranda noemt hiphop het medium van de revolutie, “dat lijkt me evident”. Geweld: kogels en geweren waren destijds alomtegenwoordig, en zijn het nog altijd. Hamilton kwam om door een kogel, zijn zoon kwam om door een kogel. Hamilton werkte als adjudant van opperbevelhebber George Washington en als twintiger leidde hij Amerikaanse troepen in een van de beslissende overwinningen op de Britten.

Bevrijding: er werd tegen alle kansberekening in gewonnen tegen het Brits imperium en tegen een Engelse koning die geen rekening wilde houden met Amerikaanse aspiraties. Hamilton was volgens Chernow een van de weinige founding fathers, de oprichters van de republiek, die hun eigen bevrijding ook expliciet wilden uitbreiden naar slaven.

Liefde: Hamilton had een woelig liefdesleven. Hij trouwde ‘boven zijn stand’ in de gegoede Schuylerfamilie, had mogelijk ook iets met de zus van zijn echtgenote, hij werd gechanteerd voor een andere buitenechtelijke relatie, en hij schreef passionele brieven aan een vriend.

Politiek: Hamilton zette de economische politiek uit van de jonge natie, weg van het landbouwparadijs dat Thomas Jefferson voor ogen had, en richting industrie en verstedelijking. Zo heeft hij zijn plaats op het 10 dollarbiljet verdiend. Miranda organiseert binnen de musical rapwedstrijden waarin de founding fathers hun politieke discussies uitvechten, van het banale tot het principiële. Miranda’s vader, die zoals Hamilton als tiener van een eiland naar New York migreerde, en die zichzelf terwijl hij al in New York op school zat Engels heeft aangeleerd, werkte als politieke adviseur voor een aantal Democraten van New York. Als kind hoorde Miranda hoe de volwassenen debatteerden.

Taal: Hamilton, geeft de musical aan, “zette een pen aan zijn slaap, verbond die met zijn brein”. Hij was zoals het land, “young, scrappy and hungry”, waarbij dat scrappy misschien als “onbesuisd” vertaald kan worden, vechtlustig, twistziek, onsamenhangend. De jongeman voelde de klok tikken, en wilde zo snel dat kan iets van zijn leven maken. En dat deed hij door furieus te schrijven, brieven, kattebelletjes, manifesten. Hij slaagde er nooit in zich te conformeren, hij zocht ruzie met bijna alle andere fouding fathers, hij beledigde en belasterde. Zijn taal bracht hem aan de top en haalde hem tegelijk onderuit.

De ene revolutie en de andere revolte

Dat alles is op zich indrukwekkend genoeg in een werk van goed twee uur, maar het echt originele ligt elders. Miranda verbindt wat tijdens de Amerikaanse revolutie gebeurde met wat er nu aan de hand is, niet al te expliciet maar toch voelbaar. Hij legt de connectie door de historische rollen te laten spelen door acteurs uit de huidige smeltkroes en uit de hiphopscène. Burr, de man die de held neerknalde, en tevens de verteller in de musical, wordt gespeeld door de zwarte acteur Leslie Odom. Washington, Jefferson, James Madison, de markies de Lafayette, zijn allen gekleurd. De drie Schuylerzussen zijn wit, zwart of Aziatisch. De Engelse koning is helemaal wit, en hij zingt in Beatles-stijl.

Die inkleuring van de geschiedenis werkt niet alleen om een andere kijk te geven op historische evenementen, maar het werkt ook in de andere richting: eens je de gekleurde ‘founding fathers’ rise up hoort zingen, “kom in verzet tegen het onrecht”, dan denk je evengoed aan Ferguson en Black Lives Matter als aan de Amerikaanse revolutie. De bevrijding van toen wordt gekoppeld aan de onvrijheid van nu.

Omgekeerd: de lage stoten van nu worden gerelativeerd door de lage stoten van toen. De presidentiële campagne van 1800 was de eerste vuile kiescampagne uit de Amerikaanse geschiedenis. Thomas Jefferson zou gesuggereerd hebben dat zijn tegenstander John Adams een hermafrodiet was (af en toe waren de twee ook bevriend), terwijl Adams het gerucht zou verspreid hebben dat Jefferson gestorven was. De dode won van de hermafrodiet.

Volgens sommigen dacht Jefferson dat hij gewonnen had omdat het gerucht van zijn dood te traag de uithoeken van het land bereikt had.

Voor wie zich ergert aan de strapatsen of de tweets van Trump: de founding fathers hadden meer inspiratie, maar ze waren niet fijngevoeliger. Zo omschreef John Adams, de tweede president van het land, Hamilton als “die bastaard snotaap van een Schotse marktkramer! Zijn ambitie, zijn rusteloosheid en al zijn grootse plannen komen, is mijn overtuiging, van een overdaad aan afscheidingen, waarvoor hij niet voldoende hoeren kon vinden om ze te absorberen”.

Miranda’s werk is al vergeleken, onder meer in The New Yorker, met de Henry-stukken van Shakespeare, die in vers een nieuwe kijk gaf op de Engelse geschiedenis.

Miranda wil een verhaal vertellen, zegt hij zelf, en niet aan politiek doen. En al helemaal niet engelen tegenover duivels plaatsen. “Als er een politieke conclusie in zit dan dit: de founding fathers waren ongelofelijk menselijk”.

Zo waren ze niet vies van koehandeltjes. Hamilton kon heel principieel en vol van inzicht zijn. De musical heeft het onder meer over zijn positie inzake staatschuld. Hamilton zag schuld als een manier om het land te verenigen – wie samen schuld heeft, moet banden onderhouden en samenwerken om ze af te betalen. “Een nationale schuld, als ze niet buitensporig is, zal voor ons een nationale zegen zijn”, schreef hij, in een van zijn beroemdste quotes. Maar toen onder meer Jefferson geen zin had in die nationale zegen, wist Hamilton hem te paaien door de hoofdstad richting het huis van Jefferson te verplaatsen: van New York naar het huidige Washington.

Eén miljard omzet

Musical is een moeizaam genre. Het heeft passionele aanhangers, die zich blauw betalen aan kaartjes en die deuntjes meerstemmig kunnen meezingen. Het is ook een genre, zoals oudere zus opera, dat tenen doet krullen en mensen bij geringe aanleiding tot levenslange afkeer beweegt.

Hamilton heeft het tegenovergestelde effect. Hij verandert musicalhaters in fans.

De show begon voorzichtig, off-Broadway, nog terend op Miranda’s optreden in het Witte Huis, maar verhuisde gauw naar Broadway en speelt nu al een jaar voor uitverkochte zalen.

Michelle Obama ging kijken en was in de wolken. “Het was gewoonweg, zoals ik iedereen vertel, het beste kunstwerk in welke vorm ook dat ik in mijn leven heb gezien”. Ze trommelde haar familie op om ook te gaan kijken, maar haar dochter Malia en Sasha sputterden tegen want “als je moeder iets graag heeft, kan het niet cool zin”. Ze gingen samen met hun vader vol scepsis naar binnen en kwamen volgens Michelle “buiten als enthousiastelingen, zoals iedereen die de show ziet”.

De lijst van enthousiastelingen is onuitputtelijk. Dick Cheney, gewezen vicepresident en de grote pleitbezorger van de invasie in Irak, werd door zijn familie meegetroond naar het spektakel. Ook hij was onder de indruk. Zijn echtgenote Lynn, een geschiedkundige die een boek schreef over James Madison, verklaarde dat ze het “gewoon fantastisch” vond, en dat haar echtgenoot “het ook had geapprecieerd”.

Miranda tweette meteen over de gelijkenis: “Dick Cheney woonde vanavond de vertoning bij. Hij is de andere vicepresident die een vriend neergeschoten heeft terwijl hij in functie was”, een verwijzing naar een jachtincident, waarbij Cheney in plaats van vogels het gezicht van een jachtkompaan met hagel trof.

President Obama reageerde iets later: “Ik ben er vrij zeker van dat ‘Hamilton’ het enige is waarover Dick Cheney en ik het eens zijn”.

Things to Check-Out of Your Local Library
Book #4
HAMILTON: THE REVOLUTION by @Lin_Manuel https://t.co/sDs7cjhvpp pic.twitter.com/9dIhIOMPdW

— P.M. Bradshaw (@goodfella007_me) June 1, 2016

De musical is nu een geldmachine geworden. The New York Times stelt 1 miljard dollar omzet in het vooruitzicht, bij een winst van 600.000 dollar per week. Voor de laatste vertoning met Miranda, die in juli de rol van Hamilton doorgeeft, wordt ruim 5.000 dollar per zitje geboden. Er komt een reizende voorstelling.

Het boek over de musical staat nummer twee op de bestseller lijst, stijgend met stip. De cd met de soundtrack staat na een jaar nog altijd in de top 20 van Billboard. De cd haalde platinum, voor meer dan een miljoen verkochte exemplaren.

Lin-Manuel Miranda won dit jaar een Pulitzerprijs voor de beste theatertekst.

De voorstelling won een Grammy.

De beeltenis op de tien dollar zou vervangen worden door een vrouw, tot de musical zo’n succes werd en het Amerikaanse ministerie van Financiën de plannen wijzigde: de vrouw die op de 10 dollar zou komen, Harriet Tubman, verhuist naar het briefje van 20.

Gewone mensen hebben het moeilijk om een kaartje te bemachtigen. Als er al kaartjes beschikbaar worden, zijn zwarthandelaars er sneller bij. Maar de producenten hebben volgens het Witte Huis 20.000 gratis tickets aan scholieren geschonken. Nummers uit de productie worden eindeloos hernomen door schooltheaters of fanfares. En scholen organiseren politieke debatten met de rapduels uit de musical als inspiratie: is een sterk centraal gezag beter (zoals Hamilton dacht) of is decentralisatie verkieslijk (zoals Jefferson vond). Michelle Obama haalde scholieren en de cast naar het Witte Huis, waar die cast enkele nummers speelde.

The newest issue of @RollingStone. #Hamilton #RiseUp https://t.co/kniM8L9ram

— Hamilton (@HamiltonMusical) June 1, 2016

Misschien is Hamilton, meer dan wat anders, de musical van het Obamatijdperk. Het is, al was het maar door het ritme en de inventie, opbeurend werk, een ode aan de diversiteit, en de samenwerking, en in die zin een anti-Trumpspektakel. Ondanks het tragisch einde van de gehaaste mens Alexander Hamilton toont hij de mogelijkheden van een vol leven, van een smeltkroes van mensen en opinies die allicht minder problemen opwekt op een podium dan in de buitenwereld. Dat podium is, zoals kunst vaker is, het tegenovergestelde van de no-go zone. Het is in dit geval eerder de anything goes zone, hiphop, Harry Potter, Shakespeare, Jesus Christ Superstar, Destiny’s Child. Zoals Hamilton zegt: “Er zijn een miljoen dingen die ik nog niet gedaan heb”.

Zondag is de musical genomineerd voor 16 Tony Awards, maar hij kan er maximaal 13 winnen (sommige genomineerden zitten in dezelfde categorie, acteurs in nevenrollen, bijvoorbeeld). Als dat zou gebeuren, is het nieuw record. Het oude record staat op naam van The Producers, met 12.