Guy Verhofstadt stoomt zich klaar voor de Europese Parlementsverkiezingen van volgend jaar. Zowel binnen als buiten zijn partij wil hij het opnemen tegen de nationalistische en populistische partijen. ‘Als we geen antwoord formuleren op wat de Europese burger wil, is het best mogelijk dat de Unie ophoudt te bestaan’, waarschuwt Verhofstadt.
Guy Verhofstadt (Open VLD) is op zijn 65-jarige leeftijd nog steeds bijzonder ambitieus. Als fractievoorzitter van de liberalen in het Europees Parlement (ALDE) wil de voormalige Belgische premier stunten bij Europese parlementsverkiezingen van mei 2019. Daarom werken de Europese liberalen samen met République En Marche van Frans president Emmanuel Macron aan een nieuw platform voor pro-Europese partijen. Die beweging moet weerstand bieden aan de opmars van nativistische en populistische partijen in de Unie.
‘Maar dat wil niet zeggen dat de Europese Unie goed functioneert’, meent Verhofstadt. ‘Wel integendeel, we moeten het systeem fundamenteel veranderen.’ Verhofstadt is ervan overtuigd dat de Europese Unie voor cruciale verkiezingen staat. ‘Als we nog langer blijven aanmodderen, kan het met de Unie wel eens sneller gedaan zijn dan we denken’, aldus Verhofstadt.
Een Europees leger, de afschaffing van de unanimiteitsregel en een eengemaakt basisinkomen … Het is maar een greep uit de gewaagde voorstellen die Verhofstadt doet. In ieder geval zijn de bitse debatten in het Europese parlement tussen hem en UKIP-afgevaardigde Nigel Farage tot ver buiten het halfrond opgemerkt. Resultaat is dat Verhofstadt op sociale media op meer volgers kan rekenen huidig voorzitter van de Europese Commissie Jean-Claude Juncker (EVP).
Binnen een kleine honderd dagen zal het Verenigd Koninkrijk naar alle waarschijnlijkheid de Europese Unie verlaten. Hoe groot is de klap voor het Europese continent?
Guy Verhofstadt: De brexit is een debacle én een symptoom. Dat een grote lidstaat als het Verenigd Koninkrijk de Europese Unie verlaat, terwijl populisten en nationalisten op het vasteland terrein winnen, toont vooral aan dat de Europese Unie een existentieel probleem heeft.
Waar loopt het dan mis?
Verhofstadt: Eigenlijk kunnen we niet van een volwaardige Unie spreken. Het is voornamelijk een samenwerking tussen regeringen die spaak loopt. De lidstaten moeten het eerst allemaal eens geraken voordat ze in actie kunnen schieten. Logisch gevolg is dat de maatregelen niet volstaan én te laat komen. Bij elke crisis kan de Unie niet de gepaste antwoorden bieden. Neem de financiële crisis: terwijl de Verenigde Staten op een klein jaar tijd schoon schip maakte, zijn we in de Europese Unie nog steeds aan het discussiëren over wat we moeten doen. Hetzelfde geldt voor het migratievraagstuk. Na drie jaar soebatten over het Europese asielsysteem is er niets fundamenteels veranderd.
We hebben terug een duidelijk toekomstbeeld nodig. Ontbreekt dat, dan kiezen de burgers voor de foute oplossingen van de populisten en de nationalisten.
U wilt dat nieuwe maatregelen niet langer op basis van unanimiteit moeten worden goedgekeurd.
Verhofstadt: Precies. De grote dossiers worden er stuk voor stuk door geblokkeerd. Als we wapenlevering aan Saoedi-Arabië willen opschorten omdat het regime journalisten vermoordt, gaat er altijd wel een land in de weg liggen. Daar moeten we dringend vanaf.
Dat vereist een verdragswijziging op basis van … unanimiteit. De appetijt om soevereiniteit over te hevelen, is momenteel bijzonder klein.
Verhofstadt: Ik wil er geen steriel debat over verdragswijzigingen van maken. Ik ben er van overtuigd dat er onder de Europeanen veel wil is om te veranderen.
Dat zijn nochtans de regels van het spel.
Verhofstadt: Kijk, onder impuls van een desastreuze brexit is de Europese gedachte nog nooit zo populair geweest in alle lidstaten van de Europese Unie. Dat wil niet zeggen dat de burgers tevreden zijn over de manier waarop de Unie werkt. De Europeanen vinden dat de Europese Unie niet goed werkt, maar willen die niet verlaten. De overduidelijke conclusie is dat we zo snel mogelijk moeten hervormen. Er is een grote kloof tussen wat de Unie momenteel is en hoe de burger wil dat ze er in de toekomst uitziet. Als we daar geen antwoord op formuleren, is het best mogelijk dat de Unie ophoudt te bestaan.
Hoe moeten die hervormingen er volgens u dan uitzien?
Verhofstadt: We moeten af van de traditie dat de Europese Unie slechts met kleine stapjes vooruitgaat. De Europese Unie wordt momenteel omgeven door machtsblokken zoals China, Rusland en de Verenigde Staten. Als we daarop een antwoord willen bieden, hebben we nood aan een Unie met spieren die haar mannetje kan staan en haar grenzen kan beschermen. Waar ze een meerwaarde kan bieden, moet de Europese Unie die onmiddellijk creëren. Denk maar aan een Europees leger. Zelfs de bevolking van het Verenigd Koninkrijk wil een Europese defensiemacht!
Spant u de kar niet voor het paard? De lidstaten willen zulke bevoegdheden niet zomaar overhevelen, onder meer omdat de strategische en culturele belangen te veel verschillen.
Verhofstadt: Maar die kloof moeten we net overbruggen! De Europese lidstaten geven in totaal drie keer meer aan defensie uit dan de Russische Federatie, en toch staan we zonder de hulp van de Verenigde Staten nergens. Omdat we 27 keer hetzelfde doen, gooien we geld door ramen en deuren naar buiten. Dat pikken de mensen niet langer. De Europese Unie moet zichzelf opnieuw in het centrum van het wereldtoneel plaatsen.
De Europese Unie heeft nood aan een liberale en centristische beweging die de noodzakelijke radicale hervormingen wil doorvoeren.
Met een markt van vijfhonderd miljoen inwoners past de wereld zich automatisch aan. Kijk maar naar mobiele telefonie. Met Nokia en Sony Ericsson bepaalden we tot ruim tien jaar geleden de wereldstandaard. Maar op de uitdagingen van de toekomst zijn we onvoldoende voorbereid. Van de 200 grootste technologiebedrijven zijn er slechts acht van Europese makelij. In de top twintig hebben we er geen. De reden? Er is geen eengemaakte digitale markt omdat elke lidstaat nog steeds een eigen regulator heeft.
In de praktijk betekent dat vaak dat iedereen wel het laken naar zich toe wil trekken, zolang de nationale belangen er maar niet onder lijden.
Verhofstadt: Dat klopt. We hebben ooit het nationalisme uitgevonden en daar zijn we nog niet van genezen. Maar Paul-Henri Spaak had de gewoonte om te zeggen: ‘In Europa zijn er alleen maar kleine landen. Het enige verschil is dat er landen zijn die dat weten en andere die het nog niet weten.’ Zijn uitspraken zijn nog steeds brandend actueel.
Intussen neemt de ongelijkheid met rasse schreden toe. Daar kan de Europese Unie op dit moment geen antwoord op bieden.
Verhofstadt: Dat is een algemeen probleem van ons economisch systeem. Het kapitalisme en de eengemaakte Europese markt hebben wel degelijk voor een welvaartsverhoging gezorgd. Het probleem is dat die welvaart niet evenredig wordt verdeeld over de verschillende lagen van de bevolking. Daarom moeten we bijvoorbeeld nadenken over een basisinkomen in heel de Europese Unie. In de Scandinavische landen en de Verenigde Staten is men er volop mee aan het experimenteren.
Op enkele aanbevelingen in het kader van het Europese Semester na, heeft de Europese Unie geen bevoegdheden op sociaal beleid. Net als bij het Europees leger lijkt de politieke kloof quasi-onoverbrugbaar. Staat uw wens niet te ver van de realiteit?
Verhofstadt: Dat is toch waar politiek om gaat? Kijk, ik beschouw politieke veranderingen als een betonnen muur waar een nagel in moet. De meesten zullen zich terecht afvragen wat ik in godsnaam aan het doen ben. Maar als je de mensen ervan kan overtuigen dat zoiets toch mogelijk is, en je blijft die boodschap voldoende herhalen, dan gaat die nagel er vroeg of laat wel degelijk in. We hebben een duidelijk toekomstbeeld nodig. Ontbreekt dat, dan kiezen de burgers voor de foute oplossingen van de populisten en de nationalisten. De kiezer is natuurlijk de enige die kan beslissen dat Europa hervormd moet worden. Maar ik ben er van overtuigd dat de huidige verhoudingen er na de verkiezingen er wel eens drastisch anders uit zouden kunnen zien.
Het kapitalisme en de eengemaakte Europese markt heeft wel degelijk voor een welvaartsverhoging gezorgd. Het probleem is dat die welvaart niet evenredig wordt verdeeld over de verschillende lagen van de bevolking.
U wilt de kiezer overtuigen door een nieuw platform van pro-Europese partijen op te starten. La République en Marche van Emmanuel Macron doet alvast mee. Bent u nog op zoek naar nieuwe partners? U probeerde het eerder tevergeefs bij de Italiaanse Vijfsterrenbeweging en de N-VA.
Verhofstadt: We willen niet op een klassieke manier aan politiek doen. Er komt een platform – hoe dat ook zal heten – waarop partijen en individuen zich vervolgens kunnen aansluiten. We hopen dat er op die manier een brede pro-Europese beweging ontstaat die het anders aanpakt dan de falende conservatieve en socialistische partijen. De Europese Unie heeft nood aan een liberale en centristische beweging die de noodzakelijke radicale hervormingen wil doorvoeren. Doen we dat niet, dan is het nogmaals mogelijk dat de Europese Unie de volgende crisis niet overleeft. En die zal er komen, we weten alleen niet wanneer.
Net als andere Europese partijen, hebben ook de Europese liberalen enkele ‘foute vrienden’ in hun midden. Denk maar aan de omstreden corruptiemaatregelen van de liberale Roemeense regeringspartij of de fraudepraktijken van de liberale Tsjechische president Babis. Wat wil u daar aan doen?
Verhofstadt: Wij zijn daar zeer klaar en duidelijk in. Als zoiets zich manifesteert, moet het worden opgelost. Anders vliegt de betrokken partij onherroepelijk uit de fractie. We hebben dat gedaan met de Oostenrijkse Freiheitliche Partei Österreichs (FPÖ) en met de Catalaanse separatisten. Ik ben enkele weken geleden naar Roemenië gereisd om aan onze zusterpartij duidelijk te maken dat de waarden van de Europese Unie niet onderhandelbaar zijn. We hebben onze rode lijnen duidelijk gemaakt en de komende weken zal blijken of ze zich daar aan willen houden.
Wat zijn die rode lijnen dan?
Verhofstadt: ‘We kunnen onmogelijk toelaten dat de Roemeense regering het justitiesysteem naar eigen goeddunken aanpast om een aantal politieke figuren te beschermen. We verwachten dat ze de hun controversiële maatregelen opnieuw aanpassen. Vervolgens moeten de nieuwe hervormignen het groen licht krijgen van de Commissie van Venetië (De Europese Commissie voor Democratie door Recht, ook Commissie van Venetië genoemd, is een adviesorgaan van de Raad van Europa, nvdr.). Hetzelfde zal ook gebeuren voor de situatie in Tsjechië. Laat me formeel zijn: corruptie, zelfverrijking, de afbouw van de rechtstaat, het verhinderen van ngo’s … zullen wij dulden noch toedekken.
Heeft u daarvoor een deadline? De Europese parlementsverkiezingen komen eraan.
Verhofstadt: We hebben de brieven met onze eisen reeds overgemaakt aan het Roemeense parlement. De komende weken zal blijken of de liberale partij daar rekening mee wil houden. Is daar geen bereidheid toe, dan is er wat ons betreft geen verdere samenwerking meer mogelijk. Voor Tsjechië is het voorlopig afwachten hoe de regering zal reageren op de officiële tuchtprocedure van de Europese Commissie.
Uw fractie kan toch ook op eigen initiatief maatregelen nemen?
Verhofstadt: Ik wil eerst zien waarover het specifiek gaat en hoe de Tsjechische regering zal reageren. Maar men zal zich binnen de vereiste termijn moeten schikken naar wat de Europese Commissie vraagt. Nogmaals, wij dulden geen partijen die de Europese waarden niet respecteren.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
