‘Groot-Brittannië bleef altijd gespaard van een grote populistische partij, maar het radicaliseren van de Conservatieven is in volle gang’

Na afloop van het partijcongres vn de Conservatieven in Manchester, staat Lia Van Bekhoven stil bij het lot van premier Rishi Sunak en de toekomst van de tory’s.

Het partijcongres van de Britse Conservatieven deze week had een feestelijk gebeuren moeten zijn voor Rishi Sunak. Een eerste congres als premier en partijleider, dat is een uitgelezen gelegenheid om door partijactivisten gehuldigd te worden. Maar Sunak had de zaak niet onder controle. De vier dagen durende bijeenkomst in Manchester ging niet om hem. De premier werd door zijn ministers en oud-ministers voor de voeten gelopen, zo niet vertrapt. Allemaal waren ze gehaast om alvast zichzelf aan te prijzen als nieuwe partijleider, voor mocht Sunak bij de verkiezingen die eind volgend jaar verwacht worden, ten val komen. Nog voordat de Britse premier, koud een jaar regeringsleider, een datum geprikt heeft voor die volksstemming, lijkt hij al verleden tijd.

De tory’s in Manchester waren in mineurstemming. Conservatieven geloven dat ze de volgende verkiezingen al verloren hebben. Bijna een jaar lang domineert Labour de peilingen met een luxueuze voorsprong van tussen de 15 en 20 procentpunten. De notie dat een vijfde overwinning op rij er niet inzit, heeft de deur open gegooid voor koplopers uit de radicale, rechtervleugel.

Liz Truss, die voor altijd het antwoord zal zijn op de quizvraag wie de kortstzittende premier in de Britse geschiedenis was, werd juichend binnengehaald. Nog niet zo lang geleden was de verwachting dat als je het veld had moeten ruimen wegens pogingen het land naar de economische verdoemenis te helpen, dat je je dan de rest van je leven in een hoekje zou gaan zitten schamen. Maar dat was vroeger. Nu kon dezelfde Truss een triomfantelijke comeback maken. De belangstelling voor haar speech was zo groot dat een geschatte honderd geïnteresseerden buiten de deur moesten bijven staan.

De boodschap was niet alleen: boek waar mogelijk te kleine zaaltjes om populair te lijken, maar evengoed dat er in de huidige Conservatieve partij alle ruimte is voor libertijnen en neoliberalen, ongeacht bewezen mislukkingen. De minst succesvolle premier ooit is mogelijk ook de minst berouwvolle. Er was niets mis geweest, zei Truss, met haar beleidsprogramma destijds. Ze was door de gevestigde orde tegengewerkt.

Door de dikke mist van een alternatieve werkelijkheid tekent zich, gedreven door leden en activisten, een nieuwe Conservatieve partij af. De richtingenstrijd moet nog gestreden worden, en wellicht dat de gematigde One Nation partijfactie mondiger zal blijken dan ze is, maar het zijn Conservatieven die niet de klimaatcrisis, maar migratie als grootste bedreiging ervaren en voor wie belastingverlaging en niet bestaanszekerheid prioriteit is, die het debat bepalen.

Het radicaliseren van de Conservatieven begon met de Brexit. Het is geen toeval dat de Euroscepticus van het eerste uur, Nigel Farage, ooit gezien als een existentiële bedreiging voor de Tories, in Manchester met een oud-minister danste, voor selfies poseerde en misschien wel de populairste aanwezige was op het jaarcongres van de Conservatieven. Premier Sunak zei te overwegen Farage, ooit uit de partij gestapt uit protest tegen het Verdrag van Maastricht, terug bij de Conservatieven te verwelkomen. Een uitnodiging die de Brexiter overigens meteen afsloeg. Waarom toetreden tot een partij die een deel van zijn politieke DNA al had overgenomen?

Het zijn niet alleen de partijleden die de Conservatieven de rechtse, populistische hoek intrekken. Ministers maakten deze week grif gebruik van taal en strategie uit het scenario van Trumps Republikeinen. Minister van Binnenlandse Zaken Suella Braverman beschuldigde recent nog asielzoekers ervan te pretenderen homo te zijn. Sky News legde beslag op Conservatieve Whatsapp-berichten die suggereren dat Sunak gemanipuleerd wordt door een wereldwijde elite met rechtstreekse connectie naar het Wereld Economische Forum van Davos. Op het podium werd gestrooid met verzinsels, die vrijelijk verkondigd werden als waarheid.

Volgens minister van Cultuur Claire Countinho heeft Labour plannen een belasting op vlees te introduceren. Minister Mark Harper van Verkeer wist van ‘duistere plannen’ dat ‘sommige gemeentes kunnen bepalen hoe vaak je kunt winkelen en rantsoeneren hoe dikwijls je wegen gebruiken kunt’. Premier Sunak zei af te willen van rigide milieumaatregelen ‘waarbij afval in zeven diverse bakken gesorteerd moet worden’.

Het radicaliseren van de tory’s is in volle gang. Groot-Brittanni is tot nu toe ontkomen aan een grote, populistische partij zoals het Vlaams Belang, het Rassemblement National in Frankrijk, of Fratelli d’Italia. Mochten de Tories zich op den duur achteraan die rij aansluiten dan zijn ze in een opzicht radicaler dan hun Europese soortgenoten. Terwijl Europa’s uiterst rechtse partijen in de EU willen blijven, is het VK er al uit.