‘Gevoel overheerst dat Brussel vooral met woorden op de Poolse en Hongaarse provocaties reageert’

Een Filipijnse en Russische journalist krijgen de Nobelprijs voor de Vrede. Dat geldt als een waarschuwing voor Europa, want ook in de EU is de pers niet overal even vrij.

De informele top van staatshoofden en regeringsleiders van de Europese Unie in Slovenië eindigde vorige week op een valse noot. De Sloveense premier Janez Jansa, Commissievoorzitster Ursula von der Leyen en Raadsvoorzitter Charles Michel kregen tijdens een persconferentie onverwacht scherpe vragen van lokale journalisten over het feit dat Jansa de geldkraan naar het nationale persagentschap dichtdraait om het in de pas van zijn regering te dwingen. Dat leidde tot een gênante vertoning, waarbij Jansa zijn politiek verdedigde en Von der Leyen enkele meters verderop kritiek had op zijn aanpak.

Op de informele top zouden de relaties van de EU met de zes landen van de westelijke Balkan besproken worden. Ze willen allemaal lid worden van de Unie, maar die heeft nu weinig zin in een uitbreiding. De EU vindt dat de landen eerst nog stappen moeten zetten in de uitbouw van een rechtsstaat en een fatsoenlijk werkende democratie. Waarop de Sloveense journalisten op de persconferentie aan Von der Leyen en Michel vroegen waarom ze zo veel van die landen eisen, terwijl ze er niet in slagen om de rechtsstaat en de persvrijheid in de EU te laten respecteren.

Ze verwezen met die opmerking naar Polen, waar de hoogste rechtbank vorige week nog besliste dat het Europese recht niet boven dat van Polen staat. Warschau slaat daarmee een pijler weg onder de hele Europese constructie. De journalisten wezen ook naar het beleid van Jansa, die zich spiegelt aan de manier waarop zijn Hongaarse collega Viktor Orban met de persvrijheid omspringt. Kritische stemmen worden eerst financieel gewurgd en vervolgens in handen van regeringsgetrouwe ondernemers geduwd. Volgzame media krijgen massaal overheidsadvertenties, kritische stemmen krijgen niets. Het systeem krijgt stilaan meer navolging.

Het gevoel overheerst dat Brussel vooral met woorden op de Poolse en Hongaarse provocaties reageert. Zoals zo vaak in de Europese politiek is de situatie complex. Polen is niet zomaar een lidstaat en de Verenigde Staten dringen erop aan om de landen in de westelijke Balkan in de armen te sluiten, voor China er voet aan de grond krijgt. Wat de vrijheid van meningsuiting betreft, belooft Ursula von der Leyen snel een Media Freedom Act voor de hele Unie. Ze kan zich optrekken aan de Nobelprijs voor de Vrede, die dit jaar aan de journalisten Maria Ressa en Dmitry Moeratov wordt uitgereikt omdat de democratie een vrije pers nodig heeft. Niet alleen in de Filipijnen of in Rusland, waar de twee vandaan komen, maar ook in de Unie zelf.