Gauland, lijsttrekker extreemrechtse AfD: ‘Merkel heeft niets gedaan, ze erfde het succes van haar voorganger’

Amper een jaar geleden was de rechts-populistische Alternative für Deutschland (AfD) de schrik van de Duitse politiek. Daar is nog weinig van over. Een gesprek met medelijsttrekker Alexander Gauland.

De Alexander Gauland (76) die voor ons zit in zijn werkkamer in het Brandenburgse parlement in Potsdam is zichtbaar vermoeid en knorrig. Het ging de lijsttrekker van de Alternative für Deutschland (AfD) de voorbije maanden nochtans behoorlijk voor de wind. In peilingen steeg zijn extreemrechtse partij naar 15 procent. Maar in de aanloop naar de verkiezingen van 24 september nam zijn partij een duik door voortdurende conflicten over de inhoudelijke koers en het leiderschap.

Gauland is een van de weinigen met politieke ervaring in de AfD. 40 jaar lang was hij actief in de christendemocratische CDU van Angela Merkel, onder andere als staatssecretaris in de deelstaat Hessen. Hij was zo ontevreden over haar liberale koers en ‘inhoudelijke leegte’ dat hij in 2013 besloot om uit de CDU te stappen en de AfD mee op te richten. Gauland is bekend vanwege zijn omstreden uitspraken. Voorafgaand aan het EK voetbal in 2016 zei hij over de gekleurde speler Jerome Boateng van het Duitse elftal: ‘Mensen vinden hem misschien goed als voetballer, maar willen hem nooit als buurman hebben.’ Nu wordt Gauland aangeklaagd vanwege een recente uitspraak over de minister van Integratie Aydan Özoguz. Zij zou volgens de AfD-medelijsttrekker ‘naar Anatolië moeten worden verwijderd’.

Een gesprek over de staat van zijn partij en van Duitsland.

Je vindt in Europa geen partij waar er zo veel interne strijd is als in uw AfD. Wat is er aan de hand?

Alexander Gauland: Ik noem de AfD weleens een gistende partij. De partij is heel democratisch, ze is van onderop georganiseerd en heeft daarom anarchistische trekjes. Iedereen wil meepraten. Onze aanhangers laten zich niet van bovenaf sturen. En dan ontstaat er soms strijd. Onze kiezers gaan hier meestal tolerant mee om, maar soms ook niet. Daar kan en wil ik niets aan veranderen.

U lijkt trots op de anarchie in uw partij. Veel van uw kiezers hopen nu juist dat u de orde, het gezag en het leiderschap in Duitsland ‘herstelt’. Waarom zouden zij op een verdeelde AfD stemmen?

Gauland: Dat is geen tegenstelling. Mensen die de orde in Duitsland willen herstellen, denken in de eerste plaats aan de rechtsstaat. Het leiderschap van bovenaf, zoals dat van Angela Merkel, willen onze kiezers niet. Wij kunnen prima een gistende partij zijn en tegelijkertijd opkomen voor de rechtsstaat. In een rechtsstaat handhaaf je wetten. In de partij gelden andere, oerdemocratische principes. Leden moeten zo veel mogelijk bij de besluitvorming van de partij betrokken worden.

Mocht uw partij groeien en wellicht ooit in een regering komen, willen kiezers toch weten met welke AfD ze te maken hebben?

Gauland: Regeren is voor ons nu geen thema. Wij zijn de oppositie en blijven dat voorlopig. Daar hoeven onze kiezers zich geen zorgen over te maken.

Waarom is het in Duitsland eigenlijk zo lastig om een nieuwe rechtse partij op te richten?

Gauland: Dat heeft met twaalf jaar Adolf Hitler te maken. In de beginjaren van zijn dictatuur werkte hij samen met de nationaalconservatieven. Daardoor zijn rechtse standpunten in Duitsland meer in diskrediet geraakt dan in landen zoals België of Nederland. Elke opvatting die de politiek niet beviel, associeerden politici met ‘het bruine verleden’. Dat taboe hebben wij nu doorbroken.

Bent u op uw 76e wel de geschikte persoon om zo’n jonge partij te leiden?

Gauland: Dat moet u niet aan mij vragen, maar aan het partijcongres. Dat koos voor mij en Alice Weidel (38). Toen partijvoorzitter Frauke Petry geen lijsttrekker werd, wilden Weidel en ik het wel doen. Ik heb er niet voor gesolliciteerd.

Veertig jaar lang was u lid van de christendemocratische CDU, de partij van Merkel. Bent u niet te veel ‘oude politiek’ voor een partij die zich tegen het establishment verzet?

Gauland: Na 40 jaar bij de CDU ben ik natuurlijk deel van het establishment geworden. Maar in de AfD zitten ook mensen die van de Groenen of de SPD komen. Je moet met je verleden leven.

Merkel steekt er in de peilingen met kop en schouders bovenuit. Hoe verklaart u haar succes?

Gauland: Ik zal niet ontkennen dat het economisch goed gaat met Duitsland. Maar dat is dankzij de economische hervormingen van haar sociaaldemocratische voorganger, Gerhard Schröder (SPD). Hij verloor daarbij bijna zijn eigen partij. Merkel heeft niets gedaan, ze erfde het succes. Dat ze mogelijk de verkiezingen wint, is de schuld van de SPD, die geen enkel antwoord op haar heeft gevonden. Ach, de mensen zien nu nog niet de gevolgen van Merkels politiek op lange termijn.

Wat zijn die gevolgen volgens u?

Gauland: Dat Duitsland zichzelf opheft in een stroom van vreemde mensen. Dat we een multiculturele samenleving worden, terwijl veel Duitsers dat niet willen. Dat we te maken krijgen met islamisering van de samenleving en rechtspraak. Veel mensen zien het wel gebeuren maar schatten er de gevolgen nog niet van in. Omdat het hen economisch voor de wind gaat, zien ze het gevaar aan de horizon niet. De beelden die op televisie werden getoond over de Balkanroute waren dodelijk voor Merkel. Maar de mensensmokkel over de Middellandse Zee, die nu aan de gang is, laat zich niet zo goed filmen. Dus denken veel mensen dat het probleem opgelost is.

Uw partij maakt zich zorgen over de islamisering van Duitsland. Is de Duitse cultuur te zwak om zich tegen een bepaald aspect van de islam te verweren?

Gauland: Dat heeft niets met zwakheid te maken. De politieke islam kent hele andere regels en heeft een volledig ander beeld van de maatschappij dan wij. Hun shariaregels zijn niet verenigbaar met onze grondwet. Denk aan de gelijkwaardigheid van man en vrouw en de vrije democratie.

De slogan van de AfD is: ‘De islam hoort niet bij Duitsland.’ Horen gelovige moslims er dan ook niet bij?

Gauland: Jawel, maar alleen zolang ze hun geloof in de privésfeer houden. Zodra ze ons hun regels opdringen, stuiten ze op onze weerstand.

Economisch profiteert uw land flink van de gemeenschappelijke binnenmarkt en de euro. Hoe kijkt u daarnaar?

Gauland: Zoals ik zei, het is mooi dat het goed gaat met de Duitse economie. Maar ik kan niet trots zijn op de houding van Duitsland in Europa. Wij vinden de euro een vergissing. Hij dwingt verschillende economische culturen om met elkaar samen te werken, en dat werkt niet. De euro heeft ook politieke gevolgen. Merkel wordt in Griekenland met hitlersnorretjes afgebeeld. De economische hulp aan Griekenland creëert het beeld dat Duitsland over de Grieken heerst. Terwijl dat nu net de rol is die wij niet meer willen spelen. De euro splitst het continent en leidt mogelijk tot nieuwe volkerenhaat.

U bekritiseerde Angela Merkel vanwege haar slappe houding ten opzichte van de Turkse president Recep Tayyip Erdogan. Hoe moet je volgens u wél met zo iemand omgaan?

Gauland: Turkije is lid van de NAVO en dat moet het ook blijven, maar het mag níét toetreden tot de Europese Unie. Als Erdogan er weer eens iets uitflapt, moet je je niet laten provoceren, want daarna moet je toch weer met hem aan tafel zitten. Ik gaf kritiek op Merkel omdat ze toestond dat Turkse politici in Duitsland campagne voerden voor het Turkse grondwettelijke referendum. Ze liet het over aan lokale burgemeesters, die smoesjes moesten bedenken om een bijeenkomst af te gelasten. Nee, Merkel had duidelijk moeten zeggen: ‘In Duitsland wordt geen Turkse verkiezingscampagne gevoerd.’

Liefst 63 procent van de Turken in Duitsland stemde voor Erdogans grondwetswijziging. Is dat een probleem?

Gauland: Een enorm probleem. Zij wonen hier en genieten de bescherming van onze rechtsstaat, en tegelijkertijd stemmen ze voor een autoritaire grondwet in Turkije. Dan moeten die mensen maar gaan wonen waar die grondwet geldt. Zij horen overduidelijk niet bij Duitsland! De integratie is bij hen volledig misgelopen.

Sinds de oprichting in 2013 wisselde de AfD een paar keer van koers. Hoe ziet uw partij er over vier jaar uit?

Gauland: Ik ben geen waarzegger. Ik hoop dat de AfD zo blijft zoals ze nu is. Het moet geen vereniging van jaknikkers worden.