‘Gaat Zuid-Afrika verder met het ANC?’

Dertig jaar na Nelson Mandela staat Zuid-Afrika voor de keuze. Gaat het verder met het ANC of slaat het de bladzijde om?

Het was vorige week, op 10 mei, precies dertig jaar geleden dat Nelson Mandela de eed aflegde als de eerste zwarte president van Zuid-Afrika. Twee weken daarvoor had het land na de afschaffing van de politiek van apartheid ook voor het eerst een multiraciaal parlement verkozen. Die verkiezingen werden als vanzelfsprekend gewonnen door de partij van Mandela, het African National Congress (ANC). Maar de grootste overwinning was toch dat het hele proces zonder bloedvergieten verliep en zonder de burgeroorlog waarvoor lang was gevreesd. Dat dankte het land aan de historische verzoening van Mandela met zijn voorganger, de Afrikaner Frederik Willem de Klerk.

Het ANC is ondertussen dertig jaar onafgebroken aan de macht. De aanhang van de partij kalfde in die tijd wel geleidelijk af en ze doet het nu zeker in stedelijke omgevingen minder goed. De oppositie hoopt zelfs dat ze het stokje na de verkiezingen eind deze maand kan overnemen. Het eerste anderhalve decennium na de apartheid ging het nog behoorlijk goed. Zuid-Afrika kende alleen groei en de partij tilde honderdduizenden Zuid-Afrikanen uit de armoede. Maar sinds 2010 zien die mensen hun leven nog nauwelijks beter worden. Het lijkt er zelfs op dat veel Zuid-Afrikanen hun geloof in een democratisch verkozen bestuur verliezen.

Is dat de schuld van het ANC? Het bestuur ontspoorde grondig tijdens de regeerperiode van Jacob Zuma, de ANC-leider die van 2009 tot 2018 president was. Corruptie vierde hoogtij en de dienstverlening van de overheid verliep almaar slechter. Zuma moest aftreden en riskeert nog altijd een gevangenisstraf wegens corruptie. Hij noemt zich, zoals Donald Trump, het slachtoffer van een politieke vervolging. Om het ANC een hak te zetten, begon hij op zijn 82^e een eigen partij en zeker in zijn thuisprovincie KwaZulu-Natal moet het ANC alle zeilen bijzetten om hem te counteren.

Een idee is dat het einde van de apartheid de zwarte bevolking van het land wel politieke rechten gaf, maar geen hefbomen om economisch sterker te worden. Dat veel mensen daarom de stap hogerop niet konden zetten. Populistische partijen poken tegelijk de verschillen tussen de bevolkingsgroepen weer op. Dat doet afbreuk aan wat het ANC wel goed deed en aan de nalatenschap van Mandela: de instellingen die hij het land naliet, staan nog sterk. De apartheid zou de Zuid-Afrikanen ook moeten hebben geleerd om uit te kijken voor politici die hen met ras- of stamgebonden verhalen proberen te verleiden.