‘Fukushima en de mythe van een “kernramp”‘

De veronderstelling dat zich bij Fukushima een kernramp heeft voltrokken, heeft zich diep in het collectieve bewustzijn genesteld, schrijft Robbert de Witt (EW). Maar in 2013 concludeerde de VN al dat er ‘geen direct aanwijsbare ziekten zijn geconstateerd als gevolg van blootstelling aan radioactieve straling’.

Dat kunnen wij ook, zullen ze bij Netflix hebben gedacht nadat Chernobyl werd bejubeld. In die vijfdelige dramaserie, gebaseerd op het boek Stemmen uit Tsjernobyl van Svetlana Aleksijevitsj, beleef je van uur tot uur, van dag tot dag de kernramp in 1986 opnieuw. Door de ogen van de brandweermannen die de reactor moeten blussen, van de bewoners van het nabijgelegen Sovjet-stadje Pripyat en van de experts die vergeefs de apparatsjiks duidelijk proberen te maken hoe ernstig de gevolgen zijn van de radioactieve wolk. Vergeefs, want de onkunde van de bestuurders is hemeltergend.

Chernobyl geeft een fascinerend kijkje in de geschiedenis. Vanwege de geweldige jarentachtig-vormgeving, en omdat het failliet van het communisme van het scherm straalt. De Sovjet-Unie kende een wonderlijke combinatie van hoge technologische ontwikkeling – het ruimtevaartprogramma, de kernenergie-technologie – en bestuurlijke incompetentie.

Op het moment dat het misging, in het westen van toen nog Sovjet-republiek Oekraïne, verstijfden de verantwoordelijken. Niemand durfde iets te doen, uit angst voor zijn eigen positie.

In Fukushima lukt het om een grote ramp te voorkomen

Net zo prachtig gefilmd is de Netflix-serie The Days. Ook hier is te zien hoe het misgaat in een kern­centrale, na een van de zwaarste aardbevingen ooit gemeten, op 11 maart 2011 voor de Japanse oostkust. Het gevolg is een 15 meter hoge golf, die tot kilometers landinwaarts een spoor van vernieling trekt. Schepen en huizen worden meegesleurd. Naderhand blijken bijna 19.000 mensen te zijn omgekomen.

Maar het drama richt zich op de kerncentrale Fukushima Daiichi, die ook wordt overspoeld – het gebouw met de zes reactoren ligt ongeveer 10 meter boven de zeespiegel. Omdat ook de dieselgeneratoren voor noodsituaties onder water zijn komen te liggen, valt alle stroom uit. Niemand weet in de uren en dagen die volgen of de koeling van de reactoren nog werkt en hoe een kernramp kan worden afgewend.

De beelden van de schokgolf zijn verpletterend. Het geploeter en gehijg van medewerkers in beschermende pakken die zich door de donkere en soms naschokkende centrale bewegen: het is meeslepend gefilmd.

Tegelijk is het verschil met Chernobyl enorm. Nu geen autoriteiten die de waarheid bedekken belangrijker vinden dan het welzijn van de burgers. In The Days zijn betrokkenen plichtsgetrouw, competent en werken efficiënt samen om een grote ramp te voorkomen. En dat lukt.

‘Fukushima’ en ‘kernramp’ zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden

Voor de beeldvorming zal dat niets uitmaken. De woorden ‘Fukushima’ en ‘kernramp’ zijn al jaren onlosmakelijk met elkaar verbonden. Toch concludeerden VN-onderzoekers al in 2013 dat er ‘geen sterfgevallen of direct aanwijsbare ziekten zijn geconstateerd als gevolg van blootstelling aan radioactieve straling’ bij burgers of medewerkers. Die conclusie werd twee jaar later na een nog uitgebreider VN-onderzoek bevestigd. In 2018 maakte de Japanse regering bekend dat er één medewerker was overleden aan longkanker, als gevolg van blootstelling aan radioactief materiaal.

Er waren wel negatieve gezondheidseffecten vanwege voorzorgsmaatregelen. Evacuatie van 160.000 omwonenden leidde, aldus het VN-rapport, tot stress, depressie en zelfs tot zelfdoding. De ongefundeerde angst voor besmetting had een veel grote impact dan de daadwerkelijke blootstelling, die verwaarloosbaar bleek.

Intussen worden de getroffen reactoren al twaalf jaar gekoeld met zeewater dat vervolgens wordt opgeslagen in vaten. Japan maakte onlangs bekend dat het dat koelwater na zuivering gaat lozen in de oceaan. Het stralings­niveau is dan verwaarloosbaar, aldus de regering in Tokio. Een veilig en dus prima plan, zeggen ook de Verenigde Naties. Maar China en Zuid-Korea vrezen voor de gevolgen en protesteren. Japanse vissers zijn ook tegen – niet omdat zij vrezen voor besmette vis, maar omdat zij denken dat niemand hun prima vis nog wil kopen.

De veronderstelling dat zich bij Fukushima een kernramp heeft voltrokken, heeft zich inmiddels diep in het collectieve bewustzijn genesteld. Ook het onheilspellende geruis en getik van een geigerteller in The Days maakt helaas meer indruk dan de nuchtere feiten.