Franse linkerzijde houdt onthoofde voorverkiezingen

Deze en volgende zondag kiezen de Franse socialisten hun kandidaat voor het Elysée. De belangrijkste linkse kandidaten, Emmanuel Macron op kop, nemen echter niet deel aan die primaires.

Dit weekend staat in Frankrijk in het teken van de socialistische voorverkiezingen voor het presidentschap. Zondagavond 22 januari weten we welke duo in de tweede ronde, exact één week later, strijdt om de kandidaat van La Gauche te worden. Naast vier PS-kandidaten dingen er drie ‘verruimingskandidaten mee naar de zege.’ De relatieve betrouwbaarheid van de peilingen en het verschil tussen de onderzoeken in vraagstelling en doelpubliek maken het erg moeilijk om de kansen van de kandidaten in te schatten.

Bij de eigenlijke voorverkiezingen in de Parti Socialiste, waaraan ook drie niet-PS’ers deelnemen, voelt ex-premier Manuel Valls de hete adem van Arnaud Montebourg en Benoît Hamon in zijn nek.

Valls is de kandidaat van de continuïté en oogstte lof door zijn kordate en consequente aanpak van het terrorisme, maar zijn populariteitscurve is dalend. Zijn grootste rivalen zijn voormalig minister van Economie Arnaud Montebourg, een aanhanger van overheidsinterventie en van het stimuleren van de consumptie, en voormalig minister van Onderwijs Benoît Hamon, een verdediger van een vast basisinkomen voor iedereen. Allebei zijn ze aan een sterke remonte bezig na een goede beurt in de twee eerste publieke debatten. Het derde debat op 19 januari, uitgezonden op France 2, TV5 Monde en Europe 1, kan de doorslag geven.

Valls schoof Montebourg en Hamon, die deel uitmaken van de linkervleugel binnen de PS, opzij bij een regeringsherschikking in 2014 omdat ze voortdurend kritiek hadden op de besparingspolitiek van zijn regering. Sindsdien zijn ze aan de zijlijn blijven kritiek spuien op zijn regering. Allebei vinden ze dat Frankrijk zich niet hoeft te houden aan een maximaal begrotingstekort van 3% van het bruto binnenlands product en willen ze een grondwetswijziging die de senaat hervormt.

Van de overige vier kandidaten, die overigens kansloos lijken, behoort alleen Vincent Peillon tot de PS. Hij is een voormalig minister van onderwijs en wil beletten dat Valls de leiding neemt van de partij. Verder zijn er de twee groene kandidaten: François de Rugy van de beweging ‘Ecologistes!’ en veteraan Jean-Luc Bennahmias, een voormalig groen Europarlementslid en voorzitter van de linkse centrumpartij Front démocrate. De enige vrouwelijke kandidaat ten slotte is Sylvia Pinel van de Parti radical de Gauche.

De chouchou van links en de feniks van het centrum

Twee PS-dissidenten die niet aan de primaires deelnemen, zijn in de peilingen aan een opmerkelijke opmars bezig: Emmanuel Macron en Jean-Luc Mélenchon. Allebei bouwen ze met een eigen beweging en programma hun aanhang buiten de Parti Socialiste op.

Mélenchon steekt zowel Valls, Montebourg als Hamon worden voorbij in de Ifop-peiling. Hij kreeg onlangs de steun van de Parti Communiste en surft verder op het toenemende syndicale protest tegen de Loi du Travail. Die wet maakt het voor bedrijven makkelijker onder bepaalde voorwaarden werknemers te ontslaan, hen werktijden op te dringen en de remuneratie van overuren te te bepalen zonder daarbij rekening te houden met sectorakkoorden. Mélenchons programma is onversneden links en antiglobalistisch met groene accenten. Hij pleit voor de afbouw van de kerncentrales en investeringen in hernieuwbare energie, is tegen een handelsakkoord met de VS, het zogenaamde TAFTA-verdrag en wil het minimumloon optrekken.

De verrassing van de jongste peilingen is echter de opmars van Emmanuel Macron, een voormalige investeringsbankier die vanaf 2012 adviseur was van president Hollande. In de zomer van 2014 volgde hij Montebourg op als minister van Economie, Industrie en Technologie. Macron is een sociaal-liberaal en fervent verdediger van het bedrijfsleven. Zijn passage zal men zich daar vooral herinneren door de wet-Macron die de strakke arbeidswetgeving versoepelde en meer zuurstof moest geven aan bedrijven. Verder liet Macron liet zich als minister evenzeer opmerken door zijn eigenzinnig optreden en de vele conflicten met andere PS-ministers.

Toen hij zijn beweging En Marche! lanceerde, verweten Valls en Hollande hem een dubbele agenda en stapte hij uiteindelijk op in de zomer van 2016. Macron haalt in de Ifop-peiling 17 à 20% en presenteert zichzelf als de grote vernieuwer met een moderne visie die belichaamd wordt in En Marche! Hij is een overtuigd Europeaan en pleit voor een Europees migratie-, veiligheids- en defensiebeleid. Verder verdedigt hij van de vrije markt, maar met een ‘sociale sokkel’. Samen met Manuel Valls staat hij in de traditie van de gematigde sociaaldemocraat Michel Rocard, indertijd de grote rivaal binnen de PS van toenmalige president François Mitterand.

Macron is een begenadigd redenaar en trekt volle zalen. Het onderscheid tussen links en rechts vindt hij voorbijgestreefd, zei hij in de Parijse Tour Montparnasse, waar hij enkele krantenredacties uitnodigde om zijn plannen toe te lichten. Opmerkelijk was zijn uitspraak dat zijn beweging in principe openstaat voor zowel linkse als rechtse kandidaten, dus ook voor de winnaar van de voorverkiezingen bij de PS.

Of het daadwerkelijk zover zal komen dat de PS-kandidaat zich achter hem schaart, betwijfelt hij. Maar zoals de kaarten nu liggen, lijkt dat voor de linkerzijde de enige uitweg om te vermijden dat de tweede ronde uitdraait op een rechts onderonsje Fillon-Le Pen. Aan de opgang van Macron komt voorlopig geen einde, zo blijkt ook uit een nieuwe internetpeiling van Odoxa in opdracht van L’Express, de regionale pers en France Inter, die op 12 en 13 januari werd afgenomen en op 17 januari werd gepubliceerd. In die populariteitspoll leidt Macron (40%) voor Fillon (32%) en Jean-Luc Mélenchon (32%). Mélenchon (53%) staat op kop bij het linkse electoraat en Fillon (77%) bij het rechtse electoraat, maar geen van beide scoort sterk in het andere kamp. Dat is het verschil met Macron die in het rechtse kamp evenveel kiezers aanspreekt als Sarkozy.

Intussen op rechts

Ondertussen zit de populariteit van Fillon, voormalig premier onder Nicolas Sarkozy, in een dipje. Terwijl hij in november nog afgetekend de opiniepeilingen leidde, moest hij in de recente peiling van Ifop-Fiducial (11 januari) de duimen leggen voor Marine Le Pen van het Front National die met 26,5% zo’n 2% voor ligt. Die peiling geeft alleen een beeld van de uitslagen in de eerste ronde. In de tweede ronde zou Fillon volgens diezelfde peiling ruim winnen van Le Pen, omdat de linkse kiezer, wellicht met de knijper op de neus, voor Fillon zou stemmen.

Fillon trekt ten strijde tegen de 35-urenweek, wil duizenden jobs schrappen bij de overheid en de belastingen verlagen. Hij verdedigt de conservatieve katholieke waarden en wil ook de migratie inperken, maar hij heeft heel wat partijbonzen van de Républicains tegen zich in het harnas gejaagd door zich tegen een cumul van politieke mandaten uit te spreken. Marine Le Pen heeft voor Frankrijk niets minder dan een shocktherapie in petto met zero tolerance, een terugdringing van de migratie en een Franse exit uit de eurozone.

Wie ook de officiële kandidaat aan de linkerzijde wordt, van hem of haar hoeven Fillon en Le Pen voorlopig niet veel te vrezen. Ex-premier Manuel Valls heeft in de Ifop-Fiducial peiling de beste kaarten, maar komt niet verder dan 10,5% van de kiesintenties.

Bochtenwerk en gebrek aan charisma

De Fransen snakken naar verandering na vijf jaar PS-beleid, waarin de regering vier keer werd herschikt en de pragmatische centrumkoers onder Valls steeds meer door de linkerzijde van de partij op de korrel werd genomen. De jobcreatie, het ultieme doel van deze regering, lijkt pas het jongste half jaar wat op gang te komen, maar dat is ruimschoots laat. Ongetwijfeld heeft ook president François Hollande zijn deel in de malaise bij de PS. Door zijn onbeslistheid, onhandig bochtenwerk en gebrek aan charisma zakte zijn populariteit zo diep, dat hij zich genoodzaakt zag om van een nieuwe kandidaatstelling af te zien. Dat is nooit eerder vertoond in de geschiedenis van de Vijfde Republiek, die sinds 1958 bestaat. Er waren natuurlijk ook de terroristische aanslagen op Charlie Hebdo, de Bataclan en op de Boulevard des Anglais in Nice, die een angstklimaat creëerden waarin vooral extreem-rechts gedijt.

Bijgevolg staat de officiële kandidaat van de PS die straks op het schild wordt gehesen bijgevolg voor de quasi onmogelijke opdracht om de tweede ronde te halen. Voor de PS dreigt een afstraffing die de onaangename herinnering aan 21 april 2002 oproept, toen de linkse kandidaat Lionel Jospin in de eerste ronde verrassend uit de race werd gekegeld door Jean-Marie Le Pen, vader van Marine. Maar toen was dat een verrassing van formaat, nu heeft de PS een mirakel nodig om dat lot nog te ontlopen.

Aan de linkerzijde klinkt het pleidooi voor een nuttige stem op Macron daarom steeds luider. Hij mag zelfs al op de steun van enkele PS-kopstukken als Ségolène Royal en de voormalige premier Jean-Marc Ayrault rekenen. Met de verspreide slagorde waarin de officiële kandidaat van La Gauche, Mélenchon en Yannick Jadot, de officiële groene kandidaat en europarlementslid voor Europe Ecologie Les Verts samen aantreden is het erg waarschijnlijk dat geen van hen allen de tweede ronde haalt.

En als Macron de tweede ronde haalt is hij verre van kansloos tegen Fillon. In het kamp van Fillon en Les Républicains zijn ze er niet helemaal gerust in. Sommigen beschuldigen Macron ervan een vermomde kandidaat van links te zijn, een kloon van Hollande zelfs. Als Macron dat klaarspeelt, lijkt een herverkaveling van het Franse politieke landschap een feit en wacht de PS wellicht een moeizame overlevingsstrijd met veel interne clantwisten.

Maar zo’n vaart loopt het voorlopig nog niet. En bovendien zijn er nog een aantal onbekenden. Wat als bijvoorbeeld de centrist François Bayrou zich alsnog kandidaat stelt? Hij steunde vorig jaar nog de gematigde rechtse kandidaat Alain Juppé. Bayrou kan een groot deel van de potentiële kiezers van Macron inpikken. Misschien piekt Macron inderdaad te vroeg in de campagne en is zijn lot dat van Juppé, die lange tijd de gedoodverfde kandidaat was van rechts, maar uiteindelijk de duimen moest leggen voor Fillon. Drie maanden is een eeuwigheid in een verkiezingscampagne.