Filipijns president Rodrigo Duterte voert al meer dan een jaar een genadeloze war on drugs in zijn land. Duizende mensen kwamen daarbij al om het leven. Sinds de dood van een minderjarige bij een grote anti-drugsoperatie twee weken geleden, is er protest. ‘Er komen wel degelijk barsten in het Duterte-front.’
Maandag onderbrak president Duterte een speech om een politiecommissaris het volgende op het hart te drukken: ‘Uw plicht is om de persoon die u arresteert te overmeesteren, [als] hij zich verzet en gewelddadig is, ben je vrij om de idioot te doden.’
Sinds Duterte in juni 2016 tot president van de Filipijnen verkozen werd, stierven al duizenden Filipino’s tijdens ‘uit de hand gelopen’ politieacties tegen druggebruikers. Het wordt steeds duidelijker dat drugsverdachten planmatig vermoord worden.
Nu ook de minderjarige Kian Delos Santos (17) het leven liet bij zo’n politieactie, steekt protest de kop op.
Delos Santos stierf samen met 31 andere verdachten tijdens een reeks invallen in en rond de Filipijnse hoofdstad Manila twee weken geleden. Duterte was vol lof over de operatie en suggereerde dat er beter elke dag 32 drugsverdachten gedood zouden worden. Toen protest uitbrak, bond de president snel in en uitte hij voor het eerst kritiek op de betrokken politieagenten.
Objectief gezien ligt het druggebruik in de Filipijnen helemaal niet zo hoog.
Volgens Jeroen Adam, Filipijnenkenner en onderzoeker aan de Universiteit Gent, tast Duterte dan ook voortdurend af hoe ver hij kan gaan. Daarvoor houdt hij de vinger aan de pols bij het Filipijnse volk.
Met zijn gewelddadig antidrugsbeleid maakt Duterte een van zijn belangrijkste verkiezingsbeloftes waar. Maar is druggebruik eigenlijk wel zo’n groot probleem in de Filipijnen?
JEROEN ADAM: Als we internationale studies kunnen geloven, is het druggebruik in de Filipijnen objectief gezien helemaal niet zo hoog in vergelijking met veel andere landen. In ranglijsten zitten de Filipijnen altijd in de onderste helft van de wereld.
Het is wel zo dat druggebruik er wordt aangevoeld als een heel groot probleem. Er is dus een grote discrepantie tussen de objectieve data en de perceptie die in het land rond drugs leeft.
Als het probleem niet zo groot is, vanwaar die focus van Duterte?
ADAM: Volgens mij zijn daar twee grote redenen voor. Ten eerste ziet Duterte druggebruik en drugshandel vooral zelf als een gigantisch probleem. Volgens hem zijn die zaken ook verweven met een hele resem bredere sociale problemen zoals criminaliteit en corruptie. In die zin is voor Duterte de drugsproblematiek uitgegroeid tot een symbool van wat hij ziet als het verderf in de Filipijnse samenleving.
Daarnaast heeft Dutertes war on drugs ook een meer instrumenteel en politiek doel. Hij creëert er doelbewust een klimaat van angst mee. Druggebruikers kunnen zomaar neergeknald worden. Bij de politie, het leger en andere gewapende groepen zorgt de president dan weer voor een klimaat van straffeloosheid. Hij geeft hen een vrijgeleide om erop los te schieten en houdt hen bijna onvoorwaardelijk een hand boven het hoofd. Op die manier bindt Duterte die groepen op een heel persoonlijke manier aan zich.
Krijgt de president daarbij ook steun van het volk?
ADAM: Het narratief is vaak dat Duterte door het Filipijnse volk gesteund wordt. Dat is deels ook zo, maar er moeten een paar kanttekeningen bij gemaakt worden. Ten eerste is Duterte niet door een absolute meerderheid verkozen. De vicepresidente Leni Robredo heeft ook heel veel stemmen gehaald en zij is een echte mensenrechtenactiviste.
Ten tweede is er sinds twee weken een verhoogde intensiteit van operaties in en rond Manila, waarbij ook de minderjarige Kian Delos Santos om het leven kwam. Dat lijkt een kantelmoment te zijn. Er komt protest op gang en mensen geven het signaal dat ze het doden van minderjarigen door de politie niet aanvaarden. Dat gebeurt via publieke manifestaties, maar ook mensenrechtenorganisaties trekken aan de alarmbel.
Het beleid van Duterte is dus wel degelijk gecontesteerd, maar wat je vooral ziet, is een gigantische polarisering. Er staan twee blokken tegenover elkaar: het ene pro-administratie, het andere contra-administratie.
Ziet het ernaar uit dat de protesten een effect zullen hebben op het beleid van Duterte?
ADAM: Duterte is volgens mij een heel instinctief politicus en daardoor ook zeer onvoorspelbaar. Hij voelt goed aan waar de grens is. Erg opvallend was dat hij heel snel na de protesten naar aanleiding van de dood van Delos Santos zijn toon milderde. Hij zei meteen dat er een onderzoek zou komen en dat de verantwoordelijke agenten gestraft zouden worden. Hij leek opeens niet meer de harde, brutale Duterte die we kennen.
Dus het leek er wel op dat daar even een kentering te zien was. Ik vond de manier waarop hij opeens die officieren publiekelijk aan de schandpaal nagelde in ieder geval heel verrassend.
Duterte is de aanvoerder, maar de agenten zelf lijken zich ook niet in te houden. Het zijn toch zij die telkens de trekker overhalen.
ADAM: Het is eerst en vooral belangrijk om te weten dat er een systeem van lijsten is. Lokale politici wordt gevraagd om lijsten met drugsverdachten op te stellen. Dat is de basis van het hele systeem. Meer en meer lijkt het er trouwens op dat ook de politie onder druk staat om echt met dodencijfers naar voren te komen. Sommige politiekorpsen willen zich dan ook bewijzen in die rol.
Je mag ook niet te erg het onderscheid maken tussen de bevolking en de politie. Veel van wat er gebeurt, wordt ook gedaan door zogenaamde auxiliaries van de politie. Dat zijn een soort van burgerwachten, die meewerken aan de controversiële operaties. In die zin heb je hier niet noodzakelijk een oppositie tussen staat en bevolking, maar neemt een deel van de bevolking deel aan het intimideren en doden van vermeende druggebruikers. Onder een deel van de bevolking heerst dan ook de overtuiging dat druggebruikers ongewenste elementen in de samenleving zijn die weggezuiverd moeten worden.
Amnesty International heeft het over een war on the poor.
ADAM: Het zijn inderdaad vooral de arme en kwetsbare bevolkingsgroepen die geviseerd worden bij de anti-drugsoperaties. Onder die mensen worden vooral methamfetamine-drugs gebruikt. Die geven je energie en voorkomen slapeloosheid, eigenschappen die ze erg populair maken bij bijvoorbeeld taxichauffeurs. Die moeten in Manila 16 à 17 uur per dag draaien, willen ze rondkomen. Ook ander mensen moeten er vaak drie of vier jobs combineren om rond te komen.
Een deel van de Filipijnse bevolking ziet druggebruikers als elementen die geëlimineerd moeten worden.
Nu, er hebben ook een paar operaties plaatsgevonden die toch vrij belangrijke lokale politici als doelwit hadden, burgemeesters van middelgrote steden die op enorm brutale manier, soms samen met hun entourage, vermoord worden. Dus het zijn niet enkel de armen die aangepakt worden.
Als je drugshandel en -gebruik oprecht wil aanpakken, ga je dan niet beter achter de mensen die aan de top van de keten opereren?
ADAM: Duterte zelf zegt dat hij ook dat doet. Een belangrijk deel van het discours van Duterte gaat ook over de betrokkenheid van politici in drugsnetwerken. Er zijn een paar gewelddadige operaties geweest tegen politici die ook echt een rol hadden in bepaalde drugsnetwerken. Zo neemt Duterte een groot politiek risico, want zo maakt hij politieke tegenstanders.
De focus ligt op arme druggebruikers, maar ook anderen worden geviseerd. Er zijn wel degelijk een paar voorbeelden van pogingen om ook de top van drugsnetwerken uit te schakelen.
Is dit soort geweld een nieuw fenomeen in de Filipijnen?
ADAM: Er is altijd veel geweld geweest in het land. Ook in de volkswijken of slums van de hoofdstad Manila zijn altijd gewapende milities actief geweest. Dat is niet nieuw.
Maar voordien werkten die burgermilities meer op een gedecentraliseerde, autonome manier onder lokale politici of gelinkt aan de lokale politie. Nu ontstaat er een expliciete link naar het presidentieel paleis.
Dat gebeurt bovendien op een heel openlijke en agressieve manier. De politie en die milities krijgen de onvoorwaardelijke steun van Duterte. Dat zorgt voor geweld op een nieuwe schaal: het wordt brutaler, maar ook openlijker. Veel meer dan vroeger pikken internationale media dan ook op wat er zich in de Filipijnen afspeelt.
Mogen we dan ook niet wat meer reactie verwachten vanuit de internationale politiek?
ADAM: Misschien wel, maar van waar moet die dan komen? Trump heeft al openlijk gezegd dat hij een voorstander is van die war on drugs. Duterte wil ook nieuwe allianties aangaan met Rusland en China, dus vanuit die hoek zal op dit moment waarschijnlijk ook geen kritiek komen.
Dan blijven er nog twee actoren over: de Europese Unie (EU) en internationale ngo’s. Vanuit die ngo’s komt kritiek, maar die maakt zeer weinig indruk op Duterte. En de EU is in Zuidoost-Azië eerder een kleine speler.
De bevolking lijkt zich opnieuw te organiseren. Dat is hoopgevend.
In Latijns-Amerika zijn bepaalde landen, zoals Mexico, bovendien zelf hard bezig met hun eigen war on drugs te voeren.
Dan blijven er natuurlijk niet veel landen meer over.
In de Filipijnse senaat klinken dan weer wel kritische stemmen.
ADAM: Ja, dat is opmerkelijk, aangezien die kritiek komt van senatoren die eigenlijk in het Duterte-kamp zitten. Sinds twee weken uiten zij openlijk kritiek. Niet per se op de figuur van Duterte zelf, maar wel op de misstanden die gepaard gaan met het antidrugbeleid dat hij voert.
Vanuit de senaat klinken ook waarschuwingen aan de politie. Zo wees een senator er onlangs op dat Duterte in 2022 geen president meer zal zijn, maar dat de politie ook daarna nog verantwoordelijk blijft voor haar daden. Zulke expliciete aanmaningen tonen dat er wel degelijk barsten komen in het Duterte-front.
Nog een andere mogelijk invloedrijke opposant is de Katholieke Kerk.
ADAM: De Katholieke Kerk heeft een grote invloed in de Filipijnen en haar relatie met Duterte is heel moeilijk. Er klinkt al langer wederzijdse kritiek. Maar de kritiek vanuit de kerk wordt de laatste weken wel harder en openlijker. Samen daarmee lijkt de burgergemeenschap zich voor het eerst sinds de verkiezingen opnieuw te organiseren. Dat is hoopgevend.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
