Met Donald Trump hebben de Verenigde Staten voor het eerst een president die tot the far-right behoort. Geen wonder dat Vlaams Belang-kopstuk Filip Dewinter verheugd is. ‘Onze opiniemakers kunnen nog moeilijk volhouden dat de Vlaams Belang-visie op immigratie per definitie racistisch en xenofoob is: ze is haast identiek aan die van Trump. En straks ook aan het officiële beleid van het Witte Huis.’
Het is niet algemeen geweten dat Vlaams Belang-Kamerlid Filip Dewinter een netwerk aan contacten heeft bij hooggeplaatste Republikeinen en andere conservatieven. Opiniemakers als Pat Buchanan, senatoren als Newt Gingrich, Sarah Palin en Jeff Sessions: Dewinter heeft ze al ontmoet en gesproken. Vorige week, na zijn VRT-debat met Karel De Gucht over de Amerikaanse presidentsverkiezingen, verzuchtte de liberale excellentie nog: ‘U kent die Amerikanen beter dan ik.’ Dewinter, best trots: ‘En dan zeggen dat De Gucht jarenlang minister van Buitenlandse Zaken is geweest, en later als eurocommissaris met de Verenigde Staten over het TTIP-handelsverdrag onderhandelde.’ Niet dat Filip Dewinter heel Capitol Hill kent. Zijn kennissen behoren tot één cirkel: die van de zogenoemde paleoconservatieven. Die zijn zo goed als onbekend in Vlaanderen. Maar daar komt ongetwijfeld verandering in, want ze zijn al jarenlang de dichtste medestanders van Donald Trump. ‘De mens Trump ligt mij niet echt’, zegt Dewinter. ‘Hij is me te Amerikaans. Te brutaal, te veel grote woorden… Hij is té. Maar zijn ideeën staan mij aan. Het zijn namelijk ook de mijne.’
De voorman van Vlaams Belang heeft zijn hele loopbaan lang zijn best gedaan om naam te maken als dé volkstribuun van extreemrechts. In de beslotenheid van zijn werkkamer in Ekeren wordt een andere Dewinter zichtbaar. In de uitpuilende kasten is voor nieuwe boeken al lang geen plaats meer. Ze liggen verspreid op zijn bureau, op tafeltjes, op stoelen en zetels, en her en der ook op de vloer, al dan niet in dozen. Zijn bibliotheek verraadt ook dat Dewinter bezeten is van de internationale politiek, met een opvallende voorkeur voor ideologische, geopolitieke en militaire vraagstukken.
Midden op tafel ligt een stapeltje boeken van de radicale publicist en opiniemaker Pat Buchanan, ooit adviseur van president Ronald Reagan. Dewinters exemplaar van diens bekendste werk The Death of the West – ondertitel: How Dying Populations and Immigrant Invasions Imperil Our Country and Civilization – draagt op het titelblad een korte persoonlijke opdracht voor zijn jonge Vlaamse vriend. ‘Tientallen jaren geleden al is Pat Buchanan de visie van de paleoconservatieven op papier beginnen te zetten. Donald Trump heeft zijn verkiezingsprogramma letterlijk overgeschreven uit de boeken van Buchanan en aanverwanten.’
Vlaanderen kent de paleoconservatieven niet. De voorbije maanden heeft geen enkel dagblad er ook maar één keer naar verwezen.
FILIP DEWINTER: Ten onrechte. De meeste Belgische opiniemakers en politici denken dat de Republikeinen een conservatieve partij zijn, zonder meer. Maar om te begrijpen wat er in de VS gebeurt, en welke machtsverschuiving er de voorbije maanden heeft plaatsgevonden, moet je de fundamentele verschillen tussen de belangrijkste conservatieve strekkingen kennen. De conservatieve groep die politiek en ideologisch het dichtst bij Vlaams Belang staat, zijn níét de neoconservatieven. Die zijn een stuk bekender in Europa, ook omdat de staf van president George W. Bush uit een aantal beruchte neoconsbestond: viceminister Dick Cheney, minister van Defensie Donald Rumsfeld en viceminister van Defensie en directeur van de Wereldbank Paul Wolfowitz. Maar dat was nooit mijn kamp. Ik voel me verwant met hun ideologische tegenstanders, de paleoconservatieven van Pat Buchanan. Buchanan was al lang geen Republikein meer toen hij Donald Trump leerde kennen. Men zegt wel dat Reagans presidentschap, tussen 1981 en 1988, naadloos is overgegaan in dat van diens vroegere vicepresident George Bush senior, van 1989 tot 1992, maar dat klopt niet. Onderweg is de Republikeinse partij in handen geraakt van de neoconservatieve vrienden van vader Bush. Tegen Reagans oude entourage gebruikten zij de strategie van de verdachtmaking: mensen als Buchanan werden beschuldigd van racisme, antisemitisme, noem maar op. Die oude garde kreeg ook een verschrikkelijk denigrerende bijnaam opgeplakt: ‘paleoconservatieven’.
De ideologische leider van die paleo’s is dus Pat Buchanan. Hij trad in 1999 toe tot de nieuwe rechtse partij van Ross Perot, de Reform Party. Later trad ook de jonge Donald Trump toe. In de schoot van die Reform Party hebben Trump en Buchanan elkaar leren kennen en waarderen. Maar toen hun partij in 2000 een presidentskandidaat moest aanduiden, stelde Trump zich ineens zelf kandidaat – tegen Buchanan in.
Dat gaf toen al spektakel: Trump noemde zichzelf ‘nogal aan de conservatieve kant, maar Buchanan is Attila de Hun’. Een andere keer noemde hij Buchanan ‘een neonazi’.
DEWINTER: Trumps verbale kracht is niet nieuw, net zoals zijn politieke ambitie. Een parlementair mandaat heeft hij nooit bekleed, maar hij heeft wel altijd de intentie gehad om een belangrijke politieke rol te spelen. Hij heeft het trouwens niet gehaald tegen Buchanan, in 2000. Nadien is het tussen hen gelukkig weer goed gekomen. Al tijdens die verkiezingscampagne ontpopte Buchanan zich als een van de meest fervente aanhangers van Trump. Tegelijk erkent Trump in Buchanan zijn belangrijkste ideologische leermeester.
Zo is een netwerk ontstaan van mensen die wraak wilden nemen op de neoconservatieve powers that be van de Republikeinse Partij. Resultaat is dat Donald Trump erin is geslaagd om de Bush-clan politiek uit te rangeren. Jeb Bush, weer een telg van dezelfde familie, werd in 2015 als presidentskandidaat naar voren geschoven. Hij had de steun van zowat alle Republikeinse krokodillen, van partijleider Paul Ryan tot Mitt Romney, en natuurlijk van de ex-presidenten Bush I en II.
Pat Buchanan had niets dan lof voor de machtsgreep van Trump op de clan-Bush: ‘Die dynastie is nu net zo dood als de Romanovs.’
DEWINTER: En een paar maanden later was de Clintons hetzelfde lot beschoren: twee vliegen in één klap. (lacht)
Jeb Bush was het product van de neocons die via hem dezelfde rol wilden spelen als in de regeringen van zijn broer George W. Bush, tussen 2001 en 2008: die van de echte machthebbers in de coulissen. Jeb zou op zijn beurt hun speelbal geweest zijn. Een president met weinig karakter, een beperkte uitstraling, maar met een belangrijke naam.
De kandidatuur van Donald Trump was dus geen toeval. Ze was de uitkomst van een bewuste, jarenlang voorbereide strategie van de paleoconservatieven. Ze zochten een atypische kandidaat. Hij mocht niet verweven zijn met Capitol Hill. Het moest, met andere woorden, om iemand gaan die nog niet één politiek mandaat had bekleed. En hij moest met eigen middelen campagne kunnen voeren. Miljardair zijn, zoals Trump, is in de VS de enige manier om niet afhankelijk te zijn van de wapenlobby, de tabakslobby, de energielobby of welke machtige economische drukkingsgroep dan ook. Want die zetten natuurlijk allemaal in op het status-quo. Vandaar dat Hillary Clinton, als kandidaat van de Democraten, drie keer zo veel financiële middelen had als Donald Trump.
Wat zijn verder nog de voornaamste paleoconservatieve ideeën?
DEWINTER: De paleoconservatieven willen hun eigen markt beschermen. Je hoort nu roepen dat dat ‘protectionisme’ en zelfs ‘isolationisme’ zou zijn, schadelijk voor de VS, maar dat is niet zo. De paleoconservatieven zijn niet tegen de vrije markt. Ze willen wel af van vrijhandelsakkoorden als NAFTA (over de vrijhandelszone tussen de VS, Canada en Mexico, nvdr.) of TTIP (tussen de VS en de Europese Unie, nvdr.). Die akkoorden zijn uitgedokterd door de neocons om de Amerikaanse economie aan het buitenland te kunnen uitverkopen.
In de VS heeft NAFTA vijftig- tot zeventigduizend ondernemingen doen verdwijnen en een bijkomende werkloosheid veroorzaakt van meer dan tien miljoen Amerikanen: zelfs in de VS is dat niet niks. Er was vroeger al een hoge werkloosheid onder de zwarte bevolking en onder latino’s, maar nu is voor het eerst ook de blanke middenklasse getroffen.
Het laatste en misschien wel grootste verschil is dat de paleo’s een einde willen maken aan het opengrenzenbeleid van Bill Clinton, George W. Bush en Barack Obama. Voor de Democraten waren Zuid-Amerikaanse immigranten een zaak van extra kiezers, en de neocons konden zo goedkope werkkrachten laten binnenstromen. De lonen van die mensen zijn lager, ze kloppen meer uren, ze doen dat vaak in het zwart en zonder sociale zekerheid of andere financiële voordelen. Er zijn nu evenveel Zuid-Amerikaanse immigranten in Amerika dan er ooit Ieren, Schotten en Engelsen de weg naar de VS hebben gevonden.
Ook dat is een doorn in het oog van de paleoconservatieven. Zij vinden het zeer belangrijk dat Amerika ‘Europees’ blijft.
DEWINTER: Inderdaad. Ze vinden dat de VS een christelijke maar ook westerse – en dus: Europese – beschaving moet blijven. Ze zagen die beschaving de voorbije jaren afbrokkelen, omdat de politiek correcte Obama voortdurend het multiculturele verhaal propageerde. Voor de paleoconservatieven is Barack Obama nog altijd ‘Barack Hussein Obama’. In de ogen van veel Amerikanen is een zoon van moslimouders een gevaarlijk iemand, zeker als president van een beschaving die in wezen christelijk en overwegend blank blijft. En dat is géén racistisch verhaal.
Als de strijd voor een ‘blanke’ beschaving al niet meer racistisch is…
DEWINTER: Ik zei: ‘Overwegend blank.’ Niemand stelt het multi-etnische karakter van de VS in vraag. Men redetwist wel over de vraag of men de problemen met de zwarte minderheid onder de tafel moet vegen. Moeten we het probleem van de zwarte criminaliteit verdoezelen? Van de zwarte werkloosheid? Moeten we blijven doen alsof het allemaal het gevolg is van racisme en een gebrek aan kansen? Of hebben ook zwarten hun eigen verantwoordelijkheid? Black lives matter: het zal wel. En al die incidenten zullen wel de schuld zijn van de Amerikaanse politie. In de VS wéét men dat de misdaadcijfers bij zwarten spectaculair hoger liggen dan bij blanken. Het verhaal dat men daarover ophangt, klopt dus niet. En bij de moslims en de Marokkanen van bij ons klopt het evenmin.
In België argumenteert Vlaams Belang dat de achterstand van de moslims vooral te wijten is aan de funeste invloed van de islam. Voor de zwarte Amerikanen valt dat argument weg, dus verklaart u hun achterstand met hun huidskleur. Nogmaals: dat zou niet naar racisme ruiken?
DEWINTER: Zwarte Amerikanen geven snel de indruk dat ze zich in hun eigen getto’s terugtrekken, en ze blijven de blanken de schuld van hun eigen falen geven. Gemakkelijk! Je kunt niet volhouden dat dat alleen het gevolg is van de slavernij, want die is al honderdvijftig jaar geleden afgeschaft. Ik denk inderdaad dat een aantal zaken raciaal bepaald zijn, ja. Als Aziaten stelselmatig beter in wiskunde zijn dan Europeanen, heeft dat volgens mij te maken met hun etnische achtergrond. Net zoals Afrikaanse lopers op de Olympische Spelen veel beter presteren dan de Aziatische. Er zijn dus raciale en etnische verschillen. Die moet je niet onder de mat vegen omwille van de multiculturele heilsleer. Sommige verschillen zijn leuk en anekdotisch, andere pijnlijk en minder evident om te benoemen. Daar begint het echte debat. Is criminaliteit etnisch bepaald? Zijn sommige etnische groepen vatbaarder voor wapengeweld dan andere? Maar daarover mag ik mij dus niet uitspreken. Voor je het weet heb je een klacht wegens racisme aan je broek en word je veroordeeld. Wat ik betreur.
Zijn er echt meningen die u voor uzelf houdt omdat u niet wegens racisme veroordeeld wilt worden?
DEWINTER: Absoluut. Maar met de overwinning van Donald Trump worden alvast in de VS zaken bespreekbaar waarover men tot nu toe moest zwijgen. Dit is de revolutie van de blanke meerderheid.
U kent niet alleen Pat Buchanan persoonlijk. U bent vooral goed bevriend met Jeff Sessions, een Republikeins senator uit Alabama. TheNew York Times zette hem het voorbije weekend op haar shortlist als kanshebber voor drie sleutelfuncties in het kabinet-Trump: als minister van Defensie, van Justitie of van Binnenlandse Veiligheid.
DEWINTER: Tijdens zijn overwinningsspeech nam Trump drie politici mee op het podium. De eerste was natuurlijk de nieuwe vicepresident Mike Pence. De tweede was mijn vriend Jeff Sessions, de eerste senator die zich tot het Trump-kamp bekende. De derde is Rudy Giuliani, ook een medestander van het eerste uur. Giuliani heeft in de jaren tachtig naam gemaakt door als burgemeester van New York van veiligheid een prioriteit te maken. Hij voerde als allereerste het begrip zero tolerance in. Maar zelfs de zo succesvolle Giuliani was gemarginaliseerd geraakt in de Republikeinse Partij. Het zijn dus de verschoppelingen, de outcasts en outlaws die hun gram hebben gehaald. Zoals Sessions mij in het begin van deze kiescampagne vertelde: ‘Trump is loyaal aan de mensen die loyaal zijn aan hem.’
Ik heb Jeff Sessions leren kennen tijdens mijn eerste reis naar de VS, meer dan twintig jaar geleden. Jeff is een minzame kerel, een echte familieman, echt de tegenpool van Trump met zijn Ivana en Melania. (lacht) We hebben elkaar ontmoet via Richard T. Hines. Hines’ echtgenote was een van de kabinetschefs van Ronald Reagan. Hijzelf is een lobbyist die vooral de Republikeinse rechterzijde aan sponsors helpt. Vandaar dat hij Jan en alleman kent aan die kant van het ideologische spectrum, en mij in contact bracht met Jeff Sessions. Hines was er vorig jaar nog bij toen ik in Damascus de Syrische president Assad heb gesproken.
Amerikaanse media rangschikken Jeff Sessions in hun lijstjes bij de meest conservatieve senatoren. Wat is er volgens u zo bijzonder aan die man?
DEWINTER: Ook al is Sessions een paleoconservatief, hij is altijd lid van de Republikeinse Partij gebleven. Hij is al sinds 1997 senator van Alabama. In de VS betekent dat iets heel anders dan in België: er zijn maar twee senatoren per staat, en zij hebben een staf van wel tachtig mensen, verdeeld over kantoren in Washington en de eigen thuisstaat. Als een van de belangrijke senatoren uit het Diepe Zuiden wordt Sessions in Washington erkend als dé migratiespecialist. Hij is voorzitter van de Senaatscommissie Migranten, Grensbeveiliging en Vluchtelingen. En hij is vooral de man van TheWall: hij promootte als eerste de bouw van een muur tussen de VS en Mexico. Hij heeft het immigratieprogramma van Trump geschreven.
Denkt u echt dat Donald Trump die muur zal bouwen?
DEWINTER: De grens tussen de VS en Mexico is 2300 kilometer lang, zo’n muur zou een gigantisch project zijn. Ik verwacht in elk geval dat de grensbewaking veel strenger zal zijn en dat er op bepaalde punten een fysieke scheiding komt, of dat nu een muur is of een hek. Ik denk niet dat Trump de grenzen volledig zal sluiten, maar wel dat hij de toegang tot de VS voor illegale immigranten ernstig zal belemmeren. Ik hoop dat hij ook de moslimimmigratie naar de VS zal beperken – niet dat hij ze volledig onmogelijk zal maken: dat is een illusie.
De eerste honderd dagen zullen veel duidelijk maken. Trump zal op korte termijn belangrijke symbolische daden moeten stellen, juist om duidelijk te maken dat hij niet is zoals zijn voorgangers. Hij is niet verkozen door het oude electoraat dat zich vooraf al neerlegde bij business as usual, maar door een ongewone alliantie van atypische kiezers die bewust voor een totaal andere aanpak kozen. Hij zal snel zo’n achtduizend mensen moeten vinden om zijn hervormingen in goede banen te leiden. Ik weet niet in hoeverre hij daar klaar voor is. Was hij er zelf wel op voorbereid dat hij president zou worden?
Hoe goed georganiseerd zijn min of meer vaste groepen uit zijn achterban, zoals de Tea Party?
DEWINTER: Niet goed, helaas. Ik heb voor een aantal Tea Party-kringen gesproken. Dat verliep telkens zeer chaotisch, en er was nauwelijks structuur. Dat is historisch gezien de zwakke kant van partijen zoals de onze: regeren en besturen is tot nu toe geen succesverhaal geweest. We maakten het mee toen Front National in een aantal Franse steden aan de macht kwam. We zagen het opnieuw toen Jörg Haider zijn FPÖ in de Oostenrijkse regering loodste, en met de restanten van Lijst Pim Fortuyn in Nederland is het evenmin goed afgelopen.
Nog voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen schreef Pat Buchanan dat de VS nooit meer hetzelfde land zou zijn als vroeger. Zelfs als Trump zou hebben verloren, zou hij ‘de leidende klasse van het land wonden toegebracht hebben waarvan ze niet snel zou herstellen’.
DEWINTER: Donald Trump heeft met zijn overwinning de mondiale machtsbalans uit evenwicht getrokken. Het fenomeen dat we nu in de VS zien, hebben we ook al meegemaakt in Rusland, Polen, Hongarije, Denemarken. Hopelijk volgt ook Oostenrijk, en volgen morgen natuurlijk Nederland en Frankrijk. Ik zie hoe de ‘identitaire beweging’ zich als een vloedgolf over het continent verspreidt. De linkse liberale dinosaurussen zoals Jean-Claude Juncker, Donald Tusk en Guy Verhofstadt zijn geschiedenis. De toekomst is aan rechts-nationalistische wereldleiders zoals Donald Trump, Vladimir Poetin en Viktor Orban. De ‘patriottische lente’ is volop bezig. En ze zal overslaan naar België. Onze opiniemakers kunnen nog moeilijk volhouden dat de Vlaams Belang-visie op immigratie per definitie racistisch en xenofoob is: ze is haast identiek aan die van Trump. En straks ook aan het officiële beleid van het Witte Huis. Het wordt moeilijk om ons te blijven negeren.
Hebt u Jeff Sessions tijdens de verkiezingsnacht een sms gestuurd?
DEWINTER: Mijn brieven naar Donald Trump, Jeff Sessions, Sarah Palin en Newt Gingrich zijn vertrokken. Ik behoor nog tot de generatie die iemand feliciteert in een stijlvol, mooi schrijven en niet per sms.
Het kan verkeren. In The West Wing, de bekende tv-serie over het Witte Huis, omschreef de fictieve president Bartlet het ‘Flemish Block’ nog als ‘een bende neonazi’s in driedelige maatpakken’. Als het even meezit, ontvangt Donald Trump u binnenkort in het Oval Office.
DEWINTER: Mijn eerste zin in het Kamerdebat over Trump luidde: ‘The times they are a-changin” Wie had ooit durven te voorspellen dat ik op een dag Bob Dylan zou citeren?
Weet u, ik ben al dertig jaar parlementslid. Dat maakt dat ik sommige evoluties nu beter kan inschatten. Ik heb onze partij zien ontstaan. Ik heb de verkettering meegemaakt, de demonisering. Maar ik heb ook ervaren dat het de moeite is om altijd opnieuw de rug te rechten. Ik heb gezien hoe een gemarginaliseerde club kan uitgroeien tot een partij of beweging die almaar meer greep op de samenleving krijgt. Ik heb geleerd dat je niet bang mag zijn voor je eigen schaduw. Het zijn vooral je tegenstanders die je proberen aan te praten om gematigder te zijn, en minder spraakmakend. Zo veel kritiek, zo veel tegenstand: dat doet wat met een mens. Soms twijfel je: ‘Ga ik er niet over? Is het niet te hard, te provocerend of te radicaal wat ik vertel?’ De mediahetze, het cordon sanitaire, de voortdurende uitsluiting van jezelf en je partij. Nooit enige sympathie ervaren – van niemand – en intussen altijd de outcast zijn: leuk is het niet. Het is niet altijd gemakkelijk om dat vol te houden. Maar het loont wel. Dat heeft Donald Trump de voorbije weken bewezen.
DOOR WALTER PAULI, FOTO’S HATIM KAGHAT
‘Juncker, Tusk en Verhofstadt zijn geschiedenis. De toekomst is aan rechts-nationalistische wereldleiders zoals Trump, Poetin en Orban.’
‘Black lives matter: het zal wel. En al die incidenten zullen wel de schuld zijn van de Amerikaanse politie.’
‘Dat is historisch gezien de zwakke kant van partijen zoals de onze: regeren en besturen is tot nu toe geen succesverhaal geweest.’
