Facebookbaas Mark Zuckerberg zet samenwerking met factcheckers stop: ‘Een onwaarschijnlijke bocht’

Socialemediabedrijf Meta maakt in de VS een einde aan zijn samenwerking met de factcheckteams voor Facebook en Instagram. ‘Een politiek gemotiveerde stap’, meent de Europese factcheckorganisatie EFCSN.

Ceo Mark Zuckerberg kondigde de beslissing zelf aan in een video en een persbericht. Meta startte het programma met externe factcheckers op in 2016, enkele weken na de eerste verkiezing van Donald Trump als Amerikaans president. Facebook was in de aanloop naar die verkiezing sterk bekritiseerd voor de verspreiding van mis- en desinformatie op het platform.

Facebook zette daarop samenwerkingen op met factcheckers van zowel gespecialiseerde factcheckorganisaties als van klassieke media. Zij speurden sindsdien naar desinformatie op de platformen van Meta. In België nemen het Duitse persagentschap DPA en Knack deel aan het programma.

De verklaring van Zuckerberg is opvallend, omdat ze niet louter een aankondiging van een bedrijfsbeslissing lijkt. Ze klinkt ook als een motie van wantrouwen in factchecking tout court. Zuckerberg stelt onder meer dat Facebook te veel fouten maakt in zijn strijd tegen desinformatie en dat de factchecks te politiek gekleurd zijn. Door het systeem af te schaffen, wil Meta opnieuw prioriteit geven aan de vrije meningsuiting, stelt Zuckerberg. 

Het hart van Trump

Meta’s beslissing kan zo in het licht van de herverkiezing van Donald Trump worden gezien. Trump was nooit een grote fan van de Facebookbaas. Hij zei ooit Zuckerberg ‘levenslang in de gevangenis te willen gooien’.

Sinds de herverkiezing van Trump als president stelt Zuckerberg alles in het werk om het hart van de nieuwe machthebber te veroveren. In december ging de Meta-baas met Trump dineren in zijn buitenverblijf Mar-A-Lago en schonk Meta 1 miljoen dollar aan het comité dat de eedaflegging van Trump in goede banen moet leiden. 

Ook bij Meta zelf brengt Zuckerberg ondertussen alles in stelling om Trump te plezieren. Begin januari mocht de liberale Britse politicus Nick Clegg zijn biezen pakken als hoofdlobbyist van het bedrijf. Zijn opvolger is de Amerikaanse Republikein Joel Kaplan. En op 6 januari kroonde Zuckerberg plots Dana White tot bestuurder bij Meta. White is de baas van de populaire vechtcompetitie UFC, en hij is een dichte vriend van Trump. White vergezelde Trump meermaals op zijn verkiezingscampagne. Zuckerberg hoopt naar eigen zeggen dat White Meta ‘zal helpen met de uitdagingen rond AI en de toekomst van menselijke verbinding’. 

Het voorbeeld van X

Zuckerberg heeft intussen ook beslist om zijn eigen, interne moderatoren te verhuizen van Californië naar Texas. ‘Om ons werk voor vrije meningsuiting verder te zetten, denk ik dat er meer vertrouwen zal zijn als we dat werk doen op een plaats waar er minder bezorgdheid is over de vooringenomenheid van onze teams’, aldus Zuckerberg. Californië staat bekend als een progressieve staat, Texas heeft een conservatieve reputatie.

Als alternatief voor het programma met de externe factcheckers wil Zuckerberg een systeem van ‘community notes’ opzetten, dat in maart van start zou gaan. Zuckerberg haalt daarvoor zijn inspiratie bij X, het socialemediaplatform van Tesla-baas Elon Musk.

X-gebruikers kunnen zelf desinformatie melden of berichten van context voorzien. Daarvoor waren ook bij X moderatoren aan de slag, maar die werden door Musk ontslagen. De verspreiding van fake news werd er niet minder op. Ook Musk zelf deelt met de regelmaat van de klok fake news met zijn 211 miljoen volgers.

Zuckerberg is niet de enige techondernemer uit Silicon Valley die goede relaties probeert op te bouwen met Trump. Ook Tim Cook van Apple en Jeff Bezos van Amazon gingen de afgelopen weken op audiëntie bij de aanstaande president.

Wat met Europa?

Wat de beslissing van Zuckerberg betekent voor factchecking in de rest van de wereld valt af te wachten. Aan de nieuwssite Politico verklaarde Meta vooralsnog geen plannen te hebben om zijn factcheckingactiviteiten in Europa op te schorten. ‘Meta zal zijn verplichtingen met betrekking tot inhoudmoderatie in de EU herbekijken alvorens veranderingen aan te brengen’, luidt het.  Ook aan Knack communiceerde het bedrijf dat de ingrepen zich tot de VS beperken. Knack doet nu ongeveer 25 factchecks per maand op de socialemediaplatformen van Meta.

In de video klinkt Zuckerberg strijdbaar. Meta wil volgens hem ‘weerwerk bieden aan overheden wereldwijd die achter Amerikaanse bedrijven aan gaan en meer willen censureren.’ Zuckerberg verwijst daarbij ook naar Europa, dat ‘steeds meer wetten heeft om censuur te institutionaliseren’.

Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck toont zich bezorgd over die verandering van toon. ‘Ineens heeft Zuckerberg het over censuur die te ver zou gaan. Dat is een onwaarschijnlijke bocht, waarmee hij de woordenschat van Trump overneemt.’

Digital Services Act

Zuckerberg lijkt te verwijzen naar de Europese Digital Services Act, die sinds 2023 van kracht is in de Europese Unie. De DSA bevat verschillende verplichtingen. Een ervan is dat grote sociale mediaplatformen zoals Facebook strenger moeten optreden tegen desinformatie.

Eurocommissaris Henna Virkkunen, verantwoordelijk voor technologische soevereiniteit, veiligheid en democratie stelt in een reactie aan Knack dat de Commissie ‘akte neemt van de beslissing van Meta’, en geeft mee dat het bedrijf de Code of Practice on Disinformation heeft ondertekend, die verplichtingen bevat inzake factchecking.

Europees Parlementslid Kathleen Van Brempt (Vooruit) benadrukt dat socialemediaplatformen die in Europa actief zijn aan de Digital Services Act moeten voldoen. ‘Sociale media hebben een steeds grotere impact op onze democratie’, zegt van Brempt. ‘Ze worden vaak misbruikt om verwarring te stichten, onzekerheid en angst te zaaien, en democratische processen te beïnvloeden. Om de rechten en vrije meningsuiting van onze burgers te beschermen, moet de Europese Commissie haar eigen wetgeving handhaven.’

Defensieprobleem

Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck verwacht een reactie van politici op verschillende beleidsniveaus. ‘Europa is altijd stelliger geweest in het beschermen van privacy, in het bepalen van een deontologisch speelveld, dus dit is voer voor debat’, zegt Bultinck. ‘Ik hoop dat zowel de Europese Commissie als politici op Vlaams en federaal niveau hier wakker van worden. Dit is geen intellectueel debatje. We hebben de desinformatie tijdens de covidpandemie gezien, de genocide tegen de Rohingya (in Myanmar, nvdr), en de intussen goed gedocumenteerde desinformatiepogingen vanuit Rusland. In dat opzicht is desinformatie vandaag een defensieprobleem.’

Clara Jiménez Cruz, voorzitter van het Europese factcheckingnetwerk EFCSN noemt de beslissing van Zuckerberg een ‘politiek gemotiveerde stap’, die in de context moet worden gezien van het aantreden van Donald Trump als president van de Verenigde Staten. Het EFCSN roept de Europese Unie op om standvastig te blijven en door te gaan met de strijd tegen mis- en desinformatie op grote online platforms.

Ook algemeen secretaris Charlotte Michils van de Vlaamse Vereniging voor Journalisten (VVJ) uit haar bezorgdheid over de nieuwe zet van Meta. ‘Onze samenleving heeft meer dan ooit nood aan gecertificeerde informatie. De beslissing van Zuckerberg dreigt een verdere verschuiving naar alternatieve feiten te veroorzaken, en bemoeilijkt de broodnodige strijd tegen desinformatie.’