‘Explosieve situatie in Niger dreigt het straatarme land nog verder te verzwakken’

Omar Ba staat stil bij de gevolgen van de militaire putch in Niger, voor de andere landen in de Sahel-regio.

In Niger dreigt de Economische Gemeenschap van West-Afrikaanse Staten (ECOWAS) met een militaire interventie, na een staatsgreep door de Presidentiële Garde onder leiding van Generaal Tchiani. Ondertussen wordt gevreesd dat de staatsgreep de instabiliteit in de hele regio verder kan doen toenemen.

Verschillende commentatoren interpreteerden de ontwikkelingen van de laatste weken als een afwijzing van de Franse bemoeienis in Franstalige Afrikaanse landen. Anderen maakten zich vooral zorgen over de destabiliserende invloed van Rusland op de regio. Wat echter meestal ontbreekt in zulke analyses die vooral oog hebben voor de internationale geopolitieke context, zijn de interne politieke ontwikkelingen en dynamieken van de Sahel-landen.  

Instrumentalisatie van panafrikanisme en populisme

In West-Afrika en Sahel-landen zoals Burkina Faso en Mali hebben de afgelopen jaren verschillende militaire staatsgrepen plaatsgevonden. Hierbij maakten militaire leiders gebruik van panafrikanistische retoriek of verwijzingen naar voormalige leiders zoals Thomas Sankara om hun acties te rechtvaardigen. Ondanks de uiteenlopende achterliggende motieven en sociaal-politieke contexten in deze landen, vertoont het politieke discours en de propaganda van deze machthebbers opvallende overeenkomsten.

Zo proberen de nieuwe leiders steun en sympathie te verwerven bij de bevolking, vooral onder jongeren die zich gevangen voelen in uitzichtloze situaties. Deze jongeren schrijven deze situaties toe aan corrupt en ineffectief politiek leiderschap en vermeende inmenging van voormalige koloniale macht Frankrijk om de eigen belangen in de regio te beschermen. Diverse partijen maakten op deze manier opportunistisch gebruik van de internationale geopolitieke context en de ontevredenheid onder de bevolking om hun positie te rechtvaardigen.

(Lees verder onder de preview.)

Ondanks oppervlakkige overeenkomsten met Mali en Burkina Faso, vertelt de staatsgreep in Niger door Abdourahman Tchiani ons een ander verhaal.

Velen in Niger zien in deze coup de hand van voormalig president Mohammed Issoufou, die tevens politiek mentor en sponsor was van de afgezette president Mohamed Bazoum, die tijdens Issoufou’s ambtstermijn Minister van Binnenlandse Zaken was. President Issoufou werd door de internationale gemeenschap geprezen als een democratisch voorbeeld, omdat hij zich na twee termijnen aan de regel hield dat een president niet meer dan twee opeenvolgende termijnen kon dienen. Niettemin werd Issoufou binnenslands hevig bekritiseerd door verschillende belanghebbenden uit het maatschappelijk middenveld en de oppositie.

Volgens velen gebruikte hij de wet om politieke tegenstand te elimineren en zo de weg vrij te maken voor een gegarandeerde overwinning van zijn opvolger. Hij zou hiermee zijn vermeende systeem van economische uitbuiting hebben voortgezet. Mohamed Bazoum werd door hem gekozen in een spannende verkiezingscampagne, die hij in 2021 uiteindelijk won met 55% van de voorkeursstemmen.

(Lees verder onder de preview.)

Regionale destabilisatie en dreiging van een opkomende EU-crisis

Vaak wordt vergeten dat grote delen van Mali en Burkina worden geteisterd door terroristische aanvallen en dat er enorme interne vluchtelingenstromen zijn in deze landen, die de bevolking verder in onzekerheid en extreme armoede duwen. In Niger dreigt hetzelfde te gebeuren vanwege de huidige politieke instabiliteit en de economische sancties die het reeds zeer arme land verder zullen verzwakken. Sinds een aantal weken voeren gewapende groepen en terroristen aanvallen op het Nigerese leger en burgers, met als gevolg de dood van ongeveer twintig militairen.  

Bovendien zal een eventueel militair conflict, indien ECOWAS en Frankrijk interveniëren, leiden tot een verspreiding van het conflict in de Sahel-regio en een grote toestroom van vluchtelingen, die de Sahel en andere noodlijdende Afrikaanse landen verder onder druk zullen zetten, iets wat onvermijdelijk problematische humanitaire gevolgen zal hebben.

De vraag of Rusland deze situatie zal gebruiken om zijn invloed in de regio te versterken, blijft open en is zelfs niet de belangrijkste vraag. Wat zeker is, is dat de talloze terroristische groeperingen zeer wendbaar zullen zijn en nog meer schade zullen aanrichten onder de bevolking en de staten in de Sahel-regio. 

Omar Ba is consulent diversiteit en inclusie.