Ex-medewerker Manuel Valls wanhoopt niet: ‘Onze democratie is springlevend’

De tweede ronde van de Franse presidentsverkiezingen – en de mogelijke overwinning van Emmanuel Macron – zondag is de zwanenzang van het traditionele Franse politieke partijlandschap, zegt politicoloog Zaki Laïdi. Toch keert hij zich tegen fatalisme.

Tot voor kort was Zaki Laïdi een van de dichtste medewerkers van Frans premier Manuel Valls, tot die besloot om een gooi te doen naar het presidentschap. De rest is geschiedenis. PS-kandidaat Benoît Hamon werd weggevaagd, en met Marine Le Pen (Front National) en Emmanuel Macron (En Marche!) kiest Frankrijk voor het eerst tussen twee kandidaten die niet tot een van de traditionele machtspartijen behoren.

Zaki Laïdi, ook politicoloog en professor internationale betrekkingen aan het Sciences Po-instituut in Parijs, maakte de val van het Franse politieke systeem van binnenuit mee. Hij is beenhard voor de gevestigde politieke orde in het land, maar zet zich tegelijk af tegen een fatalistisch discours.

‘Wat er ook gebeurt op 7 mei, Macron gaat nu al de geschiedenisboeken in als een van de belangrijkste figuren van de recente Franse politieke geschiedenis’, zegt Laïdi. ‘Alleen al omdat hij de politiek geïnjecteerd heeft met zoveel jeugdigheid en gebroken heeft met het traditionele tweepartijenstelsel. Maar al de rest zal hij nog moeten bewijzen.’

Zijn deze verkiezingen de laatste stuiptrekking van de Vijfde Republiek?

ZAKI LAÏDI: Het is de eerste keer sinds 1958, toen Charles de Gaulle de Vijfde Republiek stichtte, dat traditioneel rechts noch links de tweede ronde haalt. Dit is het begin van een fundamentele crisis van het Franse partijpolitieke systeem. Vandaag zien we er nog maar de eerste tekenen van.

Maar stel die politieke herschikking niet gelijk aan het failliet van de Franse politieke instellingen. De Vijfde Republiek combineert een president met een parlementaire democratie en dat is lang niet voorbijgestreefd. Deze verkiezingen bewijzen dat onze democratie springlevend is. Niemand achtte het mogelijk om het tweepartijenstelsel te doorbreken, maar deze tweede ronde bewijst het tegendeel. Onze grondwet is in staat om zich aan verschillende politieke constellaties aan te passen. Ze laat fundamentele hervormingen toe. Dat is zelfs de reden van haar bestaan.

Valt dat niet af te wachten? Vereist het Franse systeem ook niet dat de president een werkbare meerderheid in het parlement heeft?

LAÏDI: De parlementsverkiezingen in juni moeten deze omslag bevestigen. Als Emmanuel Macron verkozen wordt, zoals de peilingen voorspellen, zijn er verschillende scenario’s. Ik schat dat als de Fransen hem in het Elysée stemmen, ze hem ook een absolute meerderheid zullen geven. Ik denk dat hij erin zal slagen een meerderheid te vormen met eigen parlementairen en verkozenen van links en rechts.

En Marche! is eerder centrumlinks dan centrumrechts, en heeft al veel politici van de linkerzijde kunnen overtuigen. Die beweging wordt alleen nog sterker. De PS is volledig aan het instorten, terwijl ook rechts het moeilijk heeft. Alleen wat parlementsleden die lokaal sterk verankerd zijn, zullen sterk genoeg zijn om in te gaan tegen de beweging van En Marche!

Is Macron een meesterstrateeg of heeft hij ook geluk gehad?

LAÏDI: Macron begreep in elk geval dat het politieke systeem zijn laatste adem aan het uitblazen is, ook al maakte hij er als minister zelf deel van uit. Hij deed een onwaarschijnlijke gok, maar is bezig het waar te maken. Het toont hoezeer de Fransen het oude politieke systeem verwerpen.

Maakt Marine Le Pen dan geen enkele kans?

LAÏDI: Zo goed als geen. Het is haast onmogelijk voor haar om te winnen. De vraag is hoeveel ze haalt in de tweede ronde. Dat wordt de echte inzet. Haalt ze veertig procent, dan gaan alle alarmbellen af. Als Macron slechts 55 % procent haalt, is het een pyrrusoverwinning.

Maar haar politieke beweging zou daarmee allerminst gestuit zijn.

LAÏDI: Als de problemen van de FN-kiezers in de komende vijf jaar niet aangepakt worden, helt Frankrijk in 2022 over naar extreemrechts. Dat lijkt me vast te staan. Als Macron president wordt, moet hij erop inzetten om het aantal FN-stemmers naar beneden te halen.

Waarom zou Macron daarin slagen waar al zijn voorgangers faalden?

LAÏDI: Hij vervangt al diegenen die de afgelopen decennia gefaald hebben. Die politieke herschikking is niet te onderschatten en is veel meer dan slechts een artistieke oefening. Dat is tegelijkertijd het gevaar: met een overwinning van Macron zijn alle Franse problemen allerminst van de baan. Hij moet de breuklijn lijmen tussen twee Frankrijken: zij die het goed hebben en zij die slachtoffer zijn van het huidige systeem.

Hij moet veel efficiënter strijden tegen de werkloosheid, en de logge Franse staat hervormen. Ook ondernemerschap en vrijhandel moet hij aanpakken.

Zal Marine Le Pen, als ze verliest, door haar eigen partij in vraag gesteld worden?

LAÏDI: Het Elysée opnieuw missen, zorgt ongetwijfeld voor turbulentie in haar eigen kamp. Sommigen zullen niet nog eens vijf jaar willen wachten. Ook het FN zal niet ontsnappen aan een politieke herschikking waarbij alles op tafel komt te liggen.

Wat blijft er over van de PS, waarvoor u in 2014 nog kandidaat was?

LAÏDI: Velen schrijven het falen van de PS toe aan de voorverkiezingen die ze hielden. Maar de malaise snijdt veel dieper. De PS is aan het wegkwijnen. De partij is al jaren uiterst verdeeld, vooral op economisch vlak. Onder Hollande zijn die verschillen de afgelopen vijf jaar gekristalliseerd. Het fenomeen-Macron is niet toevallig uit links voortgesproten.

Het PS-electoraat heeft zich volledig verdeeld over Macron en de extreemlinkse kandidaat Jean-Luc Mélenchon. Ideologisch is de PS verdwenen, niemand incarneert de partij nog, en ik zie ook niemand opstaan. Alleen wat lokale mandatarissen zullen overblijven. De PS heeft geen enkele politieke toekomst meer. Ze wordt hoogstens nog een marginale zweeppartij, zoals de trotskisten. Maar fundamenteel is ze dood, zoals Manuel Valls overigens al een tijd geleden voorspelde.

Bent u even streng voor Les Républicains?

LAÏDI: Hun situatie is niet helemaal vergelijkbaar. De crisis zit er minder diep. Hun economische doctrine is ook een pak homogener dan bij links. Ik verwacht dat er in juni toch nog een heel aantal parlementsleden van Les Républicains zullen zijn.

Maar de catastrofale kandidatuur van François Fillon heeft hen wel ernstig gehavend. Er is een totaal gebrek aan leiderschap. Boegbeelden als Fillon, Alain Juppé of Nicolas Sarkozy zullen niet meer terugkeren.

En er is ook een schisma tussen een centristische en een meer rechtse stroming binnen de partij. Voor aanhangers van die eerste factie is Macron bijzonder aantrekkelijk. Van de tweede zullen er een aantal toevlucht zoeken bij Marine Le Pen.

Welke plek zou Frankrijk innemen in de wereld onder het presidentschap van Emmanuel Macron?

LAÏDI: Die zou niet zo heel erg verschillen met vandaag. Macron vaart wel een nog duidelijkere pro-Europese koers dan Hollande. Hij zal een sterke alliantie willen vormen met Angela Merkel, die ideologisch dicht bij hem staat.

Omdat hij zo sterk inzet op de Europese Unie, zal Macrons succes, als hij verkozen wordt, erg afhangen van de toestand van de Europese Unie. Hij zal nood hebben aan een nieuwe Europese dynamiek, en aan meer economische groei.

Hij zal ook belang hechten aan een goede verstandhouding met de Verenigde Staten, ondanks de persoon van Donald Trump. In tegenstelling tot Fillon, Mélenchon of Le Pen is Macron ook erg kritisch voor Russisch president Vladimir Poetin. En Frankrijk zal een even autonome rol blijven spelen in Afrika en het Midden-Oosten. Syrisch president Bashar al-Assad hoeft geen steun te verwachten.