Ex-gevangene in Iran: ‘Overheden moeten alles in het werk stellen om onschuldige gijzelaars weer thuis te krijgen’

In 2014 werd Washington-Post journalist en columnist Jason Rezaian 544 dagen door het Iraanse regime gegijzeld in dezelfde gevangenis als waar professor Ahmadreza Djalali al zes jaar gevangen zit. ‘Enkel een gezamenlijk standpunt van de internationale gemeenschap kan Iran stoppen met hun gijzelingsdiplomatie’, meent Rezaian.

Enkele weken geleden kondigde Iran aan dat professor Ahmadreza Djalali geëxecuteerd zou worden. Hoe groot acht u de kans dat het Iraanse regime tot executie overgaat?

Rezaian: Ik heb er goede hoop op dat dit niet zal gebeuren. Als we kijken naar de geschiedenis van Iran en de manier waarop ze buitenlanders gijzelen, dan hebben ze over het algemeen nog geen executies doorgevoerd om hun eisen ingewilligd te krijgen. Toch blijft het zeer verontrustend dat ze blijven herhalen dat ze de doodstraf willen uitvoeren. Iran executeert meer mensen dan bijna om het even welk ander land ter wereld. Als ze zouden beginnen met het executeren van gegijzelde buitenlanders, dan zou dat een zeer gevaarlijke escalatie van hun beleid zijn.

U werd anderhalf jaar lang in dezelfde gevangenis opgesloten als Ahmadreza Djalali. Kan u omschrijven in welke omstandigheden hij zich momenteel bevindt?

Rezaian: Ik weet niet precies in welke omstandigheden hij zich nu bevindt, maar ik ben er vrij zeker van dat hij alleen geïsoleerd zit in een piepkleine kamer. In mijn geval was dat in een cel van ongeveer een halve op twee en halve meter. Je zit voortdurend in deze kamer, uitgezonderd op de momenten dat je ondervraagd wordt. Je hebt geen lectuur, kranten, boeken, radio, media, … niets. Het licht brandt 24 op 24 uur. Je hebt totaal geen idee wat er zich in de buitenwereld afspeelt. Door je volledig te isoleren willen ze je krankzinnig maken. Ik ken andere voormalige gijzelaars die Ahmadreza Djalali in de gevangenis hebben ontmoet. Iedereen vertelt me dat het een grimmige, gevaarlijke en slechte plaats is. Een mens zou normaalgezien nooit zo’n hel moeten meemaken.

De Iraanse regering beschuldigt professor Djalali van spionage. Is daar enig bewijs voor?

Rezaian: Er is absoluut geen bewijs dat Djalali spioneerde of deelnam aan illegale activiteiten. Zijn zaak volgt dezelfde trend als de zaken van ander gegijzelden, waaronder ikzelf. We worden gearresteerd en vastgehouden in Iran voor een langere periode en soms zelfs voor vele jaren, en worden publiekelijk beschuldigd van spionage, maar in feite bestaat er geen zaak tegen ons en kunnen ze ons noch volgens internationaal recht noch volgens Iraans recht beschuldigen van iets. Helaas past Iran deze strategie al enkele decennia toe als vorm van hun buitenlands beleid.

In het Belgisch parlement wordt er op dit moment gestemd over een wetsvoorstel voor gevangenruil tussen België en Iran. Onschuldige burgers zoals professor Djalali en Olivier Vandecasteele zullen dan geruild kunnen worden tegen terroristen zoals Assadollah Assadi. Hoe kijkt u naar deze gevangenenruil?

Rezaian: Ik ben ervan overtuigd dat regeringen alles moeten doen wat ze kunnen om hun burgers die gegijzeld worden in andere landen weer naar huis te krijgen. Hoe moeilijk de afweging ook is voor een overheid om te weten dat ze een persoon vrijlaten die in staat is om duizenden onschuldige Iraniërs te vermoorden. Helaas zijn de Iraanse authoriteiten tot de conclusie gekomen dat ze in staat zijn om zo goed als alles te verkrijgen wat ze willen. En nogmaals: deze acties laten zien dat de Iraanse authoriteiten verglijden in het beleid van criminele of terroristische organisaties, hoewel ze niets liever willen dan overkomen als geloofwaardige regeringen.

Ondertussen proberen Europese landen en de VS opnieuw te onderhandelen over de nucleaire deal met Iran. Een van de eisen van Iran is het schrappen van de Islamitische Revolutionaire Garde van de terroristenlijst van de VS. Wat denkt u hierover?

Rezaian: Trump heeft de Islamitische Revolutionaire Garde op de terroristenlijst gezet. Ik was daar geen voorstander van. In plaats van zich te richten op specifieke personen, staan nu miljoenen Iraniërs die hun militaire dienstplicht voor de Revolutionaire Garde deden ook op deze terroristenlijst. Ik pleit ervoor om enkel die personen op de lijst te zetten die betrokken zijn bij terroristische acties tegen burgers in of buiten Iran. Politiek gezien is het echter zeer moeilijk voor president Biden om deze regel weer uit het verdrag te halen.

Hoe komt het dat Iran er steeds maar opnieuw in slaagt om gijzelaars te gebruiken om hun wensen in te willigen? Wat zou de internationale gemeenschap moeten doen om dit te voorkomen?

Rezaian: Ik denk dat Iran blijft onderhandelen met gijzelaars als middel omdat niets hen ervan weerhoudt het niet te doen. De internationale gemeenschap zou een geloofwaardige kostprijs voor Iran moeten kunnen voorleggen als ze deze praktijk toepassen. Democratische landen moeten zich hiervoor verenigen. Maar helaas is dat niet het geval, waardoor Iran al 43 jaar lang er in slaagt om keer op keer via unilaterale onderhandelingen met bepaalde lidstaten zijn eisen kan inwilligen. Nog erger is dat steeds meer landen deze praktijken overnemen. Dan denk ik aan China, Rusland, Venezuela en zelfs NAVO-lidstaat Turkije.

Wat  kunnen de families en vrienden van Djalali en Vandecasteele doen om hen weer thuis te krijgen?

Rezaian: Het is niet de verantwoordelijkheid van familie en vrienden om gijzelaars weer thuis te krijgen. Helaas worden ze er in de praktijk wel toe gedwongen om het gevangenschap van hun geliefden onder de aandacht te brengen en politiek lobbywerk te doen. Aankloppen bij de Iraanse authoriteiten heeft geen zin, zij zullen hen niet plotseling vrijlaten zonder dat ze daarvoor iets in ruil kunnen krijgen. Helaas kan je dus niet anders dan met de bevoegde actoren in overleg te gaan om te weten te komen wat Iran wil in ruil voor je familielid of vriend.

Welke impact heeft uw gevangenschap op uw familie gehad?

Rezaian: Een zeer diepe impact. Het laat sporen na die nooit meer zullen verdwijnen. Mijn gevangenschap heeft de relatie met wie me het meest nabij waren, namelijk mijn vrouw, moeder en broer onder druk gezet, maar het belangrijkste is dat we nu terug samen zijn en hier sterk zijn uitgekomen. We proberen nu onze ervaring te gebruiken om andere mensen die iets gelijkaardigs meemaken te helpen. Ik wens geen enkele familie deze zware littekens toe, maar nu ze deel vormen van ons leven, kunnen we maar beter zoeken hoe we er mee omgaan. Ze wegnemen is immers onmogelijk.

Zal je ooit nog terugkeren naar Iran?

Rezaian: Ik heb in Iran zowel de hemel als de hel gekend. Voor ik gevangen genomen werd heb ik er mijn vrouw ontmoet. Ik koester mooie herinneringen aan de jaren waarin ik in Iran als journalist gewerkt heb. Ik ben een optimistisch persoon en ik blijf geloven dat ik nog eens zal terugkeren naar Iran, maar dit zal niet zijn zolang deze regering aan de macht is. Op dit moment is terugkeren naar Iran of een buurland in het Midden-Oosten onmogelijk. Tot op heden blijft de Islamitische Republiek haar propagandanetwerken gebruiken om mij aan te vallen. Toch hoop ik op een dag aan mijn zoon de magie die Iran op mij had voor al deze vreselijke dingen gebeurden te kunnen tonen.