De Noord-Koreaanse dictator Kim Jong-un (36) wordt vaak voorgesteld als een stripfiguur. Maar in de eerste zes jaar van zijn bewind testte hij drie keer meer raketten dan zijn vader en grootvader bij elkaar. Is hij een slimme strateeg of een suïcidale idioot?
Het was 15 april en Kim Jong-un was nergens te bekennen. Als hij de belangrijkste dag van de Noord-Koreaanse kalender miste, de verjaardag van zijn grootvader Kim Il-sung (1948-1994), dan moest er iets dramatisch gebeurd zijn. Werd het kettingroken hem fataal? Deden obesitas en een hartkwaal hem de das om? Drie weken lang werd in de media en in diplomatieke kringen gespeculeerd over zijn lot. Tot hij begin deze maand weer opdook bij de opening van een mestfabriek.
‘Wat pijnlijk duidelijk werd, is dat we ongeveer niets over hem weten’, meent Jung H. Pak, auteur van de pas verschenen biografie Hoe je Kim Jong-un wordt. ‘Wie trekt in Noord-Korea aan de touwtjes? Is er überhaupt een opvolger? Dat gebrek aan kennis is weinig geruststellend als je bedenkt dat het gaat om een totalitair regime dat van onvoorspelbaarheid een nieuwe deugd maakte.’
De Amerikaanse inlichtingendienst CIA noemt Noord-Korea ‘het moeilijkste van de moeilijke doelen’, vanwege het bezit van kernwapens, het zelfopgelegde isolement, de ondoorzichtige aard van de Kimdynastie, de harde contraspionage en de alomvattende cultuur van angst en paranoia.
Het is hoogst onwaarschijnlijk dat Kim zijn kernwapens opgeeft om een McDonalds in Pyongyang te krijgen.
Pak werkte een klein decennium voor de CIA. Begin jaren tachtig werd ze in New York nog uitgelachen omdat ze als pas geïmmigreerde kleermakersdochter geen woord Engels sprak, maar in 2015 mocht ze president Barack Obama advies geven over Noord-Korea. ‘Hard werken, en nog eens hard werken’, zegt ze met een haast verontschuldigend lachje. Het ging van een doctoraat Amerikaanse geschiedenis aan Columbia University via een job als CIA-analist naar een onderzoekspositie bij het Brookings Institution, een denktank.
Haar pogingen om Kim Jong-un te doorgronden lijken op een puzzel maken, schrijft ze. Met stukjes die je op uiteenlopende tijdstippen en van verschillende plaatsen binnenkreeg, maar ook met stukjes van andere puzzels ertussen.
Kim Jong-un wordt niet zelden afgedaan als een stripfiguur. Het nog zichtbare babyvet, de omvangrijke, te korte broeken, het opzienbarende kapsel en de nauwelijks verholen buik: ze maken het moeilijk om hem ernstig te nemen. De scheldwoorden waarmee president Donald Trump hem bedacht, hielpen ook al niet. De ene keer noemde hij hem ‘Little Rocket Man’, dan weer was het ‘zieke puppy’ of ‘het varkensventje uit Pyongyang’.
Maar kijk naar de feiten. In de eerste zes jaar van zijn bewind testte de jonge despoot drie keer meer raketten dan zijn vader en grootvader bij elkaar, en hij voerde vier van de zes Noord-Koreaanse kernproeven uit, allemaal voor hij 35 werd.
Bij zijn aantreden eind december 2011 dacht niemand dat de toen 28-jarige kleinzoon van de stichter des vaderlands het lang zou uitzingen. Het regime bejubelde hem weliswaar als de reïncarnatie van zijn grootvader, maar het was niet duidelijk of hij die macht echt wilde. Hij was bovendien jong, in een land dat wijsheid aan leeftijd koppelt. Kim Jong-un hield van basketbal en Disneyfilms, had zijn middelbareschooltijd in Zwitserland doorgebracht en liet zich in het openbaar vergezellen van zijn vrouw. Maakte dat van hem geen potentiële, westers georiënteerde hervormer?
Van het besturen van een arm, geïsoleerd land had hij alvast geen kaas gegeten. Op de begrafenis van zijn vader, Kim Jong-il (1994-2011), werd hij begeleid door de Bende van Zeven: de invloedrijkste mannen van het regime. Experts namen aan dat zij de echte leiders waren, en dat het status quo zou worden gehandhaafd.
‘De internationale gemeenschap heeft Kim Jong-un fout ingeschat’, meent Pak. ‘Hij nam van meet af aan geen genoegen met geërfde macht. In de eerste twee jaar werden vijf leden van de Bende van Zeven weggezuiverd en hij pikte die functies zelf in. De machtigste van hen, zijn oom Jang Song-thaek, bracht hij in 2013 publiekelijk ten val. Jang heette “verachtelijk tuig, erger dan een hond” en werd op een spectaculaire manier geëxecuteerd, naar verluidt met luchtdoelgeschut. Dat alles maakte één ding duidelijk: de nieuwe leider zou geen enkele tegenspraak dulden, niet eens van leden van zijn eigen familie. Zijn vader en grootvader deden dat soort dingen in het geheim. Kim Jong-uns resolute keuze voor de openbaarheid wijst erop dat hij veel wreder is dan zij. Onverschrokkener, schaamtelozer en met een hoge risicotolerantie.’
Oom Jang had grote administratieve vaardigheden, sterke banden met China, en een bewezen talent om geld binnen te halen en de financiële infrastructuur van het regime te bestieren. Waarom zou je zo’n man laten ombrengen?
Jung H. Pak: Omdat hij een bedreiging vormde. Kijk, de afgelopen tientallen jaren waren diplomatieke, economische en militaire functionarissen in het buitenland belast met het binnenhalen van fondsen via drugshandel, verzekeringsfraude, de smokkel van producten van bedreigde diersoorten, het vervalsen van Amerikaanse honderddollarbiljetten en het namaken van internationale sigarettenmerken en medicijnen als Viagra. De regering stuurt ook tot 100.000 Noord-Koreaanse arbeiders naar het buitenland, vooral naar China en Rusland, om te werken in onder meer de bouw, de mijnen, de bosbouw en de textielindustrie, wat het regime volgens schattingen van de Verenigde Naties 500 miljoen dollar per jaar oplevert.
Kim wil ervoor zorgen dat alleen hij bepaalt wie toegang heeft tot macht en voorrechten. De les voor de mensen die onder zijn regime leven is: geld verdienen is prima, maar vergeet niet voor wie je werkt en wie het voor het zeggen heeft.
Sinds de Amerikaanse president Bill Clinton in 1994 met Kim Jong-il een deal sloot over de afbouw van het nucleaire wapenprogramma, stroomden miljarden naar Pyongyang. Anno 2020 is Noord-Korea dan toch een vastberaden kernmacht. Hoe kon dat?
Pak: Kim Jong-un erfde een groot deel van zijn denkpatroon en zijn benadering van zijn vader, die hem de laatste drie jaar voor zijn dood persoonlijk opleidde. Kim Jong-il was ervan overtuigd dat het lot van de natie en het voortbestaan van het regime afhingen van de nucleaire nalatenschap. Die conclusie werd nog versterkt door de val van de Iraakse president Saddam Hoessein en de Libische leider Moammar al-Khaddafi. Zij lieten hun nucleaire dromen varen in de hoop op toenadering tot de westerse mogendheden, maar werden uiteindelijk door hen verraden. Als kernmacht zouden ze terughoudender zijn aangepakt.
Van zijn vader leerde Kim Jong-un bovendien hoe dwingelandijdiplomatie werkt. Hou het initiatief, schep spanning, zaai angst, sluit buiten en bak dan zoete broodjes met China, de VS en Zuid-Korea, terwijl je ondertussen gestaag vooruitgang boekt met je kernwapenprogramma.
Volgens u lijken Donald Trump en Kim Jong-un in meerdere opzichten op elkaar.
Pak: Ze hebben iets te bewijzen en ze zijn lichtgeraakt. Allebei waren het middelmatige studenten met een grote interesse voor sport en een competitieve instelling. Toen ze in de twintig waren, erfden ze rijkdom en een imperium. Hun vaders waren heel opvallende figuren, ze vereren die en trachten hen te evenaren. Ook hun bestuursaanpak is vergelijkbaar: ze hanteren een retoriek over een vijandige buitenwereld en richten zich rechtstreeks tot de massa.
Toch hebben drie persoonlijke ontmoetingen in 2018 en 2019 in Singapore, Hanoi en in de Koreaanse Gedemilitariseerde Zone volstrekt niets opgeleverd.
Pak: Als Kim een zakenman was geweest, zou zo’n van-man-tot-manbenadering misschien hebben gewerkt. Maar het is hoogst onwaarschijnlijk dat Kim zijn kernwapens opgeeft om een McDonalds in Pyongyang te krijgen. Trump heeft het niet erg verstandig aangepakt: hij stuurde te snel aan op een tête-à-tête, terwijl dat net een troefkaart was die hij als beloning voor concrete vooruitgang achter de hand moest houden.
Ik geloof dat Kim teleurgesteld is in Trump, omdat hij fundamenteel minder macht heeft dan je zou denken. De bijtende sancties kan de Amerikaanse president niet zomaar opheffen. Die van de VN al helemaal niet, maar de Amerikaanse dus ook niet. En dat is het enige wat Kim wil.
Wat weten we over de jeugd van Kim Jong-un?
Pak: Net als zijn vader schermde Kim Jong-il zijn familie af van de buitenwereld. Onze belangrijkste bron is de Japanner Kenji Fujimoto, die tussen 1988 en 2001 als sushikok voor de leider werkte. Volgens hem werden Kim Jong-un, zijn drie jaar oudere broer Jong-chul en zijn vijf jaar jongere zusje Yo-jong met vorstelijke titels aangesproken en omringd door een leger bedienden. Op zijn achtste verjaardag in 1991 verkleedde Kim Jong-un zich als een generaal met één ster, en al de hoogste generaals bogen voor hem. Het is op dat moment, dixit Fujimoto, dat zijn vader hem als opvolger aanduidde. Van zijn oudere broer Jong-chul was toen al duidelijk dat hij zachtaardig was en bijgevolg ongeschikt voor de baan.
Terwijl duizenden Noord-Koreanen boomschors aten om te overleven, werden de Kims naar een dure school in Zwitserland gestuurd.
De kinderen kregen eerst thuisonderwijs. Terwijl honderdduizenden Noord-Koreaanse burgers ratten en boomschors aten om te overleven, werden de Kims op hun twaalfde naar een dure school in Bern gestuurd om Engels, Duits en wiskunde te leren. Daar woonden ze bij een tante.
Aangezien het niveau in de privéschool te hoog was, stapte hij over op de openbare Schule Liebefeld Steinhölzi. Toen hij zeventien was keerde hij zonder diploma terug naar Noord-Korea.
Vroegere klasgenoten zeggen dat hij alleen interesse had voor voetbal en basketbal. Hij was een slechte, explosieve verliezer en adoreerde de Amerikaanse superster Michael Jordan. Dat laatste verklaart wellicht zijn vreemde vriendschap met de Amerikaanse basketbalspeler Dennis Rodman, die sinds 2013 vier keer bij hem op bezoek ging. ‘Het is net of je naar Hawaï of Ibiza gaat, maar Kim woont er als enige’, zei hij na een van die trips.
Kim Jong-un is de tweede zoon uit het tweede huwelijk van zijn vader. Het oudste kind, zijn 13 jaar oudere halfbroer Jong-nam (1971-2017), kwam op een merkwaardige manier aan zijn einde. Twee Aziatische vrouwen wreven hem op de luchthaven van Kuala Lumpur het dodelijke zenuwgas vx in het gezicht. Waarom is hij zijn vader niet opgevolgd?
Pak: Kim Jong-nam was lange tijd het geheime kind van zijn vader, geboren uit een relatie met een ex-actrice. Jong-nam leefde weggestopt in een gouden kooi, hij had een speelruimte van 900 vierkante meter en kisten vol speelgoed, uit het buitenland opgestuurd door Noord-Koreaanse diplomaten.
In 1973 of 1974 – dat weten we niet precies – trouwde Jong-il met de moeder van de huidige leider, maar hij bleef veel tijd doorbrengen met zijn zoon. Jong-nam mocht dingen die gewone Noord-Koreanen in de kampen deden belanden, zoals kijken naar Japanse en Zuid-Koreaanse programma’s. Hij was daar zo gek op dat hij wilde dat een Zuid-Koreaanse komiek werd ontvoerd, zodat hij hem kon vermaken. Veiligheidsagenten vonden toen een Noord-Koreaanse lookalike, die na maanden oefenen voor hem optrad.
Later werd Kim Jong-nam een bron van ergernis voor zijn vader. In de jaren negentig opende hij het vuur in een club in Pyongyang, en in 2001 werd hij in Japan gearresteerd omdat hij met een vals paspoort naar Disneyland in Tokio probeerde te gaan. Over de verwijdering met zijn vader zei hij dat ze ‘voortkwam uit zijn aandringen op hervormingen en een Noord-Koreaanse opendeurpolitiek’.
U schrijft dat het voor de propagandaschrijvers in Noord-Korea een lastige klus was om Kim Jong-un, ‘het genie tussen genieën’, overtuigend voor te stellen als de terechte opvolger.
Pak: Ze hebben het alvast geprobeerd. In 2014 werden kinderfoto’s uitgebracht van Kim, gekleed in generaalsuniform. Men benadrukte dat hij op zijn derde al heel goed met een pistool kon schieten en al zeven talen had geleerd.
Problematisch was dat zijn moeder een in Japan geboren danseres was en dat zijn eigen krijgservaring nihil was, in een maatschappij waarin de strijdmacht wordt verheerlijkt. Precies daarom zitten zijn toespraken altijd vol verwijzingen naar de geschiedenis van het Koreaanse Volksleger. Ook heeft hij verschillende oorlogsmusea grondig laten renoveren en vergroten. Dat in Sinchon, bijvoorbeeld, is nu een heus paleis, waar de zogenaamde Amerikaanse wreedheden zaal na zaal tot leven komen. Dergelijke musea verbinden Kim met zijn guerrilla-afstamming.
Waarnemers menen dat hij zijn jeugd als deugd uitspeelt.
Pak: Hij doet zich voor als de jonge leider die zijn land voorwaarts wil helpen naar een nieuwe moderniteit. Zijn voorgangers stonden altijd statig in de houding, terwijl hun entourage plichtsgetrouw aantekeningen maakte. Kim Jong-un niet. Die wiedt onkruid, zit in achtbanen, haalt de hendel over in de fabriek voor smeerolie, rijdt met een tank en galoppeert op een paard. Terwijl zijn vader het openbare leven schuwde en zijn volk nooit toesprak, richt hij graag het woord tot de burger.
Het ideologische motto van zijn vader was: ‘Het leger eerst.’ Het zijne is dat van de ‘parallelle ontwikkeling’. Wat houdt die in?
Pak: Aan de ene kant zet Jong-un het beleid van zijn vader voort, maar hij flankeert de militaire symbolen met monumenten voor vrije tijd. Hij bouwt ‘een socialistisch sprookjesland’ met skioorden, een paardrijclub, pretparken, een nieuw vliegveld, een dolfinarium. Sinds zijn aantreden genieten meer Noord-Koreanen van smartphones, taxi’s, flatscreentelevisies en huishoudelijke apparatuur, gemaakt in Japan en Zuid-Korea. Bovendien is in de hoofdstad een soort Pyonghattan ontstaan, en wordt het – voornamelijk Chinese – toerisme bevorderd in het oostelijke kustgebied van Wonsan.
Met die zonderlinge combinatie van elementen wil Jong-un het volk bijbrengen dat het die welvaart heeft dánkzij het kernwapenprogramma, dat Noord-Korea status verschaft en beveiligt tegen de vijandige buitenwereld. De realiteit is dat buiten Pyongyang, een stad met ongeveer 3 miljoen mensen waar alleen de elite mag wonen en werken, zo’n 22 miljoen Noord-Koreanen in een deprimerend, ontbost landschap wonen en met moeite kunnen overleven.
Uit rapporten blijkt dat de repressie onder Kim Jong-un nog is toegenomen.
Pak: Absoluut. In 2014 kwamen er strengere straffen voor vergrijpen zoals illegaal contact met buitenlanders, naar Zuid-Koreaanse tv-programma’s kijken of overlopers helpen. Kim Jong-un heeft meer camera’s, prikkeldraad en grensbewakers neergezet langs de 1400 kilometer lange grens met China. Met resultaat, zo lijkt het: we zagen het aantal Noord-Koreaanse overlopers afnemen van 2706 in 2011 tot zo’n 800 zeven jaar later.
De strafkampen zijn gebleven, ze vallen uiteen in twee soorten. De officieel toegegeven kyohwaso voor ordinaire criminelen, die een vooraf bepaalde straf uitzitten, en de geheime kwanliso voor politieke gevangenen, die niet weten wanneer ze vrijkomen. In beide soorten zijn fysieke, seksuele en psychologische martelingen wijd verspreid.
Het aantal politieke gevangenen wordt geschat op 120.000. Eén derde zit daar wegens ‘schuld door associatie’. Als een verwant iets heeft uitgevreten, verdwijnt de hele familie, drie generaties, achter de tralies.
U noemt de Noord-Koreaanse economie een ongelooflijk inefficiënt, duister stelsel van omkoping, vriendjespolitiek en gunsten. Die bracht een rijke elite voort, die bekendstaat als de ‘geldmeesters’. Vreemd voor een socialistische natie.
Pak: De hongersnood van de jaren negentig, waarbij 600.000 tot 1 miljoen doden vielen, leidde tot illegale markten waar onderhand zo’n 1,6 miljoen Noord-Koreanen werken. Die produceren 70 tot 80 procent van de nationale welvaart. De voedselproblemen zijn ook nu acuut. Vier op de tien Noord-Koreanen zijn ondervoed, 20 procent van de kinderen is onvolgroeid.
Vooraanstaande leden van de Koreaanse Arbeiderspartij gebruiken hun positie om op grote schaal handel te drijven. Zo krijg je een bijna ondoordringbaar zakelijk klimaat waarbij niemand weet waar de staat eindigt en de particuliere economie begint. De geldmeesters zijn rijk geworden door te profiteren van die grijze zones.
Hoe stabiel zit Kim in het zadel?
Pak: Het land is voor 90 procent van zijn handel afhankelijk van China en de zuiveringen in het leiderschap hebben gezorgd voor een echokamer waarin Kim zich omringt met jaknikkers. Dat heeft onvermijdelijk geleid tot groepsdenken bij zijn nauwste raadgevers: de kans is klein dat zij te ver zullen afwijken van wat hij volgens hen wil horen.
Kim vertrouwt zijn eigen volk niet, en net als zijn vader en grootvader vreest hij dat er informatie van buitenaf zou doordringen – iets wat gepaard zou gaan met de economische integratie van Noord-Korea in de regio. De vraag is dan: kan hij de verlangens van de bevolking snel genoeg bevredigen, of krijgt de frustratie de bovenhand? Ook cruciaal: zal repressie een afdoend middel blijven om de elite in het gareel te houden?
De buitenwereld staat voor een patstelling. Oorlog met Noord-Korea is geen optie: de humanitaire en economische kosten zouden onaanvaardbaar hoog zijn. Kim weet dat. En dus moet iedereen zich schikken naar een agressieve dictator van wiens grillen de internationale veiligheid afhangt.
Pak: Ondanks alle borstklopperij is Kim niet uit op een militaire confrontatie met de Verenigde Staten. Hij is rationeel, niet suïcidaal, hij weet dat Noord-Korea geen langdurig conflict met Zuid-Korea of de VS kan volhouden. Hij is agressief maar niet roekeloos, en hij is geen idioot. Hij heeft geleerd hoe en wanneer hij moet terugschakelen.
De internationale gemeenschap moet zich bovenal richten op bondgenootschappen. Tussen de VS, Japan, Zuid-Korea, China, Rusland en de EU. In de tweede plaats moeten we de druk hoog houden met sancties en erop voortbouwen. Elke vorm van nucleaire ontwikkeling en een verdere proliferatie moeten worden voorkomen. En ten slotte zouden de VS moeten investeren in programma’s die informatie verspreiden in de Noord-Koreaanse samenleving. Er is behoefte aan een geloofwaardige, alternatieve visie voor een postnucleair tijdperk. Maar dat alles vereist Amerikaans leiderschap. En dat is er momenteel niet.
Jung H. Pak
– geboren in Zuid-Korea
– begin jaren tachtig: migreert naar New York
– 2006: doctoraat aan Columbia University
– 2009-2017: analist bij de CIA
– 2017-vandaag: Noord-Korea-onderzoeker bij het Brookings Institution
– 2020: publicatie Hoe je Kim Jong-un wordt, gelijktijdig in het Engels en het Nederlands
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
