In een rapport over de Pandora Papers waarschuwt Europol voor een ‘parallel ondergronds financieel systeem’, dat criminelen gebruiken om geld wit te wassen. ‘Offshore bestemmingen zijn belangrijk voor de zware en georganiseerde misdaad’, zegt Europol-directeur Catherine De Bolle.
Begin oktober publiceerde het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ) de Pandora Papers, in samenwerking met onder meer Knack, De Tijd en Le Soir. Het lek van 11,9 miljoen documenten onthult de geheime offshore constructies van 35 staatshoofden en regeringsleiders, meer dan 330 politici en overheidsfunctionarissen en tal van criminelen wereldwijd. Twee maanden na de onthullingen publiceert Europol nu een analyserapport over de Pandora Papers. Knack kon het inkijken.
‘De Pandora Papers bevestigen het wijdverbreide gebruik van offshore locaties en -bedrijven om grote geldbedragen te verbergen. Belastingparadijzen zijn ook een essentieel onderdeel van complexe witwasconstructies’, schrijft Europol in het rapport Schaduwgeld. De internationale netwerken van illegale financiering. ‘Het Pandora Papers-lek toont de omvang van de financiële misdrijven die gevolgen hebben voor de EU. De EU en haar vele partners worden al decennialang geplaagd door dit soort financiële delicten, zonder dat er noemenswaardige vooruitgang is geboekt om ze uit te roeien.’
Hoe gaat Europol aan de slag met de Pandora Papers?
Catherine De Bolle: Ze zijn een bron om onze intelligence bij te werken en te voeden. We bekijken het niet vanuit belastingoogpunt maar vanuit de strijd tegen zware en georganiseerde criminaliteit. We stellen vast dat criminelen de mogelijkheden inzien van de offshore bestemmingen uit de Pandora Papers, omdat er weinig regels gelden en amper toezicht op bestaat. Het gaat om een parallel ondergronds financieel circuit. Dat merken we ook in recente operaties waar Europol aan deelnam.
Wat kunt u daarover kwijt?
De Bolle:In juli 2020 werd het geëncrypteerde platform EncroChat ontmanteld, in maart 2021 is de versleutelde berichtendienst Sky ECC platgelegd, en in juni kon de FBI met zijn platform Anom – een honingpot voor criminelen – 27 miljoen berichten onderscheppen. Het is voornamelijk op basis van informatie uit die drie grote operaties dat we vaststellen dat we in de EU met een echt probleem zitten. Een voorbeeld: wanneer criminele groeperingen geld witwassen door vastgoed te kopen in Europese steden, krijg je een vermenging van de legale bovenwereld met de criminele onderwereld. Zo worden de samenleving, de economie en de rechtsstaat verzwakt.
Drugs in beslag nemen en daders voor de rechtbank brengen volstaat niet. Je moet ook achter het criminele vermogen aangaan.
In het Europol-rapport staat dat de ‘omvang en complexiteit van witwassen in de EU tot nu toe onderschat is’.
De Bolle: Vooral de complexiteit van de witwasactiviteiten is verontrustend. In twee op de drie gevallen gebeurt witwassen vrij eenvoudig, door een directe investering in de legale economie. Denk aan hotels, restaurants, vastgoed, goud, luxegoederen of kunst. Maar een op de drie witwasoperaties is complex. Daar zien we die offshore locaties opduiken. Criminele organisaties huren daarvoor witwasexperts in.
Ook offshore providers – bedrijven die offshore constructies helpen op te zetten – vormen volgens Europol een ‘sleutelonderdeel’. Moeten die dan niet harder aangepakt worden?
De Bolle: Wij gaan natuurlijk niet achter de rijke families aan, of achter bedrijven die gebruikmaken van offshore constructies. We concentreren ons op zware en georganiseerde criminaliteit. Offshores bieden criminelen de mogelijkheid om buiten schot te blijven. Het enige wat ze hoeven te doen, is betalen om alles door de offshore gemeenschap te laten opzetten. Vervolgens krijgen ze een bedrijf mét statuten, stromandirecteurs en de mogelijkheid om actief te worden in de legale economie.
Zolang er één land bestaat dat zo’n financiële geheimhouding aanbiedt, blijft het toch dweilen met de kraan open?
De Bolle: Criminelen zullen altijd zoeken naar achterpoortjes in het systeem. Het zal zeer moeilijk zijn om die wereldwijd allemaal te dichten. In Europa moeten we er wel zo veel mogelijk sluiten.
Volgens het Europol-rapport staat wereldwijd liefst 7500 miljard euro offshore geparkeerd.
De Bolle: Dat is een schatting. Het Europese aandeel ervan bedraagt 1500 miljard euro. Verder weten we dat in 2016 op die manier voor 46 miljard euro aan belastingen ontdoken is in de EU.
In oktober riep het Europees Parlement Europol op om in het kader van onderzoeken naar fiscale misdrijven intensiever samen te werken met de lidstaten.
De Bolle: Belangrijk is dat er informatie wordt uitgewisseld tussen belastingdiensten en politiediensten wanneer het gaat om criminele feiten. Dat zou moeten verlopen via de financial intelligence units in de lidstaten (in België is dat de antiwitwascel CFI, nvdr). Dat gebeurt soms al, maar nog niet altijd.
Wat heeft Europol concreet gedaan met de Papers en Leaks van de voorbije jaren?
De Bolle: We komen pas tussenbeide wanneer minstens twee lidstaten erbij betrokken zijn én wanneer een lidstaat onze hulp inroept. Tot nu toe hebben we voor de Pandora Papers nog geen vragen van lidstaten gekregen. Dat is normaal, aangezien financiële onderzoeken naar georganiseerde misdaad doorgaans zeer complex zijn en jaren in beslag kunnen nemen. Pas wanneer lidstaten een basiszaak hebben, kloppen ze aan bij Europol voor onze expertise. Na de publicatie van de Panama Papers in 2016 heeft ICIJ heel wat informatie publiek gemaakt. Op basis van die data vonden we verbanden met meer dan 20 EU-lidstaten en verschillende Europol-partnerlanden.
In het nieuwe rapport pleit Europol ervoor in te zetten op de verbeurdverklaring van crimineel vermogen.
De Bolle: Drugs in beslag nemen en daders voor de rechtbank brengen volstaat niet. Je moet ook achter het criminele vermogen aan gaan. Toch wordt niet in elk onderzoek naar georganiseerde misdaad een financieel luik geopend. Wij pleiten ervoor dat lidstaten prioritair inzetten op het bevriezen van criminele activa.
Mooi plan, maar 98 procent van die criminele activa worden nooit teruggevorderd in de EU.
De Bolle: Dat cijfer dateert van 2016, maar er is geen actueler cijfer voorhanden. Het klopt wel dat we er nog altijd niet in slagen. In de laatste drie grote operaties zijn er wél enorm veel inbeslagnames gebeurd. Maar het proces van inbeslagname tot verbeurdverklaring duurt lang. Het is soms een kwestie van jaren. En toch is activa bevriezen zo belangrijk.
Wanneer je een criminele organisatie haar middelen afneemt, heeft ze in de toekomst minder mogelijkheden?
De Bolle: Inderdaad. Precies omdat alle Europese landen erkennen dat er te weinig financiële en economische onderzoeken zijn gevoerd, heeft Europol in juni vorig jaar een expertisecentrum opgericht: het European Financial and Economic Crime Centre (EFECC). Dat wisselt typologieën uit en promoot goede praktijken. Zo kunnen in sommige EU-lidstaten (zoals Ierland, nvdr) activa ook verbeurdverklaard worden als je niet veroordeeld bent – tenminste als je geen uitleg kunt geven over de herkomst van het geld. Zo’n administratief afhandelingssysteem zouden andere lidstaten ook kunnen overwegen. Het versterkt het vertrouwen in de rechtsstaat en het geloof in rechtvaardigheid.
Op 6 december maakte het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ) tal van nieuwe namen uit de Pandora Papers publiek (ook van Belgen) in de online databank offshoreleaks.icij.org
Catherine De Bolle
– 1970: geboren in Aalst
– 1988-1997: studie rechten (UGent) en opleiding officier bij de rijkswacht
– 1994-2001: jurist bij de federale politie
– 2001-2012: korpschef politiezone Ninove
– 2012-2018: commissaris-generaal federale politie
– 2018-vandaag: directeur Europol
Pandora Papers: de offshoreconstructies van de rijkste Belgen, Standard en Poetins ex-vicestafchef
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
