Waarom Erdogan zich plots niet meer tegen Zweedse NAVO-toetreding verzet

Professor internationale politiek Dirk Rochtus (KU Leuven): ‘Erdogan is een koorddanser die tegelijk het Westen en Rusland te vriend wil blijven houden.’

De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) telt binnenkort zo goed als zeker 32 lidstaten. Maandagmiddag, aan de vooravond van de NAVO-top in de Litouwse hoofdstad Vilnius, liet de Turkse president Recep Tayyip Erdogan in het bijzijn van de Zweedse premier Ulf Kristersson en NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg zijn verzet tegen het Zweedse lidmaatschap varen.

Waarom heeft Erdogan zijn verzet tegen het NAVO-lidmaatschap van Zweden plots opgegeven?

Dirk Rochtus: Zweden had vorig jaar al aanzienlijke toegevingen gedaan aan Turkije, onder meer door de samenwerking rond terrorismebestrijding gevoelig op te voeren. Maar zolang de Turkse presidentsverkiezingen in het verschiet lagen, probeerde Erdogan zich voor zijn achterban als sterke leider te profileren. Met zijn verkiezingsoverwinning is de druk wat van de ketel en toont hij zich veel meer ontspannen ten opzichte van het Westen. Dat doet hij ook uit noodzaak: als hij de toetreding van Zweden nog langer zou tegenhouden, dan zou de westerse druk op hem aanzienlijk toenemen.

Het Turkse parlement moet de toetreding van Zweden nog wel goedkeuren. Kan het daar nog mislopen?

Rochtus: Er is alvast een precedent: in 2003 stemde het Turkse parlement tot verrassing van velen tegen het voorstel van de Turkse regering om Amerikaanse troepen voor de Irak-operatie in Turkije te stationeren. Ook nu spreekt de MHP, de coalitiepartner van Erdogans AK Partij, van ‘verraad’. Als die partij zich samen met de oppositie verzet, dan is alles mogelijk. Al verwacht ik niet dat het zal gebeuren.

Ook Hongarije laat plots zijn verzet tegen de Zweedse toetreding varen.

Rochtus: De Hongaarse premier Viktor Orban kon zich lang verschuilen achter de Turkse blokkade, maar kan het zich niet permitteren om als enige NAVO- en EU-lidstaat de toetreding van Zweden te blokkeren. Dat is vermoedelijk ook zijn signaal aan het Kremlin om de banden zo gaaf als mogelijk te houden: ‘We kunnen niet anders dan overstag gaan.’

Erdogan krijgt de belofte dat Zweden het Turkse lidmaatschap van de Europese Unie zal ondersteunen. Hoe waardevol is dat?

Rochtus: Zowel Brussel als Ankara weten dat er momenteel geen perspectief bestaat voor Turks lidmaatschap van de Europese Unie. Daar verandert deze deal ook niets aan. Het is hoogstens een element van het akkoord dat Erdogan kan gebruiken om in zijn thuisland mee te schermen. Belangrijker zijn de Amerikaanse F-16-gevechtsvliegtuigen die Turkije van de Verenigde Staten zou krijgen. Naar de F35-toestellen mag Erdogan fluiten, dus hij heeft een alternatief nodig die de Amerikaanse kernwapens kunnen dragen.

Erdogan beloofde de Oekraïense president Volodymyr Zelensky vorige week dat Turkije het Oekraïense NAVO-lidmaatschap zou steunen. Ook liet hij vijf Oekraïense Azov-commandanten vrij, tot grote onvrede van het Kremlin.

Rochtus: Het was een opvallende ontmoeting tussen beide presidenten. Erdogan beloofde bovendien een dronefabriek voor Oekraïne in Turkije te bouwen en zegt de graandeal tussen Oekraïne en Rusland koste wat het kost te willen garanderen. Opgeteld zijn dat vier elementen waar Kiev erg tevreden mee mag zijn, al blijft het kijken in hoeverre hij de daad bij het woord zal voegen. Dat alles wil echter niet zeggen dat Erdogan nu helemaal de kant kiest van Oekraïne. De Turkse president is een echte koorddanser die ook Rusland het liefst van al te vriend wil houden. Turkije neemt bijvoorbeeld niet deel aan de westerse sancties, en voor veel Russen vormt Turkije met een omweg de verbinding naar het Westen.