De afschaffing van de publieke omroep in Slowakije is een zoveelste stap in de ontmanteling van de democratie door de regering van Robert Fico. ‘Dit zijn cruciale tijden voor ons land om het autoritaire draaiboek te stoppen’, zegt politoloog Jozef Bátora.
Op vrijdag 26 april droegen alle medewerkers van de Slowaakse openbare omroep RTVS zwarte kledij. Daarmee protesteren ze tegen de geplande afschaffing van hun omroep door de regering van premier Robert Fico. Zijn partij Smer vormt sinds september 2023 een coalitie met het eveneens sociaaldemocratische Hlas en het extreemrechtse SNS.
Fico en zijn regering willen een nieuwe openbare omroep oprichten. Die zender zou dagelijks het volkslied spelen en de facto een spreekbuis van de regering worden.
Ook politoloog Jozef Bátora ging – solidair met de publieke omroep – in het zwart uitgedost werken aan de Comenius Universiteit in hoofdstad Bratislava: ‘Het is een kleine protestdaad tegen de ondermijning van onze democratie om mijn outfit op sociale media te delen.’
Had u de afschaffing van de publieke omroep zien aankomen?
Jozef Bátora: Een echte verrassing is het niet. Dit is gewoon een volgende stap in het draaiboek van autoritaire regimes. Premier Fico fnuikt zo onze democratie. Wat misschien wel verrast, is de snelheid waarmee hij dat doet. Een verklaring daarvoor is de verkiezing van Peter Pellegrini (Hlas) tot president begin april. De president kan een veto uitspreken tegen dit soort beslissingen, maar met Pellegrini als president heeft Fico een medestander op die post.
Hoe is het in Slowakije met de persvrijheid gesteld?
Bátora: Slowakije staat momenteel nog zeventiende op de persvrijheidsindex (België staat 31e, nvdr.) en heeft een sterk en divers medialandschap. Dat kan wel snel veranderen door de houding van de huidige regering. Zo spreken ministers niet met kritische media. Ze weigeren elk debat. In de plaats daarvan bieden ze zelf interviews aan kleine desinformatiekanalen op sociale media aan. Op die manier legitimeren ze die kanalen, en verdelen ze onze maatschappij.
Op die ‘alternatieve kanalen’ was ook de huidige minister van Cultuur Martina Simkovicova (SNS) een graag geziene gast. Zij verspreidde er antivaccinatiepropaganda en complottheorieën. Hoe heeft zij een ministerspost kunnen bemachtigen?
Bátora: Simkovicova is een trumpiaanse figuur die bij het fascisme aanleunt. Haar uitlatingen zijn buitensporig. Dat Fico zo iemand benoemt als minister van Cultuur toont aan dat het hem niet kan schelen. Voor hem is dat fun. Cultuur is een kleine ministerspost zonder groot budget, maar door de afschaffing van de huidige publieke omroep en de opstart van een nieuwe omroep kan ze lucratieve banen uitdelen. Simkovicova is daartoe opgestookt door haar partijgenoten van de extreemrechtse SNS.
Gaat Slowakije dezelfde kant uit als het Hongarije van Viktor Orbán?
Bátora: De huidige regering van Fico is nog maar een half jaar aan de macht, terwijl Orbán al vijftien jaar regeert. Orbán heeft in die tijd een sterke illiberale democratie uitgebouwd vanuit een sterk conservatief gedachtegoed. Dezelfde ideologische rechtlijnigheid heeft Fico niet. Hij is meer een opportunist. Vroeger was hij voorstander van een sterke EU, nu is hij euroscepticus. Zijn enige motivatie nu is om niet in de cel te belanden. Naast vrije media doet hij ook een eerlijke justitie wankelen.
Fico trad af na de moord op onderzoekjournalist Jan Kuciak en zijn vrouw in 2018. Kuciak onderzocht de banden tussen de Italiaanse maffia en de toenmalige regering van Fico. Een dertigtal getrouwen van Fico zitten nu in de cel, maar Fico zelf werd net niet aangeklaagd in de vorige regeerperiode.
Hoe kon Fico dan toch de verkiezingen winnen?
Bátora: Daarvoor zijn twee redenen. De vorige, pro-westerse regering heeft de covidcrisis totaal verkeerd en chaotisch aangepakt. Fico kon daar tijdens zijn kiescampagne stabiliteit tegenover stellen. Ook de inval van Rusland in Oekraïne speelde een grote rol. Fico profileerde zich als een vredesbrenger. Hij speelde in op het pro-Russische gevoel dat relatief sterk is in Slowakije.
Voormalig premier Fico wint Slowaakse parlementsverkiezingen
Toen Fico zijn nieuwe regering vormde, liet hij meteen weten Oekraïne niet langer militair te steunen.
Bátora: Dat was puur een symbolische beslissing, want in feite had het Slowaakse leger al zijn volledige voorraad aan gevechtsvliegtuigen en langeafstandsraketten aan Oekraïne gegeven. Er is niets meer over. Sinds elf dagen loopt er een crowdfunding in Slowakije om munitie voor Oekraïne aan te kopen – tegen de beslissing van de regering-Fico in.
Die crowdfunding steunt een Europees voorstel van de Tsjechische regering om noodzakelijke munitie voor het Oekraïense leger aan te kopen. 60.000 Slowaken zamelden intussen al 3,8 miljoen euro in voor kogels. Dat is meer dan drie keer zoveel als de bijdrage van de regering van Slovenië. Die gigantische geldinzameling is duidelijk ook een protestactie tegen de antidemocratische maatregelen van Fico. Het toont de weerbaarheid van ons sociale middenveld.
Moet de Europese Unie een strengere houding aannemen tegen Slowakije?
Bátora: Ik denk dat de EU zijn lessen uit Hongarije wel heeft getrokken. Daar hebben we lang onze eigen ondergang gefinancierd door Orban zijn gang te laten gaan. Ik hoop dat de EU nu sneller en strikter zal handelen.
In het coronaherstelfonds is 6,4 miljard euro toebedeeld aan Slowakije. Daar hangen stevige voorwaarden qua persvrijheid en justitie aan vast. Donderdag liet de Europese Commissie nog weten dat dit geld niet wordt toegekend als de situatie verder afglijdt.
Onafhankelijke pers onder druk in Slowakije: ‘Deze splinter in het oog van Europa wordt steeds groter’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier