Zelensky, een jaar na de invasie: ‘Poetin is een draak die voedsel nodig heeft’

Bijna een jaar geleden viel Rusland Oekraïne aan: president Volodymyr Zelensky spreekt over de angst voor zijn leven, de harde strijd om zware wapens te krijgen en het belang van steun voor de vrede in heel Europa.

Op 24 februari 2022 viel Poetin Oekraïne binnen. Was u bang dat u en uw land het niet zouden overleven?

Volodymyr Zelensky: We stonden er niet bij stil of we deze oorlog zouden overleven. Niet omdat we zulke helden waren, maar je reageert als mens van vlees en bloed, omdat je je verantwoordelijkheid neemt voor je land. Je bent president, je moet je gedragen als een leider. Godzijdank was ik omringd door een team van sterke mensen, van wie niemand twijfelde. Het was fysiek zwaar. We hadden nauwelijks tijd om te slapen en moesten voortdurend knokken om steun te krijgen, eerst en vooral politieke steun. We moesten landen overtuigen om onze kant te kiezen en te zeggen: dit is een invasie, Oekraïne heeft hulp nodig. En vervolgens moest die steun worden uitgebreid naar wapenleveringen en financiële hulp. Men moet ervan doordrongen zijn dat het niet alleen om Oekraïne gaat, maar om de stabiliteit van de wereld, of in ieder geval van Europa. Andere buurlanden lopen ook gevaar, het is gewoon een kwestie van tijd.

Voelt u druk vanuit het buitenland om snel een staakt-het-vuren af te sluiten, ten koste van de Krim en andere territoriale concessies?

Zelensky: Iedereen is bang voor oorlog, dat is instinctief. Ik neem niemand iets kwalijk. Mensen hebben medelijden met ons Oekraïners, maar ze zijn vooral bang om zelf bij de oorlog betrokken te raken. De burgers en hun politieke leiders zien een mogelijke dreiging voor de stabiliteit van hun eigen land. Daarom willen ze de oorlog stoppen en de makkelijkste manier om de oorlog te beëindigen is om Rusland gebieden te geven. Om de Russen de invloed over Oekraïne en binnen Oekraïne terug te geven die ze jarenlang hadden. Daarom zijn de akkoorden van Minsk tot stand gekomen. Bevriende staten moeten ons dat niet kwalijk nemen, maar volgens mij waren de akkoorden van Minsk zo’n toegeving.

Duitsland en Frankrijk hadden in 2014 en 2015 helpen bemiddelen bij die akkoorden, die de oorlog in het oosten moesten beslechten. U werd in 2019 tot president gekozen omdat u had beloofd een einde te maken aan de oorlog in de Donbass. Maar u hebt de akkoorden proberen uit te voeren?

Zelensky: Ik ben op de trein gesprongen die eerlijk gezegd al op de afgrond afstevende. Met ‘trein’ bedoel ik die akkoorden als geheel. Elk punt staat voor een wagon, en als je de delen afzonderlijk bekijkt, besef je dat het geheel zo geconstrueerd is dat de ene partij onmogelijk iets kan waarmaken en de andere partij het conflict bevriest. Ik interpreteer de akkoorden zo dat de Russische honger wat gestild moest worden ten koste van Oekraïne. Uitstel is prima in de diplomatie. Je weet nooit of een politieke leider zal sterven en alles plots gemakkelijker wordt. Voor mij hadden deze overeenkomsten slechts één betekenis: ze creëerden een officieel gespreksplatform om toch voor iets tot een oplossing te komen. En ik heb me toen op de kwestie van de gevangenenruil gericht, en tegen het hoofd van het Presidentieel Bureau gezegd: Andrij, laten we dit opentrekken, het gaat om mensen. En als we erin slagen een uitwisseling van ‘iedereen tegen iedereen’ te regelen, kijken we verder. Maar wat Minsk als geheel betreft, heb ik Emmanuel Macron en Angela Merkel laten weten: zo kunnen we dat niet uitvoeren.

Het zal in de periode van de Minsk-akkoorden anders hebben gevoeld, maar nu staat het Westen stevig aan uw kant.

Zelensky: De Oekraïners zullen het Poetin nooit vergeven. En de meeste landen in de wereld hebben de huidige Russische leiding ook allang afgeschreven. Ondertussen doet het me denken aan het einde van Hitler: hij bleef Londen bombarderen, terwijl hij de oorlog al aan het verliezen was. En hij deed dat niet uit domheid. We moeten gewoon beseffen dat er politiek en historisch gezien een enorme kloof ligt tussen ons en Poetin. Zijn wereldbeeld levert verwoeste streken op, minachting voor het internationaal recht en de mensenrechten, minachting voor alles wat leeft. Hoeveel mensen je ook de dood in jaagt, je blijft vechten voor je machtspositie.

Hoe kan Poetin worden gestopt?

Zelensky: We hebben elke dag met de Europese staatshoofden en regeringsleiders gesproken om te vragen: bel hem op, houd hem tegen, stop zijn troepen. Ik heb gewaarschuwd dat ze ons wapens moesten geven. Ik riep ook op tot sancties als preventieve maatregel. Als iedereen wist dat Poetin ons land zou binnenvallen, waarom heeft men dan geen sancties opgelegd? Het is toch totaal belachelijk als jullie allemaal publiekelijk voor ons opkomen en toch graag de sancties omzeilen of wapens achterhouden. Ik zie dit als vuil politiek spel: iedereen weet dat Rusland deze oorlog historisch gezien aan het verliezen is, maar toch weigert men Oekraïne te helpen voor het geval dat Rusland – met een waarschijnlijkheid van één procent – toch wint. Om dan tegen Poetin te kunnen zeggen: weet je nog? Wij zijn toen op de rem gaan staan! En dat is precies waar ik het in de politiek zo moeilijk mee heb: men praat over waarden om ze vervolgens door daden waardeloos te maken.

We nemen aan dat u het over Duitsland hebt. Heeft de aarzelende houding van Duitsland u gefrustreerd?

Zelensky: Onze band met Duitsland verloopt in golven, met hoogtes en laagtes. In het begin vond ik dat zeer moeilijk, we hebben een heel ander temperament. Ik ben van nature iemand van de actie. Anderen zijn trager, wat ook te maken kan hebben met hun bureaucratie. In ons land heb ik een einde gemaakt aan de bureaucratie. Omdat we geen tijd te verliezen hadden. Tijdens de oorlog heeft een minuut geen 60 seconden. Elke seconde staat voor het leven van een mens, voor zijn lot. We hebben geen weken of maanden. Maar plotseling veranderde deze conservatieve houding en kreeg ik steun van de Duitse bondskanselier Olaf Scholz en president Frank-Walter Steinmeier.

Steinmeier was als minister van Buitenlandse Zaken een van de architecten van de Minsk-akkoorden.

Zelensky: Ik denk dat we het allemaal goed hebben gedaan. We hebben aan onze relaties gewerkt, en aan het wederzijdse begrip. We kregen Iris-T afweersystemen, waarvoor ik Duitsland zeer dankbaar ben. Ze hebben veel levens gered. Ik heb tegen Scholz gezegd: Olaf, luister, we hebben raketten nodig. Ik weet dat je er zelf geen meer hebt, we hebben immers onze inlichtingendiensten. Ik weet dat je ons al je raketten hebt gegeven. En ik weet niet hoe, maar hij is erin geslaagd de productie op te drijven. Dat was positief. Nu zitten we met de discussie over de Leopardtanks weer in een heikele situatie. Ik moet druk uitoefenen om Oekraïne te helpen en er voortdurend op wijzen dat die hulp niet voor ons alleen is, maar voor alle Europeanen. De macht van Poetin berust op overwinningen en veroveringen.

U denkt dat Vladimir Poetin niet zal stoppen na Oekraïne?

Zelensky: Hij is niet te stoppen, want Poetin is een draak die voedsel nodig heeft. Om zijn honger te stillen, geeft men hem het ene land na het andere, of minstens stukken grondgebied. En men roept: vooruit, geef hem wat meer! Maar grenzen noch oceanen zullen de Russen tegenhouden. Daar ben ik absoluut zeker van. Ik zei tegen een staatshoofd dat zich door mij gekrenkt voelde dat levering van tien tanks zinloos is. Ik bedoelde dat het niet gaat om het aantal tanks, en dat het zinloos is daarover te onderhandelen. Het is vooral een politieke beslissing, net als de sancties. Het leveren van tanks betekent dat we allen samen verenigd zijn tegen Russische agressie. En morgen zullen het geen tanks zijn, het zullen vliegtuigen zijn, of iets anders. Zodra de Russen de grenzen van andere landen bereiken, zullen die het leven van hun mensen moeten opofferen.