Europa heeft eindelijk iets dat lijkt op een collectief migratiesysteem, schrijft het Britse blad The Economist. Maar het zal een buitengewoon aantal instellingen vereisen om samen te werken.
Ze staan wankel op hun benen wanneer ze de bus verlaten en het omheinde tijdelijke centrum op El Hierro, een van de Canarische Eilanden, binnengaan. De Spaanse politie registreert iedereen, leest het nummer af van een polsbandje dat ze in de haven hebben gekregen en roept: ‘U8, volwassen vrouw! U3, minderjarige man!’ Dan komen de mannen, die de overgrote meerderheid vormen: van de 145 passagiers op de boot van die dag zijn er acht vrouwen en drie kinderen. Bijna allemaal zijn het Afrikanen uit Sub-Saharaans Afrika.
Ze hebben geluk. Niemand is ernstig ziek, niemand is op zee bevallen (zoals iemand de week ervoor) en ze hebben het allemaal overleefd. Dit jaar zijn meer dan 5000 migranten omgekomen toen ze Spanje probeerden te bereiken, meestal onderweg van West-Afrika naar de Canarische Eilanden, volgens de ngo Caminando Fronteras. Ondertussen zijn er in de eerste helft van 2024 ongeveer 20.000 mensen levend aangekomen. Dat maakt dat de route vanuit West-Afrika een steeds groter deel uitmaakt van het totaal; in de hele EU arriveerden ongeveer 94.000 migranten, een daling van ongeveer een derde ten opzichte van vorig jaar.
Weinig ophef
De boten varen vanuit Afrika rechtstreeks naar het westen (tegenwoordig meestal vanuit Mauritanië) om niet gevangen te worden genomen door Afrikaanse kusttroepen. Dat verlengt hun reis. Als ze terugkeren naar Europa, is het dichtstbijzijnde eiland het kleinste en meest westelijke van de Canarische Eilanden, met slechts 7000 inwoners.
Nieuw is dat migranten die bijvoorbeeld uit een relatief veilig land komen versneld kunnen worden teruggestuurd. Critici noemen dat onwettig.
El Hierro heeft bewonderenswaardig gereageerd. Na een paar dagen verhuisden de migranten naar een leegstaand klooster dat ze vrij konden verlaten. Veel niet-begeleide minderjarigen worden bij gezinnen ondergebracht en gaan naar plaatselijke scholen. Het hoofd van de regering van het eiland, Alpidio Armas, zegt dat de situatie weinig ophef veroorzaakt. De Canarische Eilanden hebben een lange ervaring met immigratie, vooral vanuit Latijns-Amerika. De eilanden vergrijzen en de landbouw, het toerisme en de bouw hebben arbeidskrachten nodig. Armas zou graag zien dat meer migranten bleven.
Maar de meeste volwassenen worden snel naar het veel grotere Tenerife gestuurd. Van daaruit zullen velen naar het Spaanse vasteland verhuizen, waar ze veel minder welkom zijn. Vox, een extreemrechtse partij, stapte in juli uit verschillende regionale coalitieregeringen vanwege plannen om asielzoekers over het land te verspreiden.
De boten die aankomen op plaatsen zoals de Canarische Eilanden en Lampedusa, in Italië, zijn slechts de meest opvallende vorm van illegale migratie naar de Europese Unie. In feite komen de meeste migranten per vliegtuig (die legaal binnenkomen en langer blijven dan hun visum) of over land. Sinds de crisisjaren 2015-16, toen meer dan een miljoen illegale migranten aankwamen, heeft de EU geworsteld met het vinden van een collectief antwoord.
Juridische fictie
Nu heeft ze er eindelijk een. In mei keurde het blok een ‘migratiepact’ van tien wetten goed. Margaritis Schinas, vicevoorzitter van de Europese Commissie en medeopsteller van het pact, zegt dat het bewijst dat Europa ‘leiding kan geven vanuit het centrum’. Hij grapt dat hij aangemoedigd werd door het feit dat zowel rechts (Matteo Salvini in Italië) als links (Jean-Luc Mélenchon in Frankrijk) tegen waren.
De overeenkomst wordt van kracht in juni 2026. Het zal het datasysteem voor het nemen van vingerafdrukken en het registreren van migranten, bekend als Eurodac, enorm uitbreiden. Het idee is om herhaalde aankomsten op te sporen en te voorkomen dat mensen naar elders in de EU gaan (in theorie al verboden, maar vaak genegeerd door landen van aankomst).
Een andere vernieuwing is een juridische fictie dat mensen die aankomen de EU nog niet zijn binnengekomen. Dit maakt de ‘grensprocedure’ mogelijk, een hoeksteen van de overeenkomst. Migranten die een veiligheidsrisico vormen of uit een relatief veilig land komen (een land waar minder dan 20 procent van de eerdere migranten asiel heeft gekregen), kunnen via een versnelde procedure worden teruggestuurd. Landen als Senegal en Mauritanië, arm maar niet in oorlog, vallen in deze groep. Critici zeggen dat de grensprocedure geen legale procedure is die zijn naam waard is. Aangezien het recht om asiel aan te vragen deel uitmaakt van het internationaal recht, zal deze bepaling waarschijnlijk juridisch worden aangevochten.
In 2022 kreeg ongeveer de helft van de illegale immigranten een vorm van bescherming in Europa. Degenen uit landen waarvan de onderdanen meestal slagen, zoals Mali (68%) of Soedan (70%), zullen nog steeds toegang hebben tot de volledige, langdurige asielprocedure, inclusief beroep. Hetzelfde geldt voor niet-begeleide kinderen en geesteszieken. Het harmoniseren van de asielcriteria in de 27 lidstaten van de EU is bedoeld om de slaagpercentages gelijk te trekken. (Momenteel krijgt 62 procent van de Afghanen asiel in de EU als geheel; in Roemenië slechts 28 procent).
Hongarije tegen
Tot slot zal een ‘solidariteitsmechanisme’ het mogelijk maken dat grenslanden in de hele EU in totaal 30.000 of meer asielzoekers per jaar naar andere landen overbrengen, volgens quota. Landen die weigeren hun deel op te nemen mogen in plaats daarvan 20.000 euro per persoon betalen – een onfris koopje om landen te sussen die een eerder quotum negeerden. Maar landen kunnen een ‘migratiecrisis’ uitroepen en een deel van hun verantwoordelijkheden voor lastenverdeling opschorten (hoewel de EU-instellingen hier vervolgens mee moeten instemmen). Dit kan worden misbruikt door landen zoals Hongarije die tegen het migratiepact zijn.
Grenslanden in de hele EU mogen tienduizenden asielzoekers per jaar naar andere landen overbrengen. Landen die weigeren hun deel op te nemen, moeten 20.000 euro per persoon betalen.
Het pact zal niet werken zonder diplomatie. De Europeanen hebben al afspraken gemaakt om migratie te beperken met doorreislanden zoals Egypte, Libië, Mauritanië, Marokko, Tunesië en Turkije. Deze leiden soms tot schandalen: in mei meldden een groep kranten en het journalistiek collectief Lighthouse Reports dat zwarte migranten in Mauritanië, Tunesië en Marokko werden opgepakt en in de woestijn gedumpt, met voertuigen die door de EU waren geschonken. Maar een dergelijke ‘externalisering’ van de grensbewaking zal waarschijnlijk doorgaan. Dit jaar sloot Italië een deal met Albanië om dit land te gebruiken als een soort offshore verwerkingscentrum voor asielaanvragen.
Het moeilijkste is misschien wel om afspraken te maken met de landen waar migranten oorspronkelijk vandaan komen. De EU-landen willen dat ze migranten tegenhouden om te vertrekken en hebben met een aantal van hen deals gesloten. Maar de nieuwe ‘grensprocedure’ gaat ervan uit dat ze hun onderdanen terugnemen. Vaak weigeren ze dat en er is geen manier om ze te dwingen.
Europees Parlement keurt nieuw Migratiepact goed, Nicole de Moor (CD&V) wil zo snel mogelijk uitvoeren
Leren van eerdere crisis
Een eerdere ‘bootcrisis’ van West-Afrika naar de Canarische Eilanden in 2006 laat zien wat er mogelijk is. Spanje sloot overeenkomsten met een aantal landen van herkomst, werkte samen met lokale veiligheidstroepen, gaf meer ontwikkelingshulp en stond meer legale migratie toe. Bernardino León, destijds viceminister van Buitenlandse Zaken van Spanje, zegt dat landen het werk van de Europeanen niet voor hen willen doen: ‘Je moet ze helpen om iets aan hun mensen te verkopen.’
Het nieuwe migratiepact zal een buitengewoon aantal instellingen vereisen om samen te werken. Nationale regeringen hebben een gecoördineerde aanpak van migratie nodig waarbij binnenlandse zaken, buitenlandse zaken, arbeid, sociale zekerheid, overzeese ontwikkeling en andere ministeries betrokken zijn. De 27 regeringen van de EU moeten zo goed mogelijk samenwerken. En de landen van herkomst en doorreis moeten erbij worden betrokken. Europa heeft eindelijk iets dat lijkt op een collectief migratiesysteem. Nu moet het nog werken.
Factcheck: nee, België zou geen 11.000 in plaats van 35.000 asielzoekers opvangen met Europees Migratiepact
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier