Wie is Giorgia Meloni, de eerste vrouwelijke (en radicaalrechtse) premier van Italië?

Giorgia Meloni is de nieuwe premier van Italië. In dit artikel van augustus 2021 gaat Knack op zoek naar haar achtergrond. Wie is deze vrouw, die met haar radicaalrechtse partij Fratelli d’Italia een steile klim maakte?

Wie is Georgia Meloni, die met haar radicaalrechtse partij Fratelli d’Italia een steile klim maakte? Dit portret verscheen eerder in augustus 2021 in Knack. (Her)lees het hieronder.

Het is een miezerige zomerdag in Turijn. Een ranke vrouw op zilverkleurige sneakers betreedt het podium en stelt de vraag: ‘Ben ik een monster?’ De hemel is zojuist opengescheurd boven het park waar zij spreekt, aan de horizon bieden de Alpen in het avondlicht een dramatisch kader. Op dit terrein bouwde Fiat vroeger auto’s, nu is het een publiek park met roestige fabrieksruïnes vol graffiti, een symbool van verval en verlies. De perfecte achtergrond voor Giorgia Meloni: haar favoriete onderwerp is de ondergang van Italië.

Georgia Meloni (44) is momenteel de kleurrijkste figuur in de Italiaanse politiek: oppositieleidster, voert de postfascistische partij Fratelli d’Italia (FdI) aan en is goed op weg om misschien al volgend jaar – het staat nog niet vast of er in 2022 parlementsverkiezingen komen – premier van Italië te worden (afgelopen weekend legde zij de eed af, nvdr). Honderden mannen en vrouwen zijn gekomen om haar te horen. Meloni is een vrouw met een strakke blik, gefocust, zelfverzekerd. Alleen haar onrustige voeten verraden enige nervositeit. Als ze praat, steekt ze vaak haar wijsvinger op en fronst ze haar wenkbrauwen, alsof ze niet snapt waarom haar critici toch steeds zo onredelijk zijn. ‘Ze schilderen mij af als een monster’, zegt Meloni op het podium. En dat is volgens haar niet meer dan een truc van links om niet met haar in discussie te hoeven gaan. ‘Ik hoef me nergens voor te schamen.’

Ze is in Turijn om ‘een eind te maken aan de vooroordelen die over haar bestaan’. Ze heeft een autobiografie geschreven en is nu op lezingentournee in Italië. Links noemt haar voortdurend racistisch en homofoob, zegt Meloni, terwijl ze naar eigen zeggen nog nooit haatspraak heeft gebruikt. Het enige wat ze wil, is rechts ‘sterker maken dan ooit’ en ‘deze natie weer een patriottische regering geven’.

Tot voor kort was Matteo Salvini, de leider van de Lega Nord, de grootste held in rechts-populistische kringen. Maar in de persoonlijke populariteitspolls heeft Meloni hem ingehaald. Haar partij staat nu met 20 procent op gelijke hoogte met de Lega van Salvini. Terwijl de Lega sinds de Europese verkiezingen van 2019 in vrije val is, verdrievoudigde de partij van Meloni haar score in de ratings. Als die trend zich doorzet, zal zij waarschijnlijk het rechtse kamp aanvoeren in de volgende verkiezingscampagne.

Mars op Rome

Het is een verbazingwekkende opmars die Giorgia Meloni in zo’n korte tijd heeft gemaakt. Haar Fratelli d’Italia, de ‘Broeders van Italië’, werd in 2013 opgericht. De partij draagt tot op de dag van vandaag de vlam in haar wapenschild, het symbool van de Mussolini-getrouwe neofascisten. Meloni is er in enkele jaren in geslaagd haar partij de aanschijn te geven van een goed georganiseerde, nationale conservatieve beweging.

Wat zou het voor Italië en voor Europa betekenen als deze vrouw na eventuele nieuwe verkiezingen inderdaad de overgangspremier Mario Draghi vervangt en regeringsleider wordt? En waar komt die plotselinge populariteit vandaan?

Toen Draghi na de regeringscrisis van vorige winter zijn coalitie van ‘nationale eenheid’ samenstelde, waren Meloni en haar Fratelli er niet bij. Sindsdien voeren zij vrijwel in hun eentje oppositie tegen een parlementaire meerderheid van bijna 90 procent. Waardoor ze hun profiel versterken.

Meloni is er tot nu toe ook in geslaagd om onverwachte wijzigingen van positie te vermijden, in tegenstelling tot Salvini, die eerst de EU belachelijk maakte en vervolgens de pro-Europese Draghi steunde. Ze is ook standvastiger dan anderen in het polariseren van de Italiaanse politiek. Elke samenwerking met de sociaaldemocraten en de meer links-populistische Vijfsterrenbeweging wijst ze – opnieuw in tegenstelling tot Salvini – categorisch af, wat haar bij heel wat FdI-aanhangers populair maakt.

Maar dat is niet het hele verhaal, haar succes heeft ook een andere, naargeestige kant. Paolo Berizzi is een van de 24 Italiaanse journalisten die onder politiebescherming moeten leven. De andere 23 journalisten lopen gevaar omdat ze onderzoek doen naar de maffia, maar Berizzi ontvangt bijna dagelijks bedreigingen, ook doodsbedreigingen, uit extreemrechtse en neofascistische hoek. ‘Ze hebben mij als doelwit gekozen omdat ik al jaren verslag doe van hun antigrondwettelijke activiteiten,’ aldus de la Repubblica-journalist.

In zijn column legt Berizzi geregeld verbanden bloot tussen extreemrechts en Fratelli d’Italia, en schrijft hij over de beladen erfenis van Meloni’s partij. Zoals over een avond in de herfst van 2019, toen Meloni’s hooggeplaatste partijvrienden in de regio Marche een uitgebreid diner organiseerden ter gelegenheid van de verjaardag van de Mars op Rome. De opmars van de zwarthemden naar Rome in oktober 1922 luidde Mussolini’s machtsovername in en bereidde de weg voor de fascistische dictatuur.

Aanwezig was ook Meloni’s vertrouweling Francesco Acquaroli, die intussen premier is geworden van de regio Marche. ‘Achteraf probeerden ze zich er allemaal uit te praten’, zegt Berizzi: Acquaroli zei dat hij alleen was langsgekomen om een bekende te groeten, terwijl een ander alleen maar iets aan zijn vrouw was komen geven. ‘Ik heb toen een foto gepubliceerd waarop te zien was wie aan het diner zat’, zegt de journalist. ‘Een partij die het begin van het fascisme viert, dat is een gebeurtenis met grote nieuwswaarde.’

Léon Degrelle

In Verona bracht de FdI-jeugdorganisatie Gioventu Nazionale hulde aan de Standartenführer van de Waffen-SS en oorlogsmisdadiger Léon Degrelle. En in Affile bij Rome heeft de burgemeester van FdI een monument opgericht voor Rodolfo Graziani, die door rechts wordt bewonderd als oorlogsheld, ook al heeft hij in de oorlog tegen Abessinië, nu Ethiopië, in de hele regio gifgas gebruikt en was hij verantwoordelijk voor de genocide in het Libische Cyrenaika.

Er zijn voortdurend dergelijke incidenten, zegt Berizzi. ‘Misschien is het Meloni’s doel om van Fratelli d’Italia een moderne, rechts-liberale, republikeinse partij te maken. Het enige probleem zou dan kunnen zijn dat zij en haar kompanen zich niet overtuigend genoeg hebben weten te distantiëren van extreemrechts.’

Er is ook een kwalijke link met de extremistische beweging CasaPound, waarvan de leden zichzelf omschrijven als ‘fascisten van het derde millennium’ en indirect de FdI steunen bij de gemeenteraadsverkiezingen in Rome, die begin oktober worden gehouden. Activisten van CasaPound staan terecht voor poging tot heroprichting van de fascistische partij. Toen de politie in Maccarese, een voorstad van Rome, een pand doorzocht dat ook door CasaPound werd gebruikt, trof zij een schrijn aan ter ere van SS’ers en oorlogsmisdadigers Heinrich Himmler en Erich Priebke.

‘In de strijd tussen Meloni en Salvini gaat het ook over wie het kleine maar belangrijke electorale potentieel van extreemrechts kan veiligstellen’, zegt Berizzi. Toen Salvini nog de onbetwiste leider van het rechtse kamp was, steunde CasaPound hem. Nu wedt de beweging op een ander paard en steunt ze Fratelli d’Italia. Is die steun voor Meloni van groot belang? Of steunt haar partij slechts losjes op de erfenis van Mussolini en zijn de radicalen niet meer dan een stelletje verwaarloosbare nostalgici onder de miljoenen FdI-aanhangers?

‘Ik heb een onbezwaarde relatie met het fascisme’, heeft Meloni jaren geleden eens gezegd. Voor de rest snijdt ze het onderwerp zo weinig mogelijk aan. In haar autobiografie schrijft ze liever over haar jeugd in Rome begin jaren tachtig, de bescheiden omstandigheden waarin ze opgroeide, haar alleenstaande moeder die een klein inkomen had als schrijfster van liefdesromannetjes en haar grootouders die in hun piepkleine flat niet eens plaats hadden voor een sofa.

Ze schetst het beeld van een tiener die dol is op hobbits en vooral geïnteresseerd is in Michael Jackson, Stephen King en Jurassic Park – een kind van haar tijd. In 1992 stapte ze als 15-jarige in de politiek. De antimaffiarechter Paolo Borsellino was net vermoord en het oude Italiaanse partijstelsel brokkelde af. Meloni besloot zich aan te sluiten bij de jongerenorganisatie van de postfascistische partij Movimento Sociale Italiano, omdat die niets te maken had met ‘de afpersing en de corruptie van die jaren’.

‘God, Vaderland, Familie’

Er volgde een bliksemcarrière. Op 29-jarige leeftijd werd Meloni vicevoorzitter van de Italiaanse Kamer van Afgevaardigden en twee jaar later minister van Jeugdzaken onder Silvio Berlusconi. Ze was op dat moment de jongste minister in de geschiedenis van de Italiaanse Republiek. Eind 2012 richtte ze Fratelli d’Italia op, als opvolger van eerdere postfascistische partijen die afgedaan hadden.

‘Rechts dreigde op dat moment te verdwijnen,’ zegt Meloni over de laatste periode van Berlusconi. Zij en haar medeoprichters van het FdI konden de gedachte niet verdragen dat zij ‘de geschiedenisboeken in zouden gaan als de generatie die rechts heeft vermoord’. ‘Steeds nieuwe opofferingen’ waren nodig geweest om de partij, die met nauwelijks twee procent was begonnen, langzaam maar zeker hogerop te brengen.

Iemand die ze al heel lang kent, is Guido Crosetto. De strateeg staat bekend als Meloni’s ideoloog en medeoprichter van het FdI. Voor het interview ontvangt hij ons in het kantoor dat hij gebruikt als voorzitter van een wapenvereniging.

‘Toen Giorgia Meloni werd geboren, was het fascisme al tientallen jaren dood’, zegt Crosetto. ‘Wie met extremistische ideeën naar de FdI kwam, was niet welkom. Hoe succesvoller we worden, hoe meer we beseffen dat we geen toegevingen mogen doen aan uiterst rechts.’ Voor Crosetto is eerlijkheid het sleutelwoord om Meloni’s populariteit te verklaren. ‘Als je wilt regeren, moet je uitvoeren wat je in de verkiezingscampagne hebt beloofd. Dat lukt niet met mensen die willen dat je het tegenovergestelde doet van wat je hebt gezegd.’ Het is door deze houding dat zij in de loop der maanden vertrouwen gewonnen heeft, en dat zal alleen nog toenemen.

Veel Italianen weten te waarderen dat Meloni standpunten inneemt tegen homo’s en lesbiennes, zich kant tegen de zogenaamde genderwaan en een conservatief sociaal beleid voorstaat. ‘Onze partij heeft zich gepositioneerd tegen draagmoederschap en abortus’, zegt Crosetto. ‘Niemand hoeft zich trouwens te schamen voor de oude slogan “God, Vaderland, Familie”.’ Afgezien daarvan is de partij pro-Europees, maar met een confederale visie op de EU. Economisch gezien staat FdI dichter bij de christendemocraten dan bij Marine Le Pen.

Onzekerheid

Het Italiaanse parlement mag niet voor januari ontbonden worden, omdat dan het volgende staatshoofd wordt gekozen. Daarna zijn er verschillende opties mogelijk: vervroegde verkiezingen, maar ook een voortzetting van de regering-Draghi tot het einde van de legislatuurperiode. Het enige wat relatief stabiel is, zijn de opiniepeilingen, waarin het rechtse kamp rond Meloni en Salvini aan de leiding staat. Een rechts-populistische regering is momenteel het meest waarschijnlijke toekomstscenario. Maar wat zou dat voor Italië betekenen?

Het land is al lange tijd op zoek naar een nieuwe identiteit. De gevolgen van de eurocrisis, de economische crisis en de coronacrisis hebben veel mensen ongerust gemaakt. Ze hebben een reeks politieke helden gevierd waar ze zich telkens snel weer van afkeerden. Mario Monti, Matteo Renzi en Giuseppe Conte weten daar alles over, en ook Matteo Salvini kan ervan meepraten.

Die verwarring is ook vast te stellen bij Meloni’s optreden in Turijn. Er zijn geen skinheads in het publiek, maar mensen als Bruno Levoni, een vriendelijke oudere heer van 83. In zijn jonge jaren verdiende hij zijn brood als jazzmuzikant, later maakte hij carrière bij de luchtvaartmaatschappij Alitalia en nu werkt hij als bedrijfsadviseur. ‘Mussolini heeft zware fouten gemaakt, maar ook veel goeds gedaan,’ zegt hij – bijvoorbeeld op het vlak van landbouwbeleid. ‘Ik ben een antifascist’, voegt hij eraan toe.

Levoni heeft in de loop der jaren verschillende partijen geprobeerd. ‘Ik ben liberaal, christendemocraat en Berlusconiaan geweest,’ zegt hij. Niet lang geleden flirtte hij met de Lega. Maar nu geeft hij de voorkeur aan Meloni. ‘Ze heeft een goed stel hersens en is deskundiger dan Salvini.’

Zijn onzekerheid is niet atypisch voor het gedrag van rechtse kiezersgroepen. Sinds de val van Berlusconi zijn zij op zoek naar een nieuwe leidersfiguur. ‘In Italië zijn de rechtse kiezers pragmatisch’, zegt Lorenzo De Sio, politoloog aan de onafhankelijke Luiss-universiteit in Rome. ‘Ze wisselen binnen het rechtse kamp gemakkelijk van partij en stemmen op de meest succesvolle leidersfiguur, zolang die de linkerzijde maar tegenhoudt.’

Tegenover partijen als Fratelli d’Italia bestaat er een groot misverstand in het centrum en aan de linkerzijde van de samenleving, aldus De Sio. Er wordt te veel belang gehecht aan eurosceptische ideeën, aan opvattingen over migratie en maatschappelijk conservatieve standpunten: ‘In feite hebben dergelijke postideologische partijen succes omdat ze bescherming beloven tegen de economische gevolgen van de globalisering’, zegt De Sio.

‘Io sono Giorgia’

Het is niet eenvoudig om de werkelijke positie van Giorgia Meloni te definiëren. In zijn essay Het eeuwige fascisme heeft de auteur Umberto Eco al in 1997 omschreven hoe de erfenis van Mussolini mensen decennia later nog steeds fascineerde: ‘Het oerfascisme voedt zich met individuele of sociale frustratie’, schreef Eco, die in 2016 overleed. Historisch gezien wisten fascistische bewegingen vooral aanhang te verwerven onder de gefrustreerde middenklasse, die door een economische crisis of een politieke vernedering onzeker is geworden – wat van toepassing is op de Italiaanse situatie in 2021.

Paolo Berizzi ziet het na jarenlang onderzoek net zo. Is het fascisme uit het verleden in Italië genormaliseerd? In het openbare debat circuleert nu de opvatting dat het over het algemeen nog ‘niet zo slecht’ was. ‘Niemand wil het Mussolini-tijdperk terug’, zegt hij. ‘Maar de geschiedenis leert ons dat in onzekere tijden autoritaire reflexen terugkeren. Partijen die speculeren op de angst van mensen hebben dan succes. Het is gevaarlijk om dergelijke verschijnselen te onderschatten.’

Guido Crosetto, Meloni’s ideoloog, zegt dan weer: ‘Wij zijn geïnteresseerd in het Italië van vandaag en in de toekomst. Waarom zouden we het hebben over wat 70 jaar geleden is gebeurd?’

Meloni zelf geeft tijdens haar optreden in Turijn aan dat ze wellicht een eenvoudigere agenda heeft dan haar fans of critici graag suggereren. ‘Ik ben niet verslingerd aan de macht’, zegt ze, ‘ik ben niet verslingerd aan populariteit. Hoe meer mensen in je geloven, hoe meer mensen je kunt teleurstellen.’ En anderen teleurstellen, zegt ze, is ‘de grootste angst’ in haar leven.

In plaats van het over programma en inhoud te hebben, spreekt zij in Turijn ongeremd, een uur lang bijna alleen over zichzelf, over haar gevoelens en de zware strijd die ze levert tegen de gemene linksen. ‘Ik’, dat is haar programma. Het staat in grote letters boven het podium en is tevens de titel van haar autobiografie: Io sono Giorgia – Ik ben Giorgia.