Wie is Yolanda Díaz, die de eerste vrouwelijke premier van Spanje wil worden?

In de afgelopen vier jaar gooide ze hoge ogen met haar coherente arbeidsbeleid. Nu is ‘de Rode Dame’ kandidaat voor het Spaanse premierschap. Wie is Yolanda Díaz, de nieuwe hoop van Spaans links? En slaagt ze er zondag in om rechts uit het Moncloa te houden?

Hittegolf of niet, zondag trekken de Spanjaarden voor de tweede keer dit jaar naar de stembus. Bij de lokale verkiezingen in mei leden de regeringspartijen PSOE en Unidas Podemos zwaar verlies. Het noopte huidig premier Pedro Sánchez (PSOE) tot het ontslag van zijn regering en het uitroepen van verkiezingen. Een strategische meesterzet volgens sommigen, een schot in eigen voet volgens anderen. Hoe Sánchez’ beslissing de geschiedenis ingaat, wordt zondag beslist. Maar zeker is dat de strijd tussen links en rechts uiterst hevig is. 

Uit de laatste peilingen blijkt dat de PP, met Alberto Feijóo als kandidaat voor het premierschap, bij de regeringsvorming aan zet zal komen. Verwacht wordt dat de partij 30 à 35 procent haalt. Een coalitieregering met het extreemrechtse Vox wordt daarbij niet uitgesloten. Het zou de eerste keer sinds het einde van de franquistische dictatuur zijn dat er opnieuw een extreemrechtse partij in de regering zit.

Op links is er de PSOE, met Sánchez als kandidaat voor het premierschap. Met percentages tussen 26 en 28 zit de partij de PP op de hielen. En dan is er ook die nieuwe speler op links, Sumar. Na de nederlaag van Unidas Podemos bij de regionale verkiezingen trekt de nieuwe coalitie van linkse en extreemlinkse partijen voor de eerste maal naar de kiezer. Aan het hoofd van de beweging staat minister van Arbeid en vicepremier Yolanda Díaz. Maar wie is zij? En wat betekent ze binnen het Spaanse politieke landschap? 

Vulkaan

‘Yolanda is een vulkaan’. Zo omschrijft Carlos Sánchez Mato, lid van de links-radicale partij Izquierda Unida (IU), zijn voormalige partijgenote. En toch: als je de 52-jarige Galicische politica aan het werk ziet, is explosief niet het eerste woord dat je te binnen schiet. Replieken op haar politieke tegenstanders begint ze doorgaans met ‘Le voy a dar un dato’, ik zal u een feit geven, waarna ze een politieke argumentatie opbouwt, gespekt met feiten en data. Politicoloog Fernando Vallespín (Universidad Autónoma de Madrid) beaamt dat: ‘Díaz’ sterkte is dat ze openstaat voor dialoog. Ze staat gekend om haar diplomatie en luisterbereidheid.’ 

Toch is Díaz een relatieve nieuwkomer in de Madrileense politieke wereld. Net als Alberto Feijóo en voormalig Spaans premier Mariano Rajoy, eveneens PP, liggen Díaz’ wortels in de natte noordwestelijke regio Galicië. ‘Maar daar stopt ongeveer elke vergelijking tussen de drie’, lacht Sánchez Mato. Díaz kwam in 1971 ter wereld in Fene, een kleine gemeente vlak bij Ferrol, de bakermat van de Spaanse scheepsindustrie. Ze groeit op in een communistisch nest. Vader Suso werkt zelf in de haven, en zet zich in voor de rechten van de arbeiders. Samen met moeder Díaz is hij lid van de toen nog door Franco verboden communistische partij Izquierda Unida. ‘Over haar politieke overtuigingen bestaat geen twijfel’, zegt professor nationale politiek Antón Losada Trabada (Universidad de Santiago de Compostela). ‘Haar communistische gedachtegoed is diepgeworteld.’ Pour la petite histoire: in 2004 trouwt ze met Juan Andrés Meizoso, technisch tekenaar van beroep, in een knalrood trouwkleed. Meizoso gaat voor beige.

Haar politieke overtuigingen vertaalde ze ook naar haar professionele carrière. Na haar rechtenstudie aan de Universiteit van Santiago de Compostela richt ze in Ferrol haar eigen advocatenkantoor op. Arbeidsrecht is haar specialisatie. In 2003 begint ze ook haar politieke carrière, eveneens in Ferrol. Ze wordt verkozen tot gemeenteraadslid voor de radicaal-linkse partij Esquerda Unida, de Galicische afdeling van Izquierda Unia. Vier jaar later volgt een schepenambt. Daarna gaat het snel: ze stroomt door naar het regionale Galicische parlement en belandt in 2016 uiteindelijk in het Spaanse parlement. Een bewijs van haar politieke talent, aldus Losada. ‘Díaz heeft de hele politieke voedselketen doorlopen en slaagde erin om zich als lokale politica uit een gat als Ferrol op te werken tot de hoogste regionen van politiek Madrid. Ze is een politiek beest.’

Herverdeling

Haar afkomst gebruikt Díaz ook als politiek wapen. In speeches heeft ze het vaak over haar ‘afkomst, die ze nooit vergeet’ en ‘de arbeiders, voor wie ze dit allemaal doet.’ Daarvoor zit ze ook in de ideale rol. In 2019 werd ze tot minister van Arbeid en vicepremier benoemd in de minderheidsregering van PSOE en Unidas Podemos onder leiding van premier Pedro Sánchez. In die rol behaalt ze meerdere politieke overwinningen. Een van haar grootste is de verhoging van het minimumloon van 850 naar 1050 euro. Losada: ‘Daarmee overschreed ze de magische grens van duizend euro. Premier Sánchez pakt nu uit met die verhoging, maar als je de archieven erop naslaat, zul je zien dat zo’n verhoging niet bepaald een prioriteit was van de PSOE. Daarnaast heeft ze ook een verregaande arbeidshervorming doorgevoerd, niettegenstaande het gepolariseerde politieke klimaat in Spanje. Díaz heeft de werkgevers toch kunnen overtuigen van de noodzaak van zo’n hervorming.’ 

Ook met haar beleid tijdens de coronapandemie gooide ze hoge ogen. Losada: ‘Al bij al is Spanje op economisch vlak met weinig kleerscheuren uit de coronacrisis geraakt.’ De inflatie in het Zuid-Europese land ligt met 1,6 procent ook een pak lager dan het Europese gemiddelde. Losada: ‘Los van het feit of je akkoord bent met haar beleid of niet, er is meer dan genoeg bewijs om te spreken over een ministerschap dat een duidelijk verschil met voorgaande regeringen heeft gemaakt.’

Dat beleid vertaalde zich tijdens de lokale verkiezingen van 28 mei niet in stemmen. ‘Het probleem van deze regering is niet het gevoerde beleid’, zegt Losada. ‘Het beleid wordt beter gewaardeerd dan de politici die het hebben uitgevoerd. Dus het probleem is jij, niet je beleid.’ Het is niet ver zoeken naar een reden daarvoor. De afgelopen bestuursperiode werd gekenmerkt door niet-aflatende aanvallen van rechts op de linkse regering én aan interne strubbelingen binnen Podemos en PSOE. ‘De coronacrisis heeft ook niet geholpen. Net zoals in andere Europese landen heeft die veel onrust teweeggebracht, ondanks het behoorlijke beleid dat gevoerd is door de regering’, verduidelijkt Vallespín. En dan is er nog het ‘rampante antisanchismo‘, zoals Losada het noemt. ‘Sánchez wordt niet gesmaakt door de Spaanse bevolking.’

Sumar

‘Het gedoe van de afgelopen vier jaar is volgens mij ook een van de redenen waarom ze Sumar heeft opgericht’, zegt Vallespín. Sumar, wat in het Spaans zoveel betekent als ‘optellen’, zag in 2021 het levenslicht en wil een platform voor links zijn, aldus Díaz. Na de oprichting sloten tal van linkse partijen, klein en kleiner, zich aan bij het platform. Podemos niet, maar daar kwam na de lokale verkiezingen verandering in. 

‘Sumar is niets minder dan een mirakel’, zegt Losada. Ook Sánchez Mato noemt de beweging een krachttoer ‘die volledig Díaz’ verdienste is’. Hoewel Sumar en Unidas Podemos inhoudelijk niet veel van elkaar verschillen, zijn ze anders georganiseerd. ‘Binnen Sumar hebben alle partijen, hoe klein ook, zeggenschap in de koers van de beweging’, verduidelijkt Vallespín. ‘Dat in tegenstelling tot Podemos, dat heel centraal werd geleid. Díaz is lang niet zo doctrinair als sommige kopstukken van Podemos. Dat maakt haar toegankelijker en daar wil ze munt uit slaan.’

In haar verkiezingsprogramma legt Díaz zich toe op klassiek linkse standpunten. Zo pleit ze voor een vierdaagse werkweek met behoud van loon, wil ze een ‘rijkentaks’ invoeren, bestempelt ze de klimaatverandering als een humanitaire crisis en komt ze op voor vrouwenrechten.

El futuro 

De verkiezingscampagne is tot nu toe hevig geweest, met veel verwijten en leugens van beide kanten. Vooral PP-kandidaat Feijóo kreeg het afgelopen week hard te verduren. Tijdens een verkiezingsevenement afgelopen zondag toverde Díaz een oude foto van een zonnebadende Feijóo op een boot tevoorschijn. Naast hem staat de Galicische drugsdealer Marcial Dorado. ‘Het zou fantastisch zijn’, zei Díaz, ‘dat meneer Feijóo even duidelijkheid schept over zijn vriendschap aan de moeders die hun kinderen aan drugs hebben verloren.’ Feijóo stuurde enkele dagen daarop zijn kat naar een nationaal televisiedebat. 

Zondag wordt nagelbijten. De vraag is volgens Losada vooral wat de zwevende kiezers gaan doen. ‘De kans op een regering met extreemrechts is reëel en niet een louter naïeve gedachte.’ Na de lokale verkiezingen van afgelopen mei sloten de PP en Vox bestuursakkoorden in onder meer de steden Elche, Valladolid, Burgos en Toledo. Op regionaal niveau besloten beide partijen samen te werken in Valencia, een van de rijkste regio’s in Spanje, het aan Portugal grenzende Extremadura en de Balearische eilanden. ‘Rechts en extreemrechts zijn momenteel hypergemobiliseerd’, zegt Losada. ‘Dat mede dankzij sociale media, die ze tot in de puntjes bespelen.’ 

‘Het idee dat extreemrechts in de regering terecht kan komen, kan een mobiliserend effect teweegbrengen bij de linkse kiezer die tijdens de regionale verkiezingen thuisbleef, én bij de onbesliste kiezer’, zegt Losada. Terwijl Sánchez Mato 23 juli hoopvol tegemoet gaat, is Losada sceptischer. ‘Links wint deze verkiezingen niet, vergeet het maar.’ Ook Vallespín uit zijn twijfels. 

Maar een links verlies betekent in geen geval het einde van Yolanda Díaz. Losada: ‘In tegenstelling tot Sánchez en Feijóo heeft Díaz een toekomst na deze verkiezingen. Voor hen zijn het de verkiezingen van de laatste kans, maar voor haar betekenen ze alleen een stap vooruit in haar politieke carrière. Hoe alles ook loopt, de komende vier jaar geven haar de kans om haar kandidatuur voor de volgende verkiezingen met veel zorg voor te bereiden. Want ze heeft alle capaciteiten om een goede premier te zijn.’ Dat beaamt ook Vallespín. Zelf steekt Díaz haar ambities niet onder stoelen of banken. Tijdens haar kandidatuuraankondiging in april verkondigde ze dat ze de eerste vrouwelijke Spaanse premier wil worden. Of die historische rol haar ooit te beurt zal vallen, valt af te wachten.