In Nederland zijn de eerste, voorlopige resultaten van de Europese verkiezingen binnen. Daarmee is de perceptiestrijd over een rechtse golf in Europa begonnen.
Van donderdag tot en met zondag mogen of moeten 370 miljoen Europeanen naar de stembus voor de Europese parlementsverkiezingen. Donderdag gaf Nederland als eerste van de 27 lidstaten de aftrap. De eerste exitpolls liepen donderdagavond binnen en hebben een foutenmarge van één zetel, de werkelijke resultaten voor heel de Europese Unie worden zondagavond rond 23.15 uur gepubliceerd.
Volgens de exitpolls blijft de coalitie van de sociaaldemocratische PvdA en GroenLinks de grootste kracht met acht zetels. Daarmee verliest het verbond slechts één zetel ten opzichte van de vorige stemronde in 2019. Dat de coalitie de grootste blijft, is een opsteker voor het imago – of een troostprijs, afhankelijk aan wie je het vraagt.
De grote winnaar in vergelijking met vijf jaar geleden is de uiterst rechtse en eurokritische Partij voor de Vrijheid (PVV), de eenmansvereniging van kopman Geert Wilders. Wilders mag voorlopig rekenen op 7 zetels, een winst van maar liefst zes stuks in vergelijking met 2019 en de beste uitslag bij de Europese verkiezingen in haar geschiedenis. Mocht de partij zondagavond alsnog de grootste worden, dan is de zege helemaal compleet.
‘Rukmoe’
Zijn de Nederlandse exitpolls een voorbode van de langverwachte radicaal-rechtse en eurosceptische golf, die het Vlaams Belang en co al maandenlang voorspellen en waar centrumpartijen voor waarschuwen? Het is maar hoe je het bekijkt. GroenLinks-lijsttrekker Bas Eickhout: ‘Het narratief over de opkomst van uiterst rechts in Europa is verslagen.’ Vlaams Belang-kopman Tom Van Grieken: ‘Wat in Nederland kan, kan zondag ook in Vlaanderen.’
‘Nederland maakt geen ruk. De kiezer is rukmoe’, kopt de satirische website De Speld. Satirisch of niet, verkeerd is die analyse niet helemaal. Wilders doet het erg goed, het extreemrechtse Forum Voor Democratie (FVD) verliest echter alle vier zijn zetels. De BoerBurgerBeweging wint twee stuks, het rechts-conservatieve NieuwSociaalContract stelt met één zetel zwaar teleur. En hoewel de coalitie tussen PvdA en GroenLinks een zetel verliest, krijgen de pro-Europese partijen VOLT en D66 er onverwachts een zitje bij.
‘Links juicht, maar Wilders kan feestvieren’, schreef De Telegraaf vrijdagochtend. Ook die analyse is juist. Frans Timmermans en co. mogen dan wel tevreden zijn dat ze (voorlopig) de eerste plaats hebben bemachtigd, de partij verliest volgens de eerste uitslagen wel 8,3 procentpunt in vergelijking met 2019. De écht eurokritische partijen – PVV, FVD en BBB – krijgen er samen vijf zetels bij. Op een totaal van 31 Nederlandse zetels in het Europees Parlement kan dat tellen.
(Lees verder onder de preview)
Cordon sanitaire
Naar verwachting zal Wilders’ uiterst rechtse zege in Europa navolging krijgen. In Frankrijk staat het Rassemblement National op aanzienlijke winst, in Vlaanderen mag het Vlaams Belang op een of twee extra zetels rekenen, en in Oostenrijk staat de Freiheitliche Partei Österreichs bovenaan. In Duitsland valt de Alternative für Deutschland echter helemaal terug, in Italië zal de Lega van Matteo Salvini naar verwachting veel slechter scoren dan in 2019.
Belangrijker is echter hoe de overwinning van Wilders’ PVV zich de komende vijf jaar in het Europees Parlement vertaalt. Het Europees halfrond is een van de twee wetgevende kamers in de Europese Unie, en wie daar een meerderheid heeft, kan de komende vijf jaar veel invloed uitoefenen – Europese wetgeving werkt namelijk hard door tot in de lidstaten. Het komt er dus op aan partners te vinden, en de ervaring leert dat uiterst rechts het daar bijzonder moeilijk mee heeft.
Zo komen uiterst rechtse partijen in de Europese Unie niet bepaald overeen. De ene beweegt naar het centrum, de andere wordt radicaler – de Duitse Alternative für Deutschland moest twee weken geleden nog opkrassen uit de radicaal-rechtse fractie Identiteit en Democratie, waar ook het Vlaams Belang bij zit. Bovendien verschillen ze onderling van mening over onder meer migratiesolidariteit of de manier waarop ze met Rusland willen omgaan. Komen ze die verschillen na 9 juni wel te boven?
De Nederlandse exitpolls leren dat de centrumkiezer een beweging naar uiterst rechts niet noodzakelijk op prijs stelt.
Daarnaast bestaat er ook in het Europees Parlement een cordon sanitaire. Met uiterst rechts wordt niet samengewerkt, hun parlementsleden krijgen geen invloedrijke posities. Het Europese cordon zal naar alle waarschijnlijkheid standhouden, want de huidige meerderheid van christendemocraten (EVP), sociaaldemocraten (S&D) en liberalen (Renew) lijkt niet in gevaar. Sterker nog: volgens de huidige peilingen krijgen de EVP en de S&D nauwelijks klappen. Het verlies van Renew is vooral toe te schrijven aan de verwachte nederlaag van de Franse liberalen van president Emmanuel Macron.
(Lees verder onder de preview)
Links of rechts?
Vraag is vooral waar de huidige coalitie tijdens de volgende bestuursperiode versterking gaat zoeken als het nodig moest blijken: bij de Europese groenen, die volgens de peilingen flink zullen verliezen? Of bij de rechts-conservatieve fractie, die in haar huidige samenstelling op winst staat, maar ook onderdak biedt aan uiterst conservatieve, radicaal-rechtse of anti-Europese partijen zoals het Spaanse Vox, de Poolse PiS, de Zweden Democraten of de Italiaanse Fratelli d’Italia?
Voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen speelt bij die keuze een belangrijke rol. Zij ambieert een tweede termijn en heeft daar tweemaal voldoende stemmen in in het Europees Parlement voor nodig: eenmaal een absolute meerderheid van 361 zetels om zelf Commissievoorzitter te worden, de tweede keer een gewone meerderheid om haar voltallige Commissie en een blauwdruk van haar Europese plannen over de streep te trekken.
Dat de 65-jarige Von der Leyen de laatste maanden daarvoor nadrukkelijk tegen de Italiaanse Giorgia Meloni van de Fratelli d’Italia aanschurkt, zet bij heel wat sociaaldemocraten, groenen en sommige liberalen kwaad bloed. Sinds haar premierschap mag Meloni haar euroscepticisme dan wel volledig in de koelkast hebben gestoken, in eigen land trekt ze met haar partij en rechts-conservatieve coalitie flink van leer tegen ngo’s, de holebi-gemeenschap en kritische media, zo luidt de kritiek.
Ondanks de verwachte winst van radicaal-rechts in Europa, leren de Nederlandse exitpolls dat de centrumkiezer een beweging naar uiterst rechts niet noodzakelijk op prijs stelt. Deden het NSC en de liberale VVD het bij de Tweede Kamerverkiezingen nog behoorlijk, donderdag stelden beide partijen daarentegen flink teleur – een opvallend groot deel van hun kiezers bleef thuis. Aan Von der Leyen om te oordelen of de nationale coalitie tussen de twee centrumpartijen met de uiterst rechtse Wilders daar wat mee te maken heeft.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier