Nergens elders was de Tweede Wereldoorlog wreder en vernietigender dan in Polen. Het nog steeds gekwetste land eist nu officieel een Duitse herstelbetaling van niet minder dan 1,3 biljoen, dat is 1.300 miljard euro. Die timing is niet toevallig.
Toen de geallieerde opperbevelhebber Dwight Eisenhower aan het eind van de Tweede Wereldoorlog Warschau bezocht was de man, nochtans een ervaringsdeskundige inzake destructie, bijzonder expliciet: ‘Ik heb veel kapotte steden gezien maar nergens ben ik met een vernietiging van deze omvang geconfronteerd.’
De parlementaire commissie om deze ‘vernietiging van deze omvang’ te becijferen, is in 2017 in het leven geroepen. Het rapport is nu klaar en behoorlijk gedetailleerd. Het eerste deel becijfert de demografische en materiële verliezen. Een tweede deel toont fotografische documentatie van de oorlogsdaden. Het derde hoofdstuk is een register van plaatsnamen van moorden, willekeurige executies en andere plaatsen van misdaad.
Herstelbetaling
Het was de sterke man van Polen himself, partijleider Jaroslaw Kaczynski van ‘Recht en Rechtvaardigheid’, die gisteren de bevindingen van het rapport presenteerde in het Koninklijk Paleis.
Hij koppelde er meteen het bericht aan dat het rapport niet zomaar een historisch werkstuk is, maar dat Polen het rapport politiek zal gebruiken om Duitsland tot herstelbetaling aan te sporen.
Duitsland heeft meteen laten weten dat er van betaling geen sprake kan zijn. Berlijn verwijst naar een overeenkomst uit 1953 die paal en perk stelde aan eisen tot betaling. Maar Warschau is het daar niet mee eens.
Dat Duitsland heeft meteen laten weten dat er van betaling geen sprake kan zijn. Berlijn verwijst naar een overeenkomst uit 1953 die paal en perk stelde aan eisen tot betaling.
Maar Warschau is het daar niet mee eens. De overeenkomst in kwestie moesten de Polen, onder het communistische bewind, met de handen op de rug aanvaarden. Moskou vreesde immers dat het communistische Oost-Duitsland mee in het bad zou worden getrokken. Dat soort geruzie onder ‘socialistische broedervolkeren’ wou Moskou vermijden.
‘Uw stenen voor de hoofdstad’
Het Warschau van voor de oorlog was herschapen in een oceaan van puin. Even speelden de nieuwbakken communistische machthebbers met het idee om het vernielde Warschau blauwblauw te laten en wat verderop aan de Wislarivier een compleet nieuwe hoofdstad te bouwen. Toch werd besloten de stad herop te bouwen.
Onder het communistische motto ‘Stuur uw bakstenen naar de hoofdstad!’ zonden steden van overal in Polen – ook al waren ze vaak zelf zwaar getroffen – bouwmateriaal naar Warschau. De communistische agitprop zag er een wervend project in dat de Polen moest herenigen rond hamer, sikkel en baksteen. Maar de wederopbouw ging met een slakkengang. Het Koninklijk Paleis, bijvoorbeeld, oogt netjes als een renaissancistisch pareltje. In werkelijkheid is het niet ouder dan Angelina Jolie: klaargemaakt in 1976.
In het charmante Stedelijk Museum aan de Oude Markt ziet de bezoeker ontroerende filmpjes van het Warschau tijdens het interbellum. Kinderen eten ijsjes en zitten op schommels, heren en dames van stand knikken elkaar hoofs toe, verliefde paartjes kuieren langs boulevards die niet hoeven onder te doen voor Brussel of Parijs.
Uit de radio van toen weerklonk onophoudelijk de monsterhit ‘To ostatnia niedziela’ (‘Die laatste zondag’) van Mieczyslaw Fogg. Het lied bezingt de laatste dagen van een gedoemde romance maar voor velen was het lied ook een afscheid aan de laatste dagen van vrede en voorspoed.
Drie keer kaputt kaputt kaputt
Al in de eerste dagen van de oorlog werd Warschau door de Luftwaffe genadeloos gebombardeerd. De inwoners rilden bij het dreigende geluid van de jankende Stuka-bommenwerpers. Later in de oorlog zou Warschau nog twee keer aan massavernietiging blootstaan.
In 1943 kwamen de Joden uit het ghetto in opstand. Enkele honderden jongelui onder leiding van de twintiger Mordechaj Anielewicz slaagden erin de nazi’s enkele weken lang tegen te houden. Na hun nederlaag trokken de Duitsers door het ghetto en staken, met de Gründlichkeit die hen eigen was, straat na straat en huis na huis in brand.
Zowat een derde van Warschau werd op die manier vernield. De verantwoordelijke bevelhebber Jürgen Stroop stuurde een kort maar veelzeggend telegram naar Berlijn: ‘Mein Führer, ik kan u melden dat het Joodse ghetto in Warschau heeft opgehouden te bestaan.’
Warschau is een sprekend maar slechts één voorbeeld van de vaak beestachtige wijze waarop de Duitsers in Polen tekeer gingen.
Een jaar later was de stad en zijn bevolking alweer het toneel van vreselijk geweld. Op 1 augustus 1944 om vijf uur in de namiddag kwam het AK (‘Armia Krajowa’), het Poolse verzetsleger, in heel de stad in opstand. Wekenlang werd zwaar gevochten. Wie kon, ontvluchtte de stad die dag na dag aftakelde tot een brandende ruïne.
Verzetsleden gebruikten de rioleringen om van positie naar positie te bewegen. In de film ‘Kanal’ van Andrzej Wajda is deze episode pakkend getoond. Meer dan 200 duizend burgers kwamen om.
Warschau is nog steeds een stad met fantoompijn. De vele pleinen en parken mogen de bezoeker dan wel verleiden tot mooie wandelingen, feit is dat die wandelingen vaak letterlijk over het puin van de vernielde stad voeren.
Lees verder onder de foto’s
Warschau is nog steeds een stad met fantoompijn. De vele pleinen en parken mogen de bezoeker dan wel verleiden tot mooie wandelingen, feit is dat die wandelingen vaak letterlijk over het puin van de vernielde stad voeren.
Warschau is nog steeds een stad met fantoompijn. De vele pleinen en parken mogen de bezoeker dan wel verleiden tot mooie wandelingen, feit is dat die wandelingen vaak letterlijk over het puin van de vernielde stad voeren.
Kaalslag van mens en materiaal
Warschau is een sprekend maar slechts één voorbeeld van de vaak beestachtige wijze waarop de Duitsers in Polen tekeer gingen. Neem vooreerst het menselijk leed: niet minder dan 6 miljoen Polen, fifty-fifty Poolse Joden en ‘gewone’ Polen, zijn vermoord. Dat komt neer op 16 procent van de bevolking – geen enkel ander land in de Tweede Wereldoorlog betaalde een hogere prijs in mensenlevens. Zes miljoen doden, dat zijn, van De Panne tot Maaseik, àlle Vlamingen.
De Duitse moordzucht en de daaropvolgende verplichte volksverhuizingen onder Stalin maakten het Poolse multiculturele weefsel stuk. Tot WOII herbergde Polen niet alleen Polen maar ook Russen, Duitsers, Roethenen, Wit-Russen, Oekraiëners, Litouwers en natuurlijk tien procent Joden. Na de oorlog werd Polen een quasi exclusief ‘Pools’ land.
Daarnaast is er de materiële schade. Die is nu door de parlementaire commissie berekend. De cijfers zijn hallucinant: volgens de commissie heeft Duitsland 62 procent van de Poolse industrie en 84 procent van de infrastructuur vernietigd. Van de Poolse culturele artefacten is bijna de helft, 43 procent, door de nazi’s geroofd. Alles samen, zo becijferde de commissie, eist Polen een Duitse herstelbetaling van 1,3 biljoen (1.300 miljard) euro.
Altijd weer geschiedenis vandaag
Het is geen toeval dat het rapport net nu is gepresenteerd. Eén september is een symbolisch moment want dag op dag 83 jaar geleden viel Hitler Polen binnen. In Polen wordt dat tragische moment elk jaar op grote schaal herdacht.
Maar er zijn ook actuele redenen waarom het kwestieuze rapport nu naar buiten komt. De relaties tussen Polen en Duitsland waren onder voorgaande liberale en linkse regeringen goed. De nieuwbakken vrijemarkteconomie van Polen kon Duitse investeringen heel goed gebruiken. De liberale voormalige premier Donald Tusk zette flink in op vriendschap met Duitsland. In die mate dat zijn tegenstanders hem smalend wegzetten als ‘het schoothondje van Merkel.’
Vandaag liggen de kaarten anders. Polen heeft een bloeiende, stevige economie en hoeft niet te bedelen om buitenlands (Duits) kapitaal. Daarnaast gooien ook de meningsverschillen over Rusland zand in de Pools-Duitse vriendschap. Er was al heel wat wrevel in Warschau toen Duitsland enthousiast meewerkte aan de omstreden pijplijn Nordstream 2 zonder Polen daarin te kennen. Polen kijkt met minachting neer op Duitse politici zoals voormalig kanselier Gerhard Schröder, een ruim betaalde bestuurder van Russische energiebedrijven.
Tot slot vindt Polen ook Duitsland (en Frankrijk) te soft tegenover de Russische dictator Poetin en zijn oorlog in Oekraïne. Meer dan veel West-Europeanen trekt Polen resoluut de kaart van buurland en vriend Oekraïne. Of hoe de geschiedenis het heden op de staart trapt, zoals zo vaak in Polen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
