Waarom Frankrijk zo hevig reageert op Macrons plannen: ‘Het land leeft boven zijn stand’

President Emmanuel Macron wil dat de Fransen langer aan het werk blijven. Voorstanders achten de pensioenhervorming noodzakelijk, critici beweren dat hij de multinationals op hun wenken bedient. ‘Macron heeft olie op het vuur gegooid.’

Nee, tevreden met de pensioenplannen van Emmanuel Macron is de Franse bevolking niet. Sinds de president ze in januari samen met premier Elisabeth Borne voorstelde, is het in de Franse centrumsteden nauwelijks een avond rustig gebleven. Aan negen algemene stakingsdagen zit Frankrijk sindsdien. Het vuilnis wordt amper opgehaald, het openbaar vervoer ligt geregeld plat en tankstations kampen met brandstoftekorten. Bijna dagelijks trekken honderdduizenden demonstranten de straat op. De protesten eindigen vaak in gewelddadige confrontaties tussen amokmakers en ordetroepen.

Macrons plannen bestaan uit ruwweg drie elementen: het ingewikkelde pensioensysteem met tig uitzonderingsregimes uniformeren, de pensioenuitkeringen optrekken en de pensioenleeftijd van 62 naar 64 jaar verhogen, met 43 gewerkte jaren als voorwaarde voor een volwaardig pensioen. Met die maatregelen hoopt de president het pensioenstelsel tegen 2030 budgetneutraal te maken. Volstaan zal dat niet. Volgens overheidsberekeningen moet tegen het einde van het decennium ook de werkloosheidsgraad nog verder dalen en de productiviteitsgraad nog verder stijgen.

Nieuw zijn de plannen om de pensioenleeftijd te verhogen in Frankrijk niet. In de jaren negentig wierp de toenmalige socialistische premier Michel Rocard al op dat de Franse leeftijdspiramide op termijn tot aanpassingen zou dwingen. Macrons voorganger François Hollande, ook socialist, stelde in 2013 voor om het aantal gewerkte jaren tegen 2035 op te trekken tot 43. En ook Macron speelt al sinds 2017 met het idee. In 2020 stak de coronapandemie en zijn herverkiezing daar nog een stokje voor. Nu hij in 2027 hoe dan ook moet afzwaaien, kan Macron zich de onpopulaire hervorming makkelijker veroorloven.

Noodzaak

Tegen alle protest in blijft Macron benadrukken dat de verhoging van de pensioenleeftijd een kwestie van noodzaak is. Jean-Marc Daniel, economieprofessor aan de ESCP Business School in Parijs, is het met hem eens. ‘In 1950 waren er voor elke gepensioneerde vier mensen aan het werk, nu zijn dat er nog maar twee. De pensioenen zijn goed voor 14 procent van het Franse bbp – samen met Italië het hoogste aandeel van alle OESO-landen’, zegt hij tegen Knack. ‘Dat is onhoudbaar nu de Franse productiviteit al tien jaar lang stagneert. Frankrijk leeft boven zijn stand: dit jaar zal ons begrotingstekort 5 procent bedragen, terwijl de overheidsschuld goed is voor 3000 miljard euro.’

Tegenstanders van de hervorming beroepen zich vaak op een rapport van de Conseil d’Orientation des Retraites (COR), het overheidsorgaan dat toezicht houdt op de pensioenen. Volgens de COR zal de Franse pensioenlast op het bbp tegen 2027 met slechts 0,1 stijgen ten opzichte van 2021. Tegen 2070 kan die weliswaar toenemen tot een kleine procent, maar even goed dalen met 1,7 procent. Daarmee wil de COR evenwel niet zeggen dat de financiële situatie vandaag gezond is.

Heel wat Fransen vinden dat Macron zijn pijlen op de verkeerde mensen richt. ‘Waarom gaat hij het geld niet halen bij de aandeelhouders en de multinationals?’ luidt het bij veel demonstranten in de straten van Parijs. Ook de bekende econoom Thomas Piketty is die mening toegedaan. ‘De laagopgeleiden mogen alweer opdraaien voor de hoogopgeleiden, die doorgaans lang genoeg studeren om buiten schot te blijven en met hun hogere levensverwachting langer pensioenuitkeringen krijgen. Na de afschaffing van de rijkentaks is dit alweer een maatregel waarmee Macron de lasten op de schouders van de armen legt’, schreef hij begin januari in Le Monde.

Charles De Gaulle

Elders in Europa kijkt men met een zekere verbazing naar de Franse protesten. De pensioenleeftijd en het vereiste aantal gewerkte jaren zullen er ook na de hervorming nog lager liggen dan in Nederland, Duitsland en België. In ons land wordt de wettelijke pensioenleeftijd vanaf 2030 opgetrokken tot 67 jaar. ‘Frankrijk heeft een erg levendige democratie waarin straatprotest een lange traditie kent’, licht VUB-professor en Frankrijkkenner Frederik Dhondt toe. ‘Bovendien heeft een aanzienlijk deel van de bevolking in de tweede ronde van de presidentsverkiezingen vooral tégen de extreemrechtse Marine Le Pen gestemd, en veel minder voor Macron.’

Niet alleen de hervorming zelf zorgt voor wrevel bij de Fransen, ook de manier waarop ze hen wordt opgedrongen. Afgelopen maandag wilden Macron en Borne het omstreden voorstel nog aan het parlement voorleggen, maar vlak voor de stemming vreesden ze een tweetal stemmen tekort te komen. Daarom besloten beiden plots om via grondwetsartikel 49.3 het parlement niet te laten stemmen over de tekst, maar wel over moties van wantrouwen tegen de regering. Die mogelijkheid werd in 1958 in de Franse grondwet voorzien onder impuls van toenmalig president Charles De Gaulle, die de uitvoerende macht wilde versterken tegenover het parlement.

‘Legaal maar niet legitiem, grondwettelijk maar niet democratisch’, zo bekritiseert de oppositie de plannen van Macron. ‘Macron en Borne hebben olie op het vuur gegooid. Zelfs de topman van werkgeversorganisatie MEDEF vindt dat Macron meer naar de sociale partners had moeten luisteren’, aldus Dhondt. Maar Macron ziet zichzelf als een président jupitérien, iemand die vooral op basis van zijn eigen overtuigingen het land moet sturen. ‘Hij presenteert zich maar al te graag als de democratische vernieuwer, maar in de praktijk gaat hij erg autoritair te werk. Dat stuit heel wat Fransen tegen de borst’, zegt Dhondt.

Marine Le Pen

Macron begeeft zich bovendien op lastig terrein. Sinds de parlementsverkiezingen van vorig jaar kan de Franse regering niet langer op een meerderheid in de Assemblée Nationale rekenen. En op Les Républicains na, die zelf in een existentiële crisis verkeren, zijn alle partijen van het centrum weggevaagd. Met de NUPES van de extreemlinkse Jean-Luc Mélenchon en het Rassemblement Nationale van Le Pen wil Macron niet samenwerken. ‘De aard van het compromis zit de Fransen niet in het bloed’, schrijft de hoofdredactie van Le Parisien vrijdag. Vanuit die optiek heeft de Franse regering de afgelopen negen maanden al elf keer een beroep gedaan op artikel 49.3. ‘In historisch opzicht is dat erg veel’, aldus Dhondt.

Macron lijkt niet te willen buigen voor de macht van de straat. Enkele jaren geleden draaide hij zijn omstreden CO₂-taks op diesel en benzine nog terug na hevige protesten van de Gilets Jaunes, dit keer wil hij voet bij stuk houden. Zo bevestigde hij eerder deze week resoluut zijn vertrouwen in premier Borne. Hoewel er de afgelopen weken veel over haar vertrek werd gespeculeerd, kwam Macrons steun niet als een regelrechte verrassing. Borne wil graag verder regeren en heeft een eerder linkse signatuur , die Macrons rechtse imago moet milderen. Bovendien zou haar ontslag onderstrepen dat Macron bereid is om onder druk van zijn critici toegevingen te doen.

Het zijn hoe dan ook de uitersten van het politieke spectrum die profiteren. Na een tijdlang te hebben gefocust op onder meer woke onderwerpen biedt het pensioendossier opposant Mélenchon weer de kans om zijn communistische overtuigingen te onderstrepen. Op rechts laat Marine Le Pen zich nauwelijks inhoudelijk uit over Macrons hervormingen. Maar bij elke vuilnisbak die amokmakers tijdens de protesten in brand steken, wordt het gevoel dat de Franse burger geen grip meer heeft op de politiek en de samenleving sterker. Le Pen kijkt alvast uit naar de presidentsverkiezingen van 2027.