Waarom Europa coronageld moet gebruiken om munitie te kopen voor Oekraïne

Europa zit stilaan om geld verlegen. De Europese Unie zoekt haar toevlucht in juridische kunstgrepen om daar iets aan te doen.

Eurocommissaris Thierry Breton wil dat de Europese defensie-industrie het komende jaar één miljoen munitiestukken voor Oekraïne produceert, gaande van raketten tot artillerie. Woensdag stelde hij voor om daar 500 miljoen euro voor vrij te maken. De naam van de maatregel: ASAP.

Het geld moet komen uit de Europese structuurfondsen én uit wat overblijft van het Europese coronaherstelfonds. Over die laatste pot (750 miljard euro, prijzen 2018) bereikten de lidstaten eind 2020 een akkoord. Het geld wordt door de Europese Commissie op de kapitaalmarkten geleend. Om aanspraak te kunnen maken op de middelen moeten de lidstaten coronaherstelplannen indienen.

Het akkoord over het herstelfonds kwam er na lang soebatten. Vooral de ‘spaarzame’ landen – denk aan Nederland en Denemarken – verzetten zich tegen een permanente geldstroom naar Zuid-Europa. Zij vreesden dat Griekenland en co. daardoor hun nationale begrotingsverantwoordelijkheid niet langer zouden opnemen.

Daarom besloot men dat het fonds strikt met de pandemie verband moet houden. ‘De steun wordt alleen beschikbaar gesteld voor de aanpak van de negatieve economische gevolgen van de covid-19-crisis of voor de onmiddellijke financieringsbehoeften om te voorkomen dat de covid-19-crisis opnieuw oplaait’, aldus de Europese verordening.

Creativiteit

De diensten van de Europese instellingen staan evenwel bekend om hun juridische flexibiliteit, waarmee ze weleens een handige draai geven aan de letter van de wet. Tien jaar geleden, toen de staatsschuldencrisis werd aangepakt, zorgde die juridische creativiteit al voor wrevel bij onder anderen enkele Duitse professoren. Zij richtten om die reden de Alternative für Deutschland (AfD) op, die ondertussen een extreemrechtse partij is geworden.

Ook het coronaherstelfonds laat ruimte voor juridische kunstgrepen. Zo schuift de Unie 225 miljard euro ongebruikte leningen uit de pandemiepot door naar het zogenaamde RepowerEU-pakket. Dat vormt sinds vorig jaar een antwoord op de energiecrisis en de grootschalige Russische inval in Oekraïne, en moet de Unie ruim vóór 2030 onafhankelijk maken van Russische fossiele brandstoffen.

Wat RepowerEU specifiek met de negatieve economische gevolgen van de covidcrisis of de preventie van een nieuwe coronapandemie te maken heeft, zoals de Europese wet van 2020 vereist, is onduidelijk. Om de RepowerEU-middelen te krijgen, moeten de lidstaten wel via hun nationale coronaherstelplannen een aanvraag indienen. Maar daar houdt het ook bij op.

Nu wil Breton dus ook coronageld doorschuiven naar de Europese productie van munitie voor Oekraïne. Opnieuw zouden de lidstaten hun coronaherstelplannen kunnen aanpassen om geld te ontvangen en op die manier munitieprojecten te financieren. Eigenlijk draait het plan vooral om de versterking van de Europese defensie-industrie. Covid-19 wordt nergens in het voorstel vermeld.

Volgens een Europese diplomaat gaat het inderdaad om een juridische handigheid. ‘Volgens de letter van de wet is dit inderdaad problematisch. Maar de Commissie en een aantal lidstaten willen natuurlijk dat het coronaherstelfonds een succes wordt met het oog op een eventueel vervolg’, luidt het. ‘Anderzijds is het in crisistijd natuurlijk zonde om ongebruikt geld gewoon links te laten liggen.’

Onderhandelingen

Dat er opnieuw naar de herstelfondsen gekeken wordt, komt inderdaad doordat andere Europese potten nagenoeg leeg zijn door de coronapandemie, de energiecrisis en de Russische agressie in Oekraïne. Zo heeft men vrijwel alle middelen van de Europese Vredesfaciliteit, waarmee lidstaten militaire steun aan Oekraïne financieel kunnen recupereren, helemaal opgebruikt.

Door de opeenvolging van crisissen moet de Commissie voortdurend met bestaande middelen schuiven, afhankelijk van de prioriteit van het moment. Zo stelde Commissievoorzitter Ursula von der Leyen in september een Europees soevereiniteitsfonds voor, al blijft het voorlopig onduidelijk waar ze dat geld zal halen. Naar verwachting wordt het oud geld in nieuwe zakken.

Het werpt de vraag op hoe de Unie op termijn een stabielere begrotingsstructuur kan uitwerken. Door de benarde budgettaire situatie beginnen er binnenkort onderhandelingen om de Europese potten opnieuw te vullen. Omdat het water heel wat lidstaten tot aan de lippen komt, beloven dat aartsmoeilijke onderhandelingen te worden.

Bovendien is het tot op heden nog niet duidelijk hoe men het coronaherstelfonds vanaf 2028 wil terugbetalen. Nieuwe inkomstenbronnen op Europees niveau kunnen dat vraagstuk (deels) oplossen, maar niet alle lidstaten zijn daar happig op. Het alternatief is dat de lidstaten meer moeten bijdragen, en ook dat ligt moeilijk. Daarom is het niet ondenkbaar dat men met nieuwe leningen de huidige zal afbetalen, maar op lange termijn lost dat het probleem niet op.