Waarom een oude video over een Franse ‘koloniale munt’ plots viraal gaat

Miljoenen mensen kregen vorige maand op Twitter een video te zien waarin de Italiaanse premier Giorgia Meloni een antimigratiestandpunt koppelt aan kritiek op wat ze de ‘koloniale’ Franse muntpolitiek in Afrika noemt. Haar betoog was niet alleen misleidend, de video was ook bijna vier jaar oud.

Giorgia Meloni, frontvrouw van de uiterst rechtse partij Fratelli d’Italia, won in september de Italiaanse parlementsverkiezingen. Op 22 oktober legde ze de eed af als nieuwe premier van het land. Al snel botste haar regering met Frankrijk over een aloud stokpaardje van Meloni: migratie. Italië weigerde begin november om het schip Ocean Viking, dat 230 op zee geredde migranten aan boord had, te laten aanmeren. Uiteindelijk kon het schip terecht in de Franse haven Toulon, maar niet zonder dat de relaties tussen Frankrijk en Italië ernstig verzuurd raakten.

Het is in die context dat een video van een tv-optreden van Meloni viraal ging op Twitter. Met een verbeten trek om de mond houdt de politica een geldbriefje op naar de camera. Het gaat om de CFA-franc, dat ze ‘het koloniale geld’ noemt ‘dat Frankrijk drukt voor veertien Afrikaanse landen om hun grondstoffen te exploiteren’. Vervolgens ontvouwt Meloni een foto van een kindarbeider in een goudmijn in Burkina Faso, terwijl ze zegt dat ‘vijftig procent van alles wat Burkina Fase exporteert, terechtkomt in de Franse schatkist’ – inclusief dus het goud dat we het jongetje op de foto zien opgraven, klinkt het. Eén versie van dit filmpje werd op Twitter al 12,7 miljoen keer bekeken.

Kort samengevat luidt Meloni’s boodschap: Frankrijk zou landen zoals Burkina Faso door zijn muntpolitiek onderdrukken en daardoor slechte economische omstandigheden creëren die leiden tot irreguliere migratie naar Europa. Maar klopt dat allemaal wel?

Van ultralibertaire bitcoinboys tot uiterst rechtse nationalisten: vijf minuten lang waren ze allemaal fan van Giorgia Meloni.

Schatkist

Kort gezegd: nee. Frankrijk slaat inderdaad een munt, de CFA-franc, die gebruikt wordt in veertien Centraal- en West-Afrikaanse landen, grotendeels voormalige Franse kolonies. Om te kunnen gebruikmaken van de CFA, die gekoppeld werd aan de Franse franc en later aan de euro, waren die landen tot voor kort verplicht om vijftig procent van hun internationale reserves te deponeren op een rekening bij de Franse schatkist. Maar dat is natuurlijk iets anders dan vijftig procent van de grondstoffen of de export opeisen. Pakweg het gros van het goud uit Burkina Faso wordt bijvoorbeeld uitgevoerd naar Zwitserland. De in Parijs bewaarde bankreserves bleven ook eigendom van de bewuste Afrikaanse staten, aan wie de Franse staat interest uitbetaalt. Bovendien is de toetreding tot de monetaire unie rond de CFA vrijwillig.

Dat wil niet zeggen dat de CFA geen critici heeft. Niemand betwist dat het systeem een koloniaal relict is waarmee Frankrijk, zeker in het verleden, deels controle en invloed op zijn voormalige kolonies wilde behouden. Lokale activisten en politici in verschillende West- en Centraal-Afrikaanse landen pleiten voor de afschaffing ervan.

Achterhaald

Maar het verhaal van Meloni is achterhaald: de eis om vijftig procent van de nationale reserves te bewaren bij de Franse schatkist is eind 2019 bij een hervorming van de CFA opgeheven. De fondsen van verschillendeWest-Afrikaanse landen worden nu bijvoorbeeld beheerd door de Centrale Bank van West-Afrikaanse Staten. Dat laatste kon Meloni evenwel niet weten toen ze haar uitspraken deed, want de video die viraal ging, is in werkelijkheid al bijna vier jaar oud.

Het gaat om een optreden van Meloni in het programma Non è l’arena, een politieke zondagavondtalkshow van televisiejournalist Massimo Giletti op de commerciële zender LA7. Meloni was er te gast op 19 januari 2019. Een fragment uit dat interview werd twee dagen later op YouTube geplaatst door het profiel van Meloni’s partij Fratelli d’Italia, waar het sindsdien bijna een kwart miljoen keer bekeken werd.

Flair

Hoe komt het dat een tv-optreden van een Italiaanse oppositiepolitica uit januari 2019 nu plots viraal gaat? Dat heeft verschillende oorzaken. Allereerst is het retorische talent van Meloni onmiskenbaar. De flair waarmee zij – net zoals heel wat andere Italiaanse politici – zich uitdrukt, wekt bewondering in Noord- en West-Europese landen waar politici met een beetje geluk klinken als joviale boekhouders. De verbetenheid, de intonatie en het ritme van haar speeches en debatperformances zijn voor sommigen al voldoende om een wow-gevoel – en een retweet – uit te lokken. Zelfs bij mensen die het niet noodzakelijk met de inhoud van haar woorden eens zijn.

Een tweede trigger was de actualiteit: niet alleen is de ster van Meloni sinds 2019 internationaal gerezen, ook de recente rel met Frankrijk over migrantenboten deed velen verkeerdelijk geloven dat het om een recent videofragment ging, een soort respons van Meloni op de Franse kritiek. Ook de Britse tabloid Daily Mail deed dat, in een artikel over de video dat vorige week nog steeds online stond.

Maar Meloni’s speech bevatte ook allerlei inhoudelijke elementen die de video viraal hielpen te gaan. Haar boodschap om geen Afrikaanse migranten meer naar Europa te laten overkomen, deed het bijzonder goed bij rechtse tot uiterst rechtse profielen op Twitter. Alt-rightinfluencers zoals de Nederlandse Eva Vlaardingerbroek en de Amerikaanse Jack Posobiec deelden de video met hun honderdduizenden volgers. Vervolgens deed het filmpje de ronde op allerlei ‘alternatieve nieuwssites’, gaande van ZeroHedge (dat een parallel trok met de Amerikaanse migratieproblematiek), via GeenStijl (dat het filmpje wilde tonen aan Nederlands premier Mark Rutte ‘om instroom van kansloze migranten te beperken’) tot de uiterst rechtse complotwebsite Dissident.One, die er evenwel aan toevoegde dat ‘zelfbestuur door negers’ niet zou werken: ‘Afschaffing van de CFA-franc gaat de immigratie niet stoppen. Het naar de vergetelheid bombarderen en platbranden van elke Noord- Afrikaanse haven wel.’

Aanhangers van cryptomunten speelden een opvallende rol bij de verspreiding van de video. Een van de meest geretweete berichten over het filmpje kwam van Dylan LeClair, een twintigjarige crypto-influencer en auteur bij Bitcoin Magazine. Dat tijdschrift publiceerde vorig jaar al een artikel waarin de lof werd gezongen van bitcoin als mogelijke vervanger van de CFA.

Cocktail

Maar de állervroegste versie van de video kwam, ondanks Meloni’s rechtse politieke achtergrond, van een anoniem communistisch Twitterprofiel uit Puerto Rico dat geregeld antiwesterse en pro-Russische boodschappen brengt. Het profiel lichtte daarbij Meloni’s zin over de uitbuiting van Afrikaanse landen uit. Als follow-up plaatste het de boodschap ‘Ondertussen in Burkina Faso’ boven een foto van twee Afrikaanse mannen: een met een Russische vlag en een met een pancarte met het opschrift ‘Dood aan Frankrijk en geallieerden’. In werkelijkheid was dat helemaal geen foto uit Burkina Faso, maar een twee jaar oude foto uit Mali.

De cocktail van kritiek op centrale bankiers, op het Franse Afrikabeleid en op migratie in een oude video uit 2019 bleek onweerstaanbaar voor online propagandisten uit het hele politieke spectrum. Van Puertoricaanse pro-Russische communisten tot ultralibertaire bitcoinboys en uiterst rechtse blanknationalisten: vijf minuten lang waren ze allemaal fan van Giorgia Meloni.