Hoge scores voor AfD: waarom Duitsland naar radicaal-rechts rukt

Met scores tot 20 procent doet de Duitse radicaal-rechtse partij Alternative für Deutschland (AfD) het beter dan ooit in de peilingen. Wat is er aan de hand?

Twee traditionele partijen met scores ruim boven de 20 procent en radicaal-rechts dat met moeite de kaap van de 10 procent rondt: tot voor kort leek Duitsland nog een politiek anachronisme. Maar kijk, volgens de recentste opiniepeilingen lijkt aan die nog vrij grote Duitse politieke stabiliteit een einde te komen. Zo zette een peiling van het adviesbureau Yougov de AfD op 20 procent. Dat is een verdubbeling van de score die de partij liet optekenen bij de laatste verkiezing in 2021. In deze peiling wipt de AfD ook over de SPD van bondskanselier Olaf Scholz. Van de bijna 26 procent bij de laatste verkiezing zou zijn partij nog 19 procent overhouden. Zijn twee coalitiepartners mogen zich ook zorgen maken. De Groenen houden met 13 procent nog min of meer stand, maar de liberalen zakken weg tot aan de rand van de kiesdrempel.

Een dergelijke volatiliteit is voor de Duitsers relatief nieuw. Decennialang werd het Duitse politieke landschap gedomineerd door CDU/CSU en SPD, aan het begin van deze eeuw samen nog goed voor 70 procent van de stemmen. Dat hier in 2021 ‘maar’ 50 procent van overbleef, was in belangrijke mate te verklaren door de opmars van de Groenen, toen goed voor net geen 15 procent. Over de 10 procent voor de AfD leken de traditionele partijen zich niet echt zorgen te hoeven maken. Die partij leek haar hoogtepunt (12,6 procent) te hebben beleefd in 2017, kort na de vluchtelingencrisis. Haar kiezers moest je vooral zoeken bij minder welvarende Oost-Duitsers. In het meer welvarende West-Duitsland scoorde de partij veel minder. Bovendien, zo ging de redenering, waren rechts-radicale ideeën hier na de Tweede Wereldoorlog op veel efficiëntere wijze bestreden.

Die verklaringen lijken hun beste tijd te hebben gehad. Zeker, in de oostelijke deelstaten doet de AfD het nog altijd aanzienlijk beter. Volgens een recente peiling zou vandaag liefst 32 procent van de Oost-Duitsers voor de AfD stemmen. Hun aandeel in het landelijke succes van de partij dient evenwel gerelativeerd. Van de 83 miljoen Duitsers wonen er maar 12,5 miljoen in de ‘nieuwe’, oostelijke deelstaten. ‘Er wonen meer stemgerechtigden in Noordrijn-Westfalen (de meest bevolkte westelijke deelstaat, nvdr.) dan in de nieuwe deelstaten’, zo merkte politicoloog Karl-Rudolf Korte vorige week op in Die Zeit.

‘Putin-Versteher’

Voor de plotse opmars van de AfD geeft Korte in het interview twee verklaringen. De eerste is wat hij noemt ‘de klimaatcrisis in de eigen verwarmingskelder.’ Daarmee doelt Korte op een fel gecontesteerde wet die eigenaars van woningen vanaf volgend jaar wil verplichten om bij vervanging van hun olie- of gasketel over te schakelen op een niet-fossiel systeem. Over die wet is binnen de coalitie grote onenigheid. Die onenigheid zou, in combinatie met het ontbreken van alternatieven, voor grote onzekerheid zorgen. ‘En de AfD profiteert van angst,’ stelt Korte, ‘vooral wanneer die angst zich afspeelt in de private sfeer.’

Een andere bepalende factor is volgens de politicoloog de oorlog in Oekraïne. Die oorlog verdeelt Duitsland in twee kampen. Tegenover het pro-Oekraïense kamp, waartoe onder meer de groene minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock behoort, staan de zogenaamde Putin-Versteher, een kamp dat goede relaties met Rusland wil bewaren en waar de AfD zich geregeld tegenaan schurkt. Daarbij komt dat deze oorlog ervoor zorgt dat ook hét AfD-thema – migratie – helemaal terug is. Duitsland ving al meer dan 1 miljoen Oekraïense vluchtelingen op.

Voor kanselier Olaf Scholz en zijn regering zijn het twee bijzonder lastige kwesties. Neem de klimaattransitie. Volgens een barometer van de Duitse zender ZDF vindt 34 procent van de Duitsers dat de klimaattransitie te snel gaat. 42 procent vindt precies het omgekeerde: het gaat allemaal te traag.

Volgens Stefan Aust, monument van de Duitse journalistiek en vandaag uitgever van de conservatieve krant Die Welt, is het succes van de AfD eenvoudig te verklaren. In een gesprek met zijn krant stelt hij dat de twee traditionele partijen te vaak achter de Groenen lopen. ‘De Groenen bepalen in de regering de toon. Dat is het wezenlijke punt. De SPD heeft daardoor het contact met de kiezers verloren. (…) En dat geldt in zekere mate ook voor de CDU. Ze nemen de belangen van de bevolking niet ernstig. Dan mag het niet verbazen dat die bevolking niet gaat stemmen, of op een problematische partij als de AfD stemt.’