Waarom de ‘ja, maar’ van Demir België aan boord houdt bij omstreden Europese Natuurherstelwet

De afgelopen dagen raakte de Vlaamse regering het niet eens over de omstreden Europese Natuurherstelwet. Om niet uit de Europese boot te vallen, moest België zich vandaag voorzichtig in bochten wringen. Met succes.

Ongeziene taferelen in Luxemburg dinsdagnamiddag. Tijdens de Europese vergadering over de Europese Natuurherstelwet richtte Eurocommissaris voor de Green Deal Frans Timmermans zich plots in het Nederlands tot Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA). ‘We hebben vaak van gedachten gewisseld, vooral via de media’, zei hij. ‘Maar nu we samen in een kamer zitten wil ik benadrukken dat het onze bedoeling is om rekening te houden met de specifieke situatie van België.’

Luttele minuten eerder moest België zich nog op de vlakte houden tijdens de veelbesproken zitting. Het was Demir, die maandag nog scherp uithaalde naar Timmermans, die voor ons land de honneurs waarnam. In de overeengekomen Belgische verklaring gaf Demir te kennen dat ons land constructief aan de omstreden wet wil blijven meewerken, maar dat er nog enkele bezorgdheden zijn. Het was een opgesmukte onthouding: geen ‘nee’, geen ‘ja’, maar wel een ‘ja, maar’

Strategische keuze

Op het Europese niveau bestond er dinsdag meer eensgezindheid dan velen hadden verwacht. Gestemd werd er niet, wel gaven 20 van de 27 lidstaten informeel aan dat ze de tekst wilden steunen – ruim voldoende. Daarmee is de wet nog geen feit, wel vormt de tekst de basis waarmee de lidstaten binnenkort de onderhandelingen met het Europees Parlement en de Commissie aanvatten. Tijdens die gesprekken kan de tekst nog grondig veranderen.

Tegen die achtergrond was de Belgische ‘ja-maar’-communicatie een strategische keuze. Zonder intra-Belgische eensgezindheid hoopt ons land betrokken te blijven bij die Europese gesprekken. ‘We willen nog wegen op de komende onderhandelingen. Daarom is het belangrijk dat je bij de start heel duidelijk je verwachtingen kunt aangeven. Zo weten de andere lidstaten dat we op enkele zaken na bereid zijn om onze schouders onder de wet te zetten’, zegt een regeringsbron.

Spanningen

Maandag, daags voor de Luxemburgse vergadering, ging het er in Brussel nog vreemd aan toe. Naar aanloop van dinsdag staken de gewesten en de federale overheid de koppen bij elkaar. Zoals steeds was het de bedoeling om een gemeenschappelijk Belgisch standpunt te vormen. Dat er bij zulke vergaderingen meningsverschillen bestaan tussen de gewesten en de federale overheid, is de normaalste zaak van de wereld. Maar dat de Vlaamse regering zélf in verspreide slagorde verscheen, was dat niet.

Met de stikstofcrisis vers in het geheugen waren alle Vlaamse regeringspartijen het er lang over eens dat de voorlopige Europese wettekst te zwaar zou wegen op de landbouw en de industrie. Uit vrees dat onvoldoende lidstaten voor de Natuurherstelwet zouden stemmen, wilden de Ecolo-ministers in Wallonië, Brussel en de federale regering een Belgische onthouding of tegenstem in Europa absoluut vermijden. Daarom waren ze met lichte tegenzin bereid om de Vlaamse vragen aan het Europees niveau te ondersteunen.  

Op die manier boekte de regering-Jambon, gesteund door de Open VLD en de CD&V in de federale regering, heel wat succes in Europa. Wie de compromistekst over de Europese Natuurherstelwet erop naleest, ziet duidelijk de passages die Vlaanderen via België heeft binnengehaald. Zo mogen de lidstaten rekening houden met specifieke regionale situaties wanneer ze de nationale natuurherstelprogramma’s opmaken. Ook werd het niet-verslechteringsprincipe wat afgezwakt zodat herstelde natuurgebieden in bepaalde gevallen toch nog een beetje achteruit mogen gaan.

‘Noodzakelijke maatregelen’

Voor de N-VA waren al die wijzigingen voldoende om de compromistekst goed te keuren. Opnieuw bijkomende vragen aan het Zweedse voorzitterschap en de Europese Commissie stellen was ook voor Ecolo te veel van het goede.

Daar denken de  Open VLD en CD&V anders over. Zij hebben nog steeds bezwaar bij een kleine passage in de ruim 150-bladzijden tellende tekst. Die stelt dat de lidstaten ‘trachten om noodzakelijke maatregelen te nemen die significante achteruitgang in bepaalde gebieden voorkomen’. Het gaat dan over een waslijst aan domeinen in bijlage van het document – denk aan  bossen, lagunes, veenlanden, duinen of gletsjers.

De liberalen en christendemocraten vrezen namelijk dat die omfloerste omschrijving juridische gevaren met zich meebrengt. De passage, zo luidt het, kan net zoals bij het stikstofdossier rechtsonzekerheid creëren ten koste van de Vlaamse industrie, de boeren en zelfs de burgers. Anders verwoord: wat betekent ‘trachten’ en hoe zullen de Commissie of rechters daarover oordelen zodra de Europese Natuurherstelwet bindend wordt voor alle lidstaten?

Timmermans

Met de ‘ja, maar’ houdt België niet alleen inhoudelijk een voet tussen de deur, maar vermijdt ons land ook een blauwtje met het oog op het Belgische voorzitterschap van de Europese Unie in de eerste helft van 2024. Het is namelijk niet ondenkbaar dat de Europese Natuurherstelwet in die periode op ons bord beland, want als de Spaanse conservatieven over enkele weken de vervroegde parlementsverkiezingen winnen, zullen ze het dossier tijdens hun EU-voorzitterschap in de tweede helft van 2023 vast níét willen behandelen.  

‘We weten allemaal dat natuurherstel alleen maar kan gebeuren als alle overheden meedoen. Iedereen moet zijn rol daarin erkend zien. Namens de Europese Commissie wilde ik deze garantie ook rechtstreeks aan Zuhal afgeven’, sloot Timmermans dinsdag de vergadering af. Of zijn charmeoffensief ook de Vlaamse liberalen – en vooral CD&V-minister voor Landbouw Jo Brouns – kan overtuigen, valt af te wachten.