Waar blijft de Europese aanpak voor de coronacrisis? ‘Iedereen wil zijn eigen boontjes doppen’

Het coronavirus houdt Europa in de tang, maar op de crisis wordt vooral met nationale maatregelen gereageerd. ‘Op het eerste gezicht wil iedereen zijn eigen boontjes doppen’, vertelt Steven Van Hecke, professor Europese politiek (KULeuven) aan Knack.

Zelfs wie de afgelopen dagen het coronanieuws trachtte te ontlopen kon er niet omheen: het aantal coronabesmettingen in Europa zit in de lift. Maandag werden in Cyprus de eerste coronabesmettingen gesignaleerd, waardoor nu in alle EU-lidstaten besmettingen zijn. De impact die het virus op de beurs, de sportwereld en het sociaal leven heeft, valt nog moeilijk te negeren. Op persconferenties en ‘corona-updates’ zien we vooral Belgische politici, maar wat met de politici op het Europese niveau? De afgelopen dagen leken die vooral de handen vol te hebben met Erdogan en de Griekse grenskwestie. Laat het coronavirus hen dan koud?

Afstemmen

Het zwaartepunt van bevoegdheden over volksgezondheid ligt bij de lidstaten zelf. Daarom is er voor de EU er enkel een coördinerende rol weggelegd. De Europese ministers van volksgezondheid vergaderden al twee keer over beleidsafstemming, tweemaal zonder significant resultaat. Commissievoorzitter Ursula von der Leyen en voorzitter van de Europese Raad Charles Michel hoopten om dinsdagavond met de staats- en regeringsleiders tot sterkere samenwerking te komen. Er werden geen handen geschud, noch trokken grote delegaties richting Brussel: via een videoconferentie stond iedereen met elkaar in contact. Ten slotte schoven voorzitter van de Europese Centrale Bank (ECB) Christine Lagarde en Eurogroep-voorzitter Mário Centeno mee aan de digitale vergadertafel.

Een beperkte rol

Tot nu toe coördineerde de EU in onderzoek, data-uitwisseling en repatriëring. Daarnaast riep Von der Leyen een Corona Response Team in het leven. Dat is een groep van vijf Eurocommissarissen die wekelijks over de coronakwestie samenkomt. Momenteel stelt dat comité een groep experten samen die richtlijnen aan het Europese niveau moet geven. De initiatieven maken er de lidstaten niet minder ongerust op. Er gaan steeds meer stemmen op die pleiten voor een sterkere Europese aanpak. ‘Een globale crisis vergt een Europese en wereldwijde aanpak’, meent de Franse president Emmanuel Macron.

Op de conference call bogen de leiders zich samen over de verschillende effecten van het coronavirus. Wat kwam er uit de bus? Een eerste kopzorg is een dreigende economische recessie. De leiders zijn bereid om op alle fronten in te zetten om de economische impact van het virus in te dijken: via de ECB, via staatshulp voor getroffen bedrijven en versoepelde begrotingsregels voor de lidstaten. Daarnaast wil Von Der Leyen met het Corona Response Investement Initiative een bedrag van 25 miljard euro verzamelen om uit het economische dal te klimmen. Dat geld zou uit bestaande fondsen moeten voortvloeien. De Commissie belooft een uitgewerkt plan tegen het einde van de week.

Verder coördineert de Commissie vanaf woensdag elke dag een telefonische conferentie tussen de Europese ministers van volksgezondheid en binnenlandse zaken. Ten slotte wil de Commissie bij haar bestaande initiatieven het gaspedaal extra induwen.

Achter de feiten aanhollen

Een laatste agendapunt op de vergadering was het plan van de Europese Commissie om medische middelen efficiënt te verdelen onder de 27 lidstaten. De Italiaanse permanente vertegenwoordiger bij de Europese Unie,Maurizio Massari, riep al een kleine twee weken geleden op tot Europese solidariteit. In een opiniestuk op de Europese nieuwswebsite Politico ziet Massari hét momentum voor ‘een Europa dat beschermt’. Maar die solidariteit botst in de praktijk op haar limieten.

Vooraleer een Europese aanpak het daglicht kon zien namen lidstaten al individuele en dringende maatregelen. Oostenrijk riep een inreisbeperking in het leven voor wie uit Italië komt en Slovenië wou zelfs haar grens die ze met Italië deelt volledig sluiten. ‘Een slechte beslissing’, verweet Macron de Slovenen, terwijl ook Frankrijk beslag legt op mondmaskers. De Duitse minsister van Volksgezondheid Jens Spahn besliste vorige week om de export van ‘beschermende uitrustingen’ te beperken. De beslissing van onze Oosterburen treft ook ons land. Sinds enkele dagen staan vrachtwagens met coronakledij stil aan de Duitse grens, bedoeld voor het Brusselse Sint-Pieterziekenhuis.

Europese reflex

Na een nationale reflex komt nu pas de Europese, merkt professor Europese Politiek Steven Van Hecke (KULeuven) op. ‘Op het eerste gezicht wil iedereen zijn eigen boontjes doppen. Gezondheidszorg is bovendien geen bevoegdheid van de Europese Unie. Brussel kan daarom enkel een coördinerende rol opnemen, maar hoe die coördinatie wordt ingevuld is afhankelijk van de goodwill van de lidstaten’, aldus Van Hecke.

‘Eens het stof is gaan liggen over de coronacrisis zullen lidstaten volgende keer beter willen reageren’, vertelt Van Hecke. ‘De lidstaten zullen lessen trekken uit dit crisismoment, zoals dat bijvoorbeeld ook het geval was bij de eurocrisis’, gaat hij verder. ‘Op lange termijn ben ik wel hoopvol. Wanneer een probleem grensoverschrijdend is en politiek niet gevoelig ligt, heeft een Europese aanpak bij een volgende gelijkaardige crisis kans op slagen’, besluit Van Hecke.