Franse ex-president François Hollande: ‘Het is mogelijk dat Marine Le Pen president wordt’

De sociaaldemocraat François Hollande, van 2012 tot 2017 president van Frankrijk, was dinsdag in Brussel. Hij blikte er niet alleen terug op zijn bewogen presidentschap, maar liet ook zijn licht schijnen over de politieke situatie in zijn land. En over de oorlog in Gaza, natuurlijk. ‘Israël gaat echt tot aan de rand. Dit kan niet blijven duren. En zeker niet langer dan eind november.’

Hoog bezoek dinsdag in The Merode. De chique Brusselse zakenclub, ondergebracht in het 17e-eeuwse Hôtel de Mérode aan het Poelaertplein, ontving de gewezen Franse president François Hollande (69) voor een conference en een lunch.

De socialist François Hollande was president van Frankrijk van 2012 tot 2017. Hollande legaliseerde als president het homohuwelijk, hield Griekenland in de eurozone, weigerde Franse vliegdekschepen te verkopen aan de Russische president Poetin (wat hem destijds op scherpe kritiek kwam te staan maar met de kennis van nu visionair was), en gidste zijn land na de traumatiserende aanslagen op Charlie Hebdo en in Parijs en Nice. Toch was Hollande de minst populaire president die de Vijfde Franse Republiek ooit heeft gehad. Aan het eind van zijn mandaat steunde nog 14 procent van de Fransen hem. De intelligente, erudiete en geestige president, die koos voor een ‘normaal’ presidentschap na de blingbling van zijn rechtse voorganger Nicolas Sarkozy, bleek geheel verstoken van charisma.

Nou ja, normaal. Hollande haalde wel spectaculair de cover van het Franse roddelblad Closer. De president, die toen officieel samen was met een Franse journaliste, werd gefotografeerd terwijl hij op een scootertje Parijs doorkruiste om in het geheim zijn nieuwe liefde te ontmoeten, de actrice Julie Gayet. Hij is intussen met haar getrouwd.

Decadent

François Hollande was in Brussel voor de promotie van zijn vorig jaar verschenen boek Bouleversements (‘omwentelingen’), een geopolitieke analyse van de nieuwe wereldorde, doorspekt met herinneringen aan zijn presidentschap.

Terwijl Giorgia Meloni in Italië met een coalitieregering moet besturen, kan extreemrechts in Frankrijk helemaal alleen aan de macht komen.

De ronde tafels in de glazen aanbouw van het statige historische pand zijn voor zijn komst goed gevuld met Brusselse en Franse beau monde. Aan de centrale tafel, waar straks ook monsieur le président zal plaatsnemen, zit ook de prince de Mérode, de eigenaar van het gebouw. Talloze obers lopen af en aan met grote dienbladen vol champagne, en bedienen vlot mannen in pakken en vrouwen met designerhandtassen. Met ruim een half uur vertraging arriveren Hollande en zijn beperkte entourage. Na een grapje over de lovende ontvangst – ‘als ik ooit nog eens een politieke functie ambieer, neem ik de directeur van The Merode in de arm om mijn promotie te voeren’ – schetst Hollande in grote lijnen de boodschap van zijn boek.

Hollande ziet het jaar 2012 als een kantelpunt. Niet omdat hij in dat jaar tot president werd verkozen, wel omdat Vladimir Poetin in Rusland werd herkozen en Xi Jinping de nieuwe president van China werd. Poetin verkeerde volgens Hollande toen al in wraakmodus, ‘een soort rancuneus slachtofferschap’, tegenover de Verenigde Staten en het Westen, die het oude Sovjetimperium zouden hebben doen instorten en het huidige Rusland omsingeld. ‘Poetin wil de suprematie van autocratische regimes tegenover democratieën bewijzen. Xi Jinping wil van China dan weer de dominante wereldmacht maken. Poetin en Xi geloven dat een nieuw tijdperk is aangebroken voor autoritaire regimes en andere wereldrijken. Ze zien westerse democratieën als zwak, verdeeld en decadent,’ zegt Hollande. In de confrontatie tussen democratie en tirannie is de democratie aan de verliezende hand, vervolgt de gewezen president, want ze wordt ook nog eens van binnenuit bedreigd door de opkomst van het populisme.

Europa mag voor zijn veiligheid niet op de VS rekenen. Dat maakt ons kwetsbaar.

Waarzegster

Hollande heeft Poetin goed gekend. Samen met de toenmalige Duitse bondskanselier Angela Merkel, voor wie Hollande veel bewondering en affectie heeft, onderhandelde hij in 2015 met Poetin over het akkoord van Minsk, een allang aan flarden geschoten bestand in Oekraïne – ‘maar waarin de territoriale integriteit van Oekraïne tenminste intact bleef’. Hij ziet vandaag drie grote geopolitieke trends. ‘De alliantie tussen Rusland en China, die het Westen en de democratie verwerpen. De opkomst van het globale Zuiden, een heel diverse groep landen die allemaal, ook op grond van hun sterke demografie, een grotere vinger in pap de willen. En verhevigde religieuze of beschavingsconflicten, aangevoerd door landen als Iran, die bijvoorbeeld Hamas bewapenen.’

Het Westen kan zich maar beter schrap zetten, denkt de gewezen president, naar goede Franse traditie een hevig voorstander van een sterke Europese defensie. ‘Wat met de steun aan Oekraïne als Donald Trump straks opnieuw Amerikaans president wordt? Europa mag voor zijn veiligheid niet op de VS rekenen. Dat maakt ons kwetsbaar.’

Hollande doorspekt zijn betoog met anekdotes. Over Xi Jinping, die hem bij hun eerste ontmoeting langs de neus weg vroeg hoeveel inwoners Frankrijk telt – alsof Xi dat niet wist. ‘Ik heb geprobeerd om het aantal Fransen zo veel mogelijk op te rekken en te zeggen dat we over een paar jaar wel eens richting de 80 miljoen zouden kunnen gaan’, lacht Hollande. Over toppolitici en bijgelovigheid: ‘De Gaulle liet zich de toekomst voorspellen, Mitterand consulteerde een waarzegster. Dat had ik allemaal niet. Dus ik kon alleen mezelf de schuld geven.’

De Gaulle liet zich de toekomst voorspellen, Mitterand consulteerde een waarzegster. Dat had ik allemaal niet. Ik kon alleen mezelf de schuld geven.

Na de driegangenlunch is er tijd voor vragen uit de zaal. Waarom Poetin, die eerst toenadering leek te zoeken tot Europa, helemaal is gekanteld, wil een Française weten die voor de Europese Commissie werkt. ‘Poetin is geduldig en weet zijn gelegenheid te kiezen’, legt Hollande uit. Hij verwijst naar een episode in zijn boek, waarin hij best kritisch is over de Amerikaanse president Barack Obama. Een intellectueel en bijzonder charismatisch, maar volgens Hollande ook een kille figuur, met een neerbuigende houding tegenover Europa. Cruciaal is het moment waarop in augustus 2013 Hollande samen met Obama besluit om de Syrische president Bashar al-Assad militair af te straffen. ‘De internationale gemeenschap is er op dat moment zeker van dat Assad chemische wapens tegen zijn eigen burgers heeft gebruikt. Alles stond klaar voor een interventie’, vertelt Hollande. ‘Maar op het allerlaatste moment belde Obama dat hij toch eerst de steun wilde vragen van het Amerikaanse Congres. Daarmee was de operatie van de baan. Dat heeft een wereldwijde impact gehad. Vanaf dan ging Poetin geloven dat hij overal ongestoord zijn gang kon gaan.’

Of de represailles van het Israëlische leger in Gaza na de bloedige aanval van Hamas nog proportioneel zijn, wil iemand anders weten. Hollande, die sinds het begin van de oorlog waarschuwt voor opflakkerend antisemitisme in Frankrijk, het recht op zelfverdediging van Israël benadrukt en in de Franse Senaat familieleden van Franse gijzelaars in Gaza een hart onder de riem stak, pleit nu voor (op zijn minst) een tijdelijke humanitaire wapenstilstand. Hij weegt zijn woorden. ‘Hamas is de voornaamste verantwoordelijke voor wat er gaande is. Maar Europa en de VS moeten een duidelijke grens trekken in de tijd en de omvang van de Israëlische militaire acties in Gaza. Israël gaat hier echt tot aan de rand. Dit kan niet blijven duren. En zeker niet langer dan eind november.’

Politieke leegte

Tot slot wil iemand weten of de uiterst rechtse Marine Le Pen, die het heel goed blijft doen in de peilingen, een kans maakt om de volgende president van Frankrijk te worden, nu Emmanuel Macron aan zijn tweede en dus laatste mandaat bezig is. Hollande acht dat ‘mogelijk’, en schrijft die mogelijkheid toe aan ‘de gapende leegte in het politieke centrum in Frankrijk’.

Zijn eigen PS is bij de vorige nationale verkiezingen bijna weggevaagd en drie weken geleden uit de linkse alliantie NUPES gestapt na een conflict over Hamas – ‘een goede zaak, de PS moet zich losmaken van extreemlinks’. Jean-Luc Mélenchon, de politieke leider van het radicaal-linkse La France Insoumise, de spil van NUPES, weigert Hamas immers een terreurorganisatie te noemen, tot ontsteltenis van de PS.

‘De traditionele partijen op centrumlinks en centrumrechts zijn ingestort in Frankrijk’, zegt Hollande. ‘In dat politieke vacuüm lijkt Marine Le Pen nog het enige alternatief voor Macron.’ Nu hebben veel Europese lidstaten te maken met een sterke rechts-radicale politieke factor, vervolgt hij. ‘Maar het grote verschil is dat Frankrijk presidentsverkiezingen heeft. Terwijl Giorgia Meloni in Italië met een coalitieregering moet besturen, kan extreemrechts in Frankrijk helemaal alleen aan de macht komen.’

Een terugkeer naar de actieve politiek ziet de gewezen Franse president op dit moment niet zitten. Tenzij van een afstand, om een nieuw breed, centrumlinks politiek project te steunen. Anders blijft hij als bevoorrecht waarnemer gewoon boeken schrijven, deelnemen aan het publieke debat, en zijn stichting voor kwetsbare jongeren verder uitbouwen.