Voormalig Brits minister Rory Stewart: ‘Politiek verandert mensen in vreemde robots’

‘In veel democratieën voelen parlementsleden zich gefrustreerd en nutteloos’, zegt Rory Stewart, voormalig Brits minister en tegenstander van Boris Johnson. Welke lessen trekt hij hieruit?

Onlangs schreef hij een nieuw boek Politics on the Edge. Het boek bevat zijn ‘politieke memoires’. Dat klinkt als een afscheid, maar laat je niet misleiden. Rory Stewart is altijd meer een man van het begin geweest. Hij was mentor van prins William en prins Harry, schrijver en diplomaat. Hij is in zijn eentje door Afghanistan en andere delen van Azië gereisd en spreekt naar verluidt elf talen.

Terug in het Verenigd Koninkrijk kwam de Schot in 2010 in het parlement, werd minister en kandidaat als voorzitter van de Conservatieve Partij. Dat alles voordat hij in 2019 de politiek verliet, walgend van Boris Johnson.

Tegenwoordig geeft de 51-jarige les aan Yale University. Samen met Alastair Campbell, ex-lid van de centrumlinkse partij Labour Party, lanceerde hij ook de podcast The Rest is Politics. Die werd zo succesvol dat de twee nu live optreden in grote concertzalen.

Zou u jonge mensen aanraden om de politiek in te gaan?

Rory Stewart: Niet de soort politiek waar ik bij betrokken was. Die is vernederend, frustrerend en vreemd, en niet alleen in Groot-Brittannië. Collega’s in andere democratieën vinden de huidige politiek ook idioot, en zelfs nutteloos.

Hoezo idioot?

Stewart: Een Amerikaanse collega vertelde me dat ze gemiddeld vijf uur per dag besteedt aan het werven van donaties. Een Amerikaans congreslid dat extreem kritisch is over Donald Trump, verdedigt hem toch omdat hij gelooft dat 85 procent van zijn kiezers achter Trump staat. Een Nederlandse afgevaardigde noemde haar tijd in het parlement verspilling, omdat het regeerakkoord nog jarenlang de politieke lijn zou bepalen. Het was daarom zinloos om naar de plenaire vergadering te komen voor debatten.

Verklaart dat waarom steeds meer mensen de democratie de rug toe keren en verlangen naar een leidersfiguur?

Stewart: Veel mensen hebben het gevoel dat er niets verbetert. Dat is een groot probleem voor een democratie. Vijftien jaar geleden konden de meeste mensen ervan uitgaan dat hun kinderen een beter leven zouden leiden. Nu niet meer. Het 19e eeuwse model van parlementaire democratie is niet meer geschikt voor de moderne wereld.

Wat is uw alternatief?

Stewart: Een goede regering moet samenwerken met andere partijen om de moeilijkste problemen aan te pakken. Hier in het Verenigd Koninkrijk zou de regering een partijoverschrijdende koninklijke commissie kunnen instellen om de zieke gezondheidszorg of de vervallen infrastructuur aan te pakken. Alle betrokken partijen zouden het eens moeten worden over een tien- tot vijftienjarenplan.

In plaats daarvan heerst al jaren een politieke strijd in uw land. Denkt u dat de Labour Party een verschil kan maken als ze dit jaar de verkiezingen wint?

Stewart: De verwachtingen van Labour zijn enorm laag. Onze nationale gezondheidszorg NHS ligt plat. Het onderwijssysteem werkt niet. Niemand denkt dat Labour nog meer schulden kan maken. Mensen willen van de Conservatieven af omdat ze een verloren zaak zijn. Ik zie nergens optimisme.

De conservatieve Tory Party, waarvoor u verschillende functies bekleed heeft, werd ooit gezien als bijna onoverwinnelijk. Heeft de Brexit voor haar ondergang gezorgd?

Stewart: Die ondergang kwam in drie golven. Boris Johnson heeft de partij van haar morele legitimiteit beroofd. Zijn opvolger, Liz Truss, verpulverde haar economische geloofwaardigheid. Ten slotte werd de redelijkheid steeds vaker vervangen door banaal populisme.

Portret van Liz Truss, de kortst dienende Britse premier ooit

De huidige premier Rishi Sunak prijst uitzettingsvluchten naar Rwanda als oplossing voor de migratieproblematiek. Kan hij nog als populist beschouwd worden?

Stewart: Dat is nog ver verwijderd van extreemrechts, Sunak is geen bijzonder goede populist. Hij en zijn team gebruiken populistische taal, maar zonder overtuiging of enthousiasme. Ze weten zelf niet meer wat ze willen zijn.

Het Rwandaplan van Rishi Sunak: ‘Zelfs ambtenaren willen dit niet uitvoeren’

Hoe beïnvloedbaar zijn de Britse kiezers?

Stewart: Ik denk dat de meeste mensen in het midden zitten, daarom heeft Labour-voorzitter Keir Starmer zijn partij daarheen verplaatst. Als hij geen domme fout meer maakt, zal hij met ruime voorsprong winnen. Ik maak me zorgen over wat er daarna zal gebeuren.

Waarom?

Stewart: De grootste problemen van het land vergen moed. De volgende regering heeft een slimme economische strategie nodig. Ze moet het land terug naar de douane-unie van de EU leiden. Bovendien zal ze gebruik moeten maken van artificiële intelligentie, bijvoorbeeld in de gezondheidszorg. Zal Labour dat doen? Natuurlijk niet. Daar is de partij niet radicaal noch moedig genoeg voor.

Wat als de Labour Party het ook niet voor elkaar krijgt?

Stewart: Als het hen mislukt, en het zal mislukken, zullen de Conservatieven nog rechtser worden. Dan zal het bij ons kwalijk populistisch worden. We zijn tot op de dag van vandaag nog niet hersteld van de financiële crisis van 2008. De meeste inkomens stagneren, de ongelijkheid is een pijnlijk probleem. Als de bevolking op het einde van de volgende regeerperiode nog armer is, zal dat Trumpachtige toestanden opleveren. Dat is nu al het geval op veel plaatsen in Europa.

Populisten scoren steeds beter met antimigratie, nationalisme en protectionisme. Wat kunnen we daartegen doen?

Stewart: Niet enkel populisten buigen zich over het thema migratie. Elk land heeft er een antwoord op nodig. Ik vind het een zware fout dat progressieve liberalen dat thema niet ernstig nemen. We mogen gezamenlijk als Europeanen ongecontroleerde immigratie niet toelaten. We moeten wel diegenen helpen die in groot gevaar zijn. En we mogen er niet voor terugdeinzen om een bovengrens te stellen.

Zoals?

Stewart: Volgens mij moeten alle Europese landen de Verenigde Staten en Canada verplichten om elk jaar 0,05 procent van hun inwonersaantal aan asielzoekers op te nemen. Tegelijk moet Europa duidelijk maken dat vluchtroutes over de Middellandse Zee niet worden geaccepteerd.

Hoe kunnen we een bovengrens vastleggen als het niet duidelijk is hoeveel asielzoekers echt in gevaar zijn?

Stewart: We liegen onszelf iets voor. In Sudan zijn er destijds miljoenen mensen verdreven, tienduizenden zijn gedood. Ze zouden allemaal recht op asiel gehad hebben. Net als alle mensen uit Myanmar, alle Oeigoeren uit China en alle inwoners van Oost-Congo.

Hoe valt een quotum te verklaren? Wat met onze morele waarden?

Stewart: Het huidige systeem is volkomen onrechtvaardig. De meesten die hier aankomen, betaalden mensensmokkelaars om hen naar hier te brengen. Dat zijn vooral mensen uit de middenklasse van hun land van afkomst. Meestal zijn het jonge mannen. Dat toont bijlange niet waar ter wereld het meest geleden wordt. Maar ik kan mij niet voorstellen dat Europa 300 miljoen mensen zou opnemen.

Groot-Brittannië kan vluchtelingen niet tegenhouden om vanuit Frankrijk het Kanaal over te steken in rubberbootjes. Hoe zou u dan de deur sluiten?

Stewart: Dat is een vergissing. Frankrijk is een veilig land. Ik heb er geen probleem mee dat die vluchtelingen terug naar Frankrijk worden gebracht.

Frankrijk heeft wel een probleem met die repatriëring.

Stewart: Ik zou voorstellen aan Frankrijk dat wij 30.000 of 40.000 echte asielzoekers opnemen, op voorwaarde dat zij de rubberbootjes tegenhouden. Als we de last eerlijk over alle landen verdelen, kan Europa elk jaar honderdduizenden mensen opnemen.

En tegen alle andere vluchtelingen bouwen we een muur?

Stewart: Het klopt gewoon niet dat we de grenzen niet kunnen sluiten. De Turken konden het wel. Het is gewoon heel onaangenaam. Aan de andere kant zal het ook niet lukken om open grenzen aan het Europese publiek te verkopen.

Dat zal een overkoepelende samenwerking tussen partijen en landen vragen, maar ook politici voor wie niet enkel verkiezingssucces op korte termijn belangrijk is. Maar waar vinden we die politici?

Stewart: Dat is inderdaad een groot probleem. Als Alastair Campbell en ik tegenwoordig bij openbare optredens vragen wie afgevaardigde wil worden, gaan er bijna nooit handen omhoog.

Terwijl er een enorme interesse is voor politiek. Uw podcast The Rest is Politics bewijst dat.

Stewart: De podcast verklaart veel over hoe de Britse media werken. Die zijn constant bezig met wie opklimt en wie neerstort. Het is als een spel. Liz Truss is het beste voorbeeld. Zij was duidelijk niet geschikt voor een regeringsambt. Maar omdat ze journalisten vleit en hen indiscreties toespeelde, deden ze alsof ze ernstig genomen kon worden.

Misschien is uw podcast succesvol omdat twee politici vanuit verschillende kampen met elkaar praten en naar elkaar luisteren. Dat gebeurt niet vaak meer.

Stewart: Politici worden in een bizarre wereld gedwongen. We hebben onlangs politicus van de Tory Party Sajid Javid geïnterviewd. Hij droeg voor vijf ministeries de verantwoordelijkheid, maar zal niet meer aantreden voor de volgende verkiezingen. Plotseling kwam die intelligente, bespraakte, charmante man tevoorschijn. Die had ik daarvoor nooit gezien, omdat hij, zoals veel anderen, door de politiek in een eigenaardige robot was veranderd. Zij kunnen niet meer eerlijk instaan voor hun overtuigingen. Het systeem is ziek.

Dus we zullen ze daar niet meer tegenkomen?

Stewart: Ik droom ervan om een commissie te leiden die zonder druk van partijen het gezondheidssysteem herstelt of Groot-Brittannië weer dichter bij de EU brengt. Maar ik denk niet dat iemand mij dat binnenkort zal laten doen.

Vertaald door Chloé Cottyn en Fleur Valette