Von der Leyen spreekt het Europees Parlement toe: ‘Dit voelde als een campagnespeech’

In haar State of the Union  focuste Commissievoorzitter Ursula von der Leyen op de zorgen van de grote Europese lidstaten.

Woensdagochtend gaf Ursula von der Leyen, de voorzitter van de Europese Commissie, haar jaarlijkse State of the Union-toespraak voor het Europees Parlement in Straatsburg. De speech wordt beschouwd als de opening van het nieuwe politieke jaar.

Vorig jaar stond de toespraak nog volledig in het teken van de oorlog in Oekraïne. Met de nodige pathos beloofde de in geel-blauw gehulde Von der Leyen toen volledige Europese steun aan Oekraïne. Met het oog op de Europese parlementsverkiezingen van juni 2024 toonde de Duitse politica zich dit keer veel gematigder.

‘Het was met minder drama dan we van haar gewend zijn. Dit was geen toespraak voor de geschiedenisboeken’, legt professor Europese politiek Steven Van Hecke (KU Leuven) uit. ‘Dat is niet verwonderlijk: met de Europese stembusgang in het vooruitzicht moet ze niet alleen het broze evenwicht bewaren tussen het parlement en de lidstaten, maar ook tussen de politieke families.’

Over Von der Leyen wordt al langer gefluisterd dat ze een nieuwe termijn als Commissievoorzitter ambieert – de Spaanse premier Pedro Sanchez heeft die mogelijkheid zelfs al publiekelijk opgeworpen. Volgens Steven Blockmans, onderzoeksdirecteur bij de Brusselse denktank Centre for European Policy Studies (CEPS), was dat ook aan haar toespraak te merken. ‘Dit voelde als een campagnespeech voor een volgende termijn. Daarom drukte Von der Leyen de grote lidstaten bijvoorbeeld op het hart dat ze hun zorgen over het industriële concurrentievermogen van Europa heeft begrepen.’

Er zat in haar speech voor elke grote lidstaat wat wils, stelt Blockmans. ‘Ze kondigde bijvoorbeeld een onderzoek aan naar de overheidssubsidisies voor Chinese elektrische auto’s. Daarvoor krijgt ze vast applaus van de Fransen. Voor Berlijn, waar de Europese Green Deal wegens zijn impact op de industrie onder vuur ligt, lanceerde ze het idee van groene transitiedialogen met de industrie én een aanval op de administratieve rompslomp.’

Lapsus

Von der Leyen focuste in haar speech op de zorgen van de lidstaten en dat leidde tot een ongemakkelijke verspreking: ze had het over de ‘honourable member states’ in plaats van de ‘honourable members (of the European Parliament’) – tot hoongelach van die laatsten. Een veelzeggende uitschuiver van Von der Leyen, die weleens de kritiek krijgt dat ze te veel naar het pijpen van de lidstaten danst. ‘Ze moest zelf om die verspreking lachen,’ zegt professor Van Hecke, ‘maar ze zal in zichzelf ongetwijfeld gevloekt hebben’.

Het buitenlandse beleid kwam in de State of the Union amper aan bod. ‘Von der Leyen verwees wel naar de Russische oorlog in Oekraïne en de verstorende economische praktijken van China in het buitenland,’ zegt Blockmans, ‘maar de nadruk lag duidelijk op de economie en het concurrentievermogen van de Europese Unie.’

Dat was ook zo wanneer Von der Leyen het had over een eventuele uitbreiding van de Europese Unie. We leven in ‘een wereld waarin omvang en gewicht ertoe doen’, zei ze, en ‘dat de geschiedenis ons oproept om de Unie te voltooien’. Dat klopt, want de uitbreiding en verdieping van de Unie zijn altijd hand in hand gegaan. ‘Maar het was een teleurstellende toespraak voor degenen die meer urgentie en concrete voorstellen van de Commissie hadden verwacht’, besluit Blockmans.

Von der Leyen verwees ook meermaals naar het EU-voorzitterschap dat België vanaf 1 januari op zich neemt, met als belangrijkste thema’s: migratie, de Europese Sociale Dialoog en de strategische agenda van de Europese Unie voor de komende vijf jaar. ‘Dat heb ik in een State of the Union nog nooit gezien’, aldus Van Hecke. ‘De Belgische diplomatie mag zich alvast beginnen op te maken voor een ambitieus voorzitterschap.’