In ‘t kort
– Ursula von der Leyen, de huidige voorzitter van de Europese Commissie, ambieert een tweede termijn van vijf jaar.
– Von der Leyen heeft de afgelopen vijf jaar te maken gehad met verschillende crises, waaronder de pandemie, de energiecrisis en de oorlog in Oekraïne.
– Ze wordt geprezen om haar aanpak van deze crises, maar er is ook kritiek op haar leiderschapsstijl en haar verwaarlozing van het Europees Parlement.
– Von der Leyen heeft de steun van haar eigen partij, de Europese Volkspartij, maar ze moet nog anderen overtuigen om herkozen te worden.
– Ze zal donderdag een toespraak houden in het Europees Parlement, waarin ze haar plannen voor de komende vijf jaar zal uiteenzetten.
Donderdag beslist het Europees Parlement of Ursula von der Leyen vijf jaar langer voorzitter van de Europese Commissie kan blijven. Knack trok naar Straatsburg om poolshoogte te nemen.
Toppolitiek pleegt roofbouw op het menselijk lichaam. Denk maar aan de grijze haren die Amerikaans ex-president Barack Obama tijdens zijn eerste ambtstermijn kreeg, of hoe de rimpels in het gezicht van voormalig Duits bondskanselier Angela Merkel steeds dieper werden. Bij voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen lijkt het allemaal geen rol te spelen. Voor iemand die tweemaal op rij door het Amerikaanse magazine Forbes tot ’s werelds machtigste vrouw werd gekroond, is haar voorkomen de voorbije vijf jaar nauwelijks veranderd. Haar haren liggen nog steeds in dezelfde plooi, nog steeds verschijnt ze fris uitgedost en breed glimlachend ten tonele.
De onvermoeibare Von der Leyen denkt dan ook niet aan stoppen en ambieert een tweede ambtstermijn van vijf jaar – begin maart stelde ze zich kandidaat. Bij de Europese Parlementsverkiezingen werd haar Europese Volkspartij (EVP) met 188 van de 720 zetels met stip de grootste fractie in het halfrond. Dat geeft de EVP het recht om de Commissievoorzitter te leveren, net zoals de voorbije twintig jaar – niemand in het halfrond die dat principe in twijfel trekt. Vandaag is de Duitse dus de kandidate bij uitstek om haar mandaat met vijf jaar te verlengen, niet het minst omdat de staatshoofden en regeringsleiders haar eind juni op de Europese top in Brussel voordroegen.
Frans Timmermans
Vijf jaar geleden was dat wel even anders. Als een duivel uit een doosje verscheen ze, op dat moment Duits defensieminister, ten tonele, en wel omdat enkele Europese leiders de Nederlander Frans Timmermans niet konden smaken – nochtans de favoriet van Merkel. Met negen stemmen op overschot haalde Von der Leyen het toen met de hakken over de sloot, en wel omdat ze niet als Spitzenkandidat aan de Europese verkiezingen had deelgenomen. Ook nu stond ze niet op een Europese lijst, maar het Europa van vijf jaar geleden is een ander dan dat van vandaag. Een pandemie, een energiecrisis en een oorlog in Oekraïne later houdt niemand zich in Straatsburg en Brussel nog bezig met zulke formaliteiten.
Nee, Von der Leyen moest zich de voorbije maanden om andere zaken zorgen maken, met name om haar eigen Europese partijgenoten. Enkelen van hen, zoals de Franse Les Républicains en de Österreichische Volkspartei, gaven namelijk aan niet opnieuw voor Von der Leyen te willen stemmen – de Duitse heeft in het halfrond een absolute meerderheid van minstens 361 van de 720 stemmen nodig. Von der Leyen, zo luidt de voornaamste kritiek, heeft in tandem met voormalig Eurocommissaris voor de Green Deal Timmermans een veel te groene koers gevaren en zo het industriële weefsel en de boerenstiel in de Europese Unie veronachtzaamd.
‘Von der Leyen denkt heel strategisch, maar af en toe keert dat als een boemerang in haar gezicht terug.’
De Duitse moet daarom, wil ze bij de geheime stemming zeker zijn van haar stuk, nog anderen van haar tweede termijn overtuigen. Elke centrumfractie in het Europees Parlement zag ze de voorbije weken apart, met veel Europarlementsmeden had ze ook individuele gesprekken. Haar pijlen richtte ze voornamelijk op de fractie van de Europese Conservatieven en Hervormers en de Europese Groenen. Als ze daar voldoende stemmen kan rapen, dan is ze zeker van een tweede termijn. Het probleem is echter dat ze moeilijk zaken aan het ene kamp kan beloven zonder het andere tegen de borst te stuiten – denk maar aan de bescherming van de Green Deal of een strenger migratiebeleid.
Schandalen
Hoe heeft Von der Leyen het er de afgelopen vijf jaar afgebracht? Vraag het aan woordvoerders van de Commissie, en allemaal zullen ze zeggen dat zij Europa met verve door woelige tijden heeft geloodst. Volgens Barbara Moens, Europajournaliste bij Politico die de Duitse tijdens de campagne volgde, is die lezing niet onjuist. ‘Elke crisis, of het nu de pandemie, de energiecrisis of de grootschalige inval van Rusland in Oekraïne was, heeft ze met beide handen aangepakt. Denk maar aan de gezamenlijke aankoop van vaccins of de economische sancties tegen Rusland. Die aanpak heeft geloond, en maakt dat Von der Leyen vandaag de dag bij het brede publiek hét gezicht van Europa is.’
Maar er is ook andere kant van het verhaal, benadrukt Moens. ‘Von der Leyen heeft zich aan het begin van haar eerste termijn met een heel klein kransje aan vertrouwelingen omringd. Daardoor sloeg ze de bal ook geregeld mis, zoals toen ze zonder rugdekking van de lidstaten Israël bezocht na de terroristische aanslag van Hamas. Dat ze in der minne een vaccincontract met Pfizer sloot en een Duitse partijgenoot een Europese topfunctie wilde bezorgen, zijn daar andere voorbeelden van. Von der Leyen denkt heel strategisch, maar af en toe keert dat als een boemerang in haar gezicht terug – voorlopig zijn zulke schandalen echter niet van die omvang om werkelijk in de problemen te komen.’
Lise Witteman (Follow the Money): ‘Het lijkt wel alsof Ursula von der Leyen de kiezer minacht’
Ook wordt Von der Leyen verweten dat ze het Europees Parlement wat veronachtzaamt ten voordele van de lidstaten. Bij het Europese coronaherstelfonds heeft het halfrond amper een rol te spelen, bij de migratiedeals met Noord-Afrikaanse dictators werkten de Commissie en de lidstaten via noodprocedures om het parlement te omzeilen. Er is meer: haar Commissie startte nauwelijks inbreukprocedures wanneer lidstaten de Europese verdragen met de voeten traden. Zo bleef het vijf jaar lang stil over het feit dat Griekenland, Polen, Kroatië en Bulgarije structureel migranten terugduwen – Von der Leyen wilde koste wat het kost het Europese migratiepact afkloppen.
Naar verwachting heeft Von der Leyen donderdag voor elk wat wils in petto, zoals dat in Europa steeds gaat.
Anderzijds bewijst het ook Von der Leyens politieke feeling. In veel beleidsdomeinen moeten alle lidstaten het allemaal eens zijn voordat Europese wetgeving tot stand komt. Wie de lidstaten te veel tegen de haren instrijkt, maakt compromissen bij voorbaat onmogelijk – dé reden waarom ze heel nauwe banden met de hoofdsteden onderhoudt, een rol die normaal gesproken de voorzitter van de Europese Raad Charles Michel toekwam. Of meer Europese samenwerking dan minder Europese waarden rechtvaardigt, is voer voor discussie. Professor Europees recht Daniel Kelemen (Rutgers University): ‘Het leidt tot felle kritiek van het Europees Parlement en de Europese Ombudsman – die willen weten waar de Commissie als hoeder van de Europese verdragen is gebleven.’
Viktor Orbán
Na de boerenprotesten en de commotie over de Europese Natuurherstelwet van de voorbije maanden waren veel waarnemers ervan overtuigd dat het voor Von der Leyen donderdag kantje boordje zou worden. Een gunstige verkiezingsuitslag en een intensieve lobbycampagne later staan de sterren dus veel gunstiger. Weinig parlementsleden willen een crisis veroorzaken over iemand die de voorbije vijf jaar met een bescheiden onderscheiding heeft afgerond. Er zijn voor Von der Leyen ook geen geloofwaardige tegenkandidaten – alleen de naam van de voormalige Italiaanse premier Mario Draghi circuleert, maar die is niet van de Europese Volkspartij.
Veel staat of valt met de toespraak die Von der Leyen donderdagvoormiddag in het Europees Parlement zal houden. Daar moet ze voldoende leden ook van haar inhoudelijke plannen overtuigen, in de vroege namiddag volgt dan de veelbesproken stemming. Naar verwachting heeft ze voor elk wat wils in petto, zoals dat in Europa steeds gaat, dat weet Von der Leyen als geen ander. Denk maar aan de industriële vertaling van de Green Deal, ook een van de prioriteiten van premier Alexander De Croo (Open VLD) tijdens het Europese voorzitterschap. Voor veel Europarlementsleden en lidstaten is dat onderwerp niet alleen controversieel, maar ook van cruciaal belang.
En ja, Von der Leyen heeft ook een portie geluk. Dat de Hongaarse premier Viktor Orbán net nu het Hongaarse voorzitterschap van de Europese lidstaten gebruikt – of misbruikt – om Russisch president Vladimir Poetin, Chinees president Xi Jinping en Amerikaans presidentskandidaat Donald Trump te bezoeken, zorgt zowel in Brussel als in Straatsburg voor veel commotie. Voor Von der Leyen bood dat een uitgelezen kans om met haar Commissie de vergaderingen van het Hongaarse voorzitterschap in Boedapest te boycotten. ‘Dat werd door het gros van de Europarlementariërs enthousiast onthaald. Ze heeft het slim gespeeld’, vertelt een Europese bron aan Knack. Of de Commissie zich daar werkelijk mee moet bezighouden, is voor Von der Leyen bijzaak.
Slotsom: Ursula von der Leyen mag van woensdag op donderdag haast op beide oren slapen, want behoudens grote verrassingen zal ze donderdag redelijk comfortabel herkozen worden. Met een tweede termijn zal ze haar voorgangers Walter Hallstein, Jacques Delors en José Manuel Barroso in de voetsporen treden. Of ze als Commissievoorzitter de toppolitiek opnieuw zo vlot doorstaat als de voorbije vijf jaar, valt echter nog af te wachten.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier