De Europese verkiezingscampagne is volop begonnen, en voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen lijkt haast campagne te voeren tegen haar eigen beleid. Dat is een erg risicovolle strategie.
Weet voorzitter Ursula von der Leyen nog wel wat ze wil? Het is een vraag die in de Brusselse bubbel almaar luider klinkt, zeker nu de campagne naar aanloop van de Europese parlementsverkiezingen volop op gang komt. De voorstellen die haar Europese Volkspartij (EVP) begin deze maand in Boekarest over migratie en de klimaattransitie presenteerde, nemen uitdrukkelijk afstand van het beleid dat de Duitse vijf jaar lang heeft proberen te voeren, en dat onder druk van de opkomst van radicaal- en extreemrechtse partijen in heel wat Europese lidstaten.
Green Deal
Zo pleit de EVP, in navolging van de Duitse christendemocraten, voor het omstreden Rwanda-migratiemodel, min of meer naar het voorbeeld van wat de Britse regering al een tijdlang tevergeefs probeert. De EVP wil dat irreguliere migranten voor de verwerking van hun asielaanvraag naar nog onbepaalde veilige landen buiten de Europese Unie worden gebracht. In het voorstel van de EVP is het nog onduidelijk of de migranten in kwestie naar de Unie mogen komen indien blijkt dat ze daadwerkelijk recht hebben op internationale bescherming.
Het EVP-voorstel staat wat haaks op het Migratiepact zoals dat in september 2020 door de Commissie op tafel werd gelegd. Daarin vermijdt men doelbewust de zogenaamde offshoring-praktijk en zullen asielaanvragen normaal gesproken aan de versterkte buitengrenzen van de Europese Unie verwerkt worden. Wel kwamen Italië en Albanië recent tot een overeenkomst waarbij migranten die op de Middellandse Zee zijn onderschept voor hun asielaanvraag naar dat laatste land moeten. Von der Leyen en de Italiaanse premier Giorgia Meloni onderhouden uitstekende banden.
Ook op het vlak van de Europese Green Deal geeft Von der Leyen de indruk haar kar te keren, met name als het gaat over milieu- en biodiversiteitsbeleid. Na de commotie rond de Europese Natuurherstelwet startte Von der Leyen eind januari een dialoog op tussen onder meer de landbouwers, de retailsector, milieubewegingen en consumentenorganisaties. En tegen de achtergrond van de boerenprotesten in heel Europa besloot ze de afgelopen weken flink wat water bij de wijn te doen om nieuw tractorgeweld in de Europese hoofdstad te vermijden.
Zo krijgen Europese boeren een jaar langer de toelating om slechts vier in plaats van zeven procent van hun landbouwgrond braak te laten liggen – de overige drie procent mogen ze wel alleen maar met stikstofhoudende gewassen beplanten. Ook trok Von der Leyen het voorstel terug om de pesticiderichtlijn strenger te maken, onder meer omdat het Europees halfrond en de lidstaten de tekst flink hadden afgezwakt. Tot slot vroeg zij aan de lidstaten om de fysieke inspecties op boerderijen te halveren en wil ze het voor boeren gemakkelijker maken om Europese landbouwsubsidies te ontvangen.
Rechtszaak
Er staan Von der Leyen, die zichzelf wil opvolgen, spannende maanden te wachten. Na de Europese stembusgang wordt de Commissievoorzitter altijd voorgedragen door de Europese staatshoofden en regeringsleiders, en verwacht wordt dat Von der Leyen die horde gemakkelijk zal nemen. Maar de lakmoesproef volgt midden juli in het Europees Parlement, waar een absolute meerderheid van de afgevaardigden voor haar moet stemmen. Uit ervaring weet de Duitse dat dit niet voor de hand ligt: in 2019 had ze slechts 9 stemmen over.
Toen ze zich kandidaat stelde voor een tweede termijn als Commissievoorzitter zei Von der Leyen ‘een dam te willen opwerpen tegen eurosceptici en de vrienden van Poetin’. Dat ze samen met haar partij bereid is om daarvoor naar rechts op te schuiven, heeft vooral te maken met het verwachte succes van extreemrechts. Van de acht partijen van de extreemrechtse fractie Identiteit en Democratie (ID), waaronder Vlaams Belang, peilen er momenteel zeven op de eerste of de tweede plaats – alleen de Italiaanse Lega kijkt tegen een flink verlies aan.
Bovendien vinden sommige van haar partijgenoten dat Von der Leyen de afgelopen jaren een te groen-linkse koers heeft gevaren. De Franse partij Les Républicains gaf al aan haar kandidatuur niet te zullen steunen. Dat laat zich voelen: op het EVP-congres in Boekarest kreeg Von der Leyen zonder tegenkandidaat 80 procent van de stemmen achter haar naam. Echt tevreden kon ze daar niet mee zijn. Bij de vorige stemming, in 2019, trok Manfred Weber weliswaar met hetzelfde percentage aan het langste eind, maar wel ten koste van uitdager en voormalig Fins premier Alexander Stubb.
Als klap op de vuurpijl denkt het Europees halfrond er bovendien over na om de Commissie voor de rechter te dagen omdat die in december tien miljard euro geblokkeerd geld voor Hongarije heeft vrijgegeven. Maandagavond besloot het parlementaire comité Juridische Zaken haast unaniem om tot actie over te gaan, donderdag is het aan de fractievoorzitters om de knoop door te hakken. Dat zou Roberta Metsola, Europees Parlementsvoorzitter en partijgenote van Von der Leyen, er bijna toe verplichten om de bewuste rechtszaak daadwerkelijk aan te spannen.
‘Cheerleader’
Die gang van zaken is ook andere Europese politieke families niet ontgaan. De liberale Eurocommissaris voor de interne markt Thierry Breton haalde na het EVP-congres flink uit. ‘Ondanks haar kwaliteiten is Von der Leyen weggestemd door haar eigen partij. De EVP lijkt niet in haar eigen kandidaat te geloven’, zei hij op X. Nicolas Schmit, de sociaaldemocratische Eurocommissaris voor Werkgelegenheid, deelde dan weer een post waarin Von der Leyen wegens haar houding ten overstaan van Israël en Palestina de ‘cheerleader van genocide’ werd genoemd.
Met andere woorden: hoe meer Von der Leyen als voorzitter van de Commissie én als EVP-campagneleider naar rechts opschuift, hoe minder ze midden juli op de stemmen van de groenen, sociaaldemocraten en liberalen in het Europees Parlement moet rekenen – al probeert ze die laatsten wel te paaien door net zoals premier Alexander De Croo (Open VLD) de nadruk te leggen op Europees industrieel beleid. Of die strategie haar dan meer stemmen zal opleveren van de Europese conservatieven en extreemrechts, is echter hoogst twijfelachtig.
Nu is de politieke realiteit tijdens de campagne nooit dezelfde als die van na verkiezingsdag. Von der Leyen kan na 9 juni opnieuw aansluiting proberen te zoeken bij het politieke centrum om zich van een tweede termijn te verzekeren. Of zo’n bocht dan de twijfels bij de sociaaldemocraten – de tweede grootste fractie in het halfrond – voldoende zal wegnemen, is echter verre van zeker. Bovendien bestaat het risico dat ze daardoor de rechterflank van haar eigen politieke familie nog meer van zich vervreemdt dan vandaag al het geval is.
Nee, voor Von der Leyen is de buit nog lang niet binnen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier