Georgië staat voor cruciale verkiezingen. Kan de oppositie een autoritaire machtsgreep voorkomen en de banden met de EU herstellen? Knack reisde naar de hoofdstad Tblisi.
‘Zeg nee tegen oorlog, kies voor vrede.’ Boven de drukke hoofdwegen van de Georgische hoofdstad Tbilisi hangen dezer dagen tientallen provocatieve verkiezingsaffiches. Op de ene prijkt de vernielde kerk in het Oekraïense dorp Bohorodychne naast de stralende en bombastische Georgische Samabetakathedraal. Op een andere wordt een splinternieuwe Georgische bus geflankeerd door een kapotgeschoten Oekraïens exemplaar in de hoofdstad Kiev.
Passanten laten de metersgrote plakbrieven schijnbaar achteloos aan zich voorbijgaan, maar toch hoopt de regeringspartij Georgische Droom bij de nationale parlementsverkiezingen op 26 oktober daarmee een grondwettelijke meerderheid uit de brand te redden.
Georgische Droom is in het Zuidelijke Kaukasusland al twaalf jaar overal aan de macht. In slechts één noordelijk bergdorp zwaait een burgemeester van de oppositiepartij Verenigde Nationale Beweging (UNM) de plak, maar in bijna alle geledingen van de nationale overheid – denk aan justitie, de veiligheidsdiensten en het onderwijs – houdt de partij de teugels strak.
In stembureaus eisen medewerkers van Georgische Droom niet zelden van ambtenaren dat ze hun stembrief laten zien.
Sterke man achter Georgische Droom is stichter Bidzina Ivanisjvili, die na de implosie van de Sovjet-Unie fortuinen vergaarde in het Russische bankwezen en de metallurgie – zijn vermogen is goed voor maar liefst een derde van het Georgische bruto binnenlands product. Met premier Irakli Kobakhidze heeft de partij 74 van de 150 zetels in het Georgische parlement, maar ze kan rekenen op steun van twee andere kleinere partijen.
Niet iedereen kan de provocerende verkiezingscampagne van Georgische Droom appreciëren. Op sommige plekken in de hoofdstad zijn affiches van de regeringspartij weggekrabd, overplakt of besmeurd. De partijloze Georgische president Salome Zoerabisjvili, die in 2018 haar voornamelijk ceremoniële functie met steun van Georgische Droom verwierf, heeft naar eigen zeggen ‘nog nooit zo’n wansmakelijke campagne gezien’. En ook in het buitenland bleven de affiches niet onopgemerkt. ‘Het is onaanvaardbaar dat het leed en bloed van duizenden onschuldige burgers en de vernietiging van ons cultureel erfgoed zo misbruikt worden’, aldus het Oekraïense ministerie van Buitenlandse Zaken.
Listig voorstel
De oorlogswaarschuwing van Georgische Droom roept nare herinneringen op. Nadat Georgië in 2008 een vaag perspectief had gekregen op NAVO-lidmaatschap, braken er in de noordelijke provincies Abchazië en Zuid-Ossetië hevige gevechten uit tussen Georgië en door Rusland gesteunde separatisten. Het Russische leger drong diep door en kwam tot aan de toegangspoorten van Tbilisi. Families raakten van elkaar gescheiden, velen verloren kostbaar landgoed en moesten in eigen land op de vlucht.
Sindsdien bezetten de separatisten en Russische veiligheidstroepen zo’n 20 procent van het Georgische grondgebied. Geregeld schuift Rusland er de grenslijn op en worden Georgische veehouders in de grensregio door separatisten ontvoerd.
Nog altijd bestaat er in Georgië discussie over wie verantwoordelijk is voor die zogeheten Vijfdaagse Oorlog van 2008. Georgische Droom beweert tot vreugde van Rusland dat de toenmalige Georgische president, de intussen opgesloten Mikhail Sakaasjvili (UNM), met het wapengekletter begon, al dan niet nadat hij zich domweg had laten provoceren door Rusland. De Georgische oppositie en middenveldorganisaties werpen stellig tegen dat de schuld ligt bij de Russische president Vladimir Poetin, die hoe dan ook een excuus zou hebben gevonden om in Georgië zijn imperialistische honger te stillen, zoals hij dat in 1999 ook in Tsjetsjenië en sinds 2014 tweemaal in Oekraïne deed.
Oorlogspartij
Tegen die achtergrond spreekt Georgische Droom al enige tijd over het bestaan van een wereldwijde oorlogspartij, de zogenaamde ‘Global War Party’. Een vermeende duistere organisatie van vrijmetselaars en fascisten zou volgens Georgische Droom het verzamelde Westen en de oppositie in haar greep houden, en aansturen op een nieuwe confrontatie met Rusland. Zelden maakt Georgische Droom die complottheorie concreet, al is het voor vriend en vijand duidelijk dat de partij de VS en de EU met de vinger wijst. De twee, aldus Georgische Droom, sturen zo onbehouwen aan op integratie met het Westen dat ze Rusland een alibi geven om een nieuwe oorlog met Georgië te beginnen.
Er zijn geen concrete aanwijzingen dat Rusland een nieuwe militaire campagne in Georgië voorbereidt.
Moskou speelt handig in op die vrees. Sergej Narysjkin, het hoofd van de Russische buitenlandse inlichtingendienst SVR, beweert dat de VS de Georgische verkiezingen proberen te beïnvloeden in een poging Georgische Droom te vervangen door prowesterse machthebbers – Washington ontkent met klem.
De Russische buitenlandminister Sergej Lavrov belooft op zijn beurt dat hij bij een verkiezingsoverwinning van Georgische Droom verzoening tussen Tbilisi en de separatisten wil stimuleren. Dat voorstel impliceert dat Georgië tot op zekere hoogte een autonome status van de twee gebieden zou moeten erkennen, maar Georgische Droom verwelkomt het voorstel. ‘We zullen ons aan beide gebieden verontschuldigen’, zei Ivanisjvili onlangs.
Is Rusland echt van plan om Georgië binnen te vallen als Georgische Droom de verkiezingen zou verliezen? Steven Blockmans, buitenlandexpert bij het Centre for European Policy Studies, noemt dat scenario eerder onwaarschijnlijk. ‘Er zijn geen concrete aanwijzingen op het terrein dat Rusland een nieuwe militaire campagne in Georgië voorbereidt. Wel integendeel: Poetin heeft alle troepen die hij kan vinden nodig voor zijn grootschalige inval in Oekraïne en haalde juist daarom Russische soldaten weg uit de twee Georgische bezette gebieden. Al neemt dat natuurlijk niet weg dat Georgië voortdurend rekening moet houden met zijn grote buur, en dat het onverstandig zou zijn om Moskou nodeloos te provoceren.’
Autoritair systeem
‘Met de vrede-of-oorlogcampagne plaatst Georgische Droom het land doelbewust voor een vals dilemma’, zegt Shota Kabakadze, die een doctoraat schreef over het Georgische buitenlandbeleid en als onderzoeker bij het Georgian Institute of Politics (GIP) werkt. ‘De verkiezingen draaien veeleer om de keuze tussen democratie of dictatuur, en om de Europese toekomst van het land. Het merendeel van de Georgische bevolking heeft weinig vertrouwen in de politieke partijen en wil dat het land zich dichter bij de EU aansluit, zoals het ook in onze grondwet staat. Maar als we samen met Oekraïne en Moldavië willen toetreden, is het tijd voor andere machthebbers óf moet Georgische Droom het roer omgooien. Maar dat laatste zie ik niet gebeuren.’
Hoe realistisch is de Europese ambitie van Georgië? ‘De regering is corrupt tot op het bot’
Ook middenveldorganisaties waarschuwen al langer voor de autoritaire tendensen van Georgische Droom. Volgens de Amerikaanse ngo Freedom House verandert Georgië in ijltempo van een relatief stabiele democratie in een autoritair systeem. Ook het Zweedse V-Dem-instituut ziet een achteruitgang. Sommigen zeggen zelfs onomwonden dat Georgische Droom bevelen opvolgt uit Rusland.
‘Georgische Droom is eigenlijk Russische Droom’, zegt president Zoerabisjvili, tegen wie de regeringspartij een afzettingsprocedure heeft opgestart. Veel zaken wijzen inderdaad in de richting van Russische beïnvloeding, maar staalharde bewijzen zijn er vooralsnog niet. Vermoedelijk is het Ivanisjvili en zijn getrouwen voornamelijk om rauw machtsbehoud te doen.
Het meest plausibele scenario is dat, ongeacht de uitslag, Georgische Droom de overwinning zal claimen, waarna demonstranten massaal de straten optrekken.
Persoonlijke gegevens
In elk geval is Georgische Droom niet te beroerd om de recepten van Poetin te kopiëren. Naar het voorbeeld van een Russische wet uit 2003 voerde de regering een ‘buitenlandseagentenwet’ in. Daarmee verplicht ze middenveldorganisaties waarvan de inkomsten voor meer dan 20 procent uit het buitenland komen om hun donors publiek te maken in een overheidsregister. Na een eerste protestgolf trok de regering het voorstel in, maar bij een tweede poging duwde ze een nog strengere versie door. Wie weigert zich te registreren, riskeert boetes van meer dan 8000 euro en juridische vervolging. Organisaties die zich wel registreren, krijgen niet veel later een formulier in de bus waarin ze uiterst persoonlijke gegevens van hun werknemers moeten prijsgeven.
‘Pro-Russische’ wet leidt tot rellen in Georgië
In zijn kantoor nabij het Vrijheidsplein in het centrum van Tbilisi wachten Kabakadze en zijn collega’s al maandenlang gespannen af. Het Georgian Institute of Politics ontvangt onder meer middelen van de Europese Unie, maar het wil zich niet registreren. Het overweegt zich op een adres in het buitenland te vestigen om zo de wetgeving te omzeilen. Ze werden nog niet op de vingers getikt. Vermoedelijk wacht Georgische Droom daarmee tot na de verkiezingen.
OokGYLA, de organisatie van jonge advocaten in Georgië, wil zich niet registreren. ‘Met alle mogelijke middelen probeert Georgische Droom critici de mond te snoeren, maar we zullen ons niet laten chanteren’, zegt Nanuka Kruashvili. Met haar organisatie wil ze een klacht indienen bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg.
Dreigementen
Bij de EU valt de koers van Georgische Droom slecht. In december 2023 gunde Europa de Georgische bevolking de status van kandidaat-lidstaat. Bij wijze van vermaning kreeg Georgische Droom negen voorwaarden waaraan het land moet voldoen voordat de toetredingsgesprekken kunnen beginnen. Maar een half jaar en een ‘buitenlandseagentenwet’ later stopte Brussel het toetredingsproces in het vriesvak en kregen de Europese diplomaten in Tbilisi de opdracht om de contacten met Georgische Droom af te bouwen.
Komt dat ook omdat Georgische Droom nog meer van plan is? De partij hanteert al langer een uitgebreid instrumentarium om de verkiezingen in haar voordeel te laten uitdraaien. Partij- en campagnesponsors winnen opvallend vaak overheidsopdrachten, gepensioneerden en werklozen krijgen vlak voor verkiezingsdag plots nog een extraatje, en in het stemlokaal eisen medewerkers van Georgische Droom niet zelden van ambtenaren dat ze hun stembrief laten zien – wie op de oppositie stemt, mag vrezen voor zijn job. Bovendien kondigden president Ivanisjvili en premier Kobakhidze recent aan dat ze de grote oppositiepartijen zullen verbieden om in de toekomst nog aan verkiezingen deel te nemen.
Georgische Droom is niet te beroerd om de recepten van Vladimir Poetin te kopiëren.
‘Toch is een verkiezingsoverwinning van Georgische Droom lang niet zeker’, vertelt UNM-kandidaat Pierre-Alexandre Crevaux in zijn campagnebureau in Tbilisi. ‘Volgens onze inschattingen behaalt de partij maximaal 35 procent van de stemmen, en voor het eerst zijn de verkiezingen volledig proportioneel.
De oppositiepartijen die de kiesdrempel van 5 procent halen, moeten de handen in elkaar slaan om Ivanisjvili van de macht te verdrijven.’ Het is maar de vraag of de kopstukken van de oppositiepartijen hun onderlinge vetes wel aan de kant kunnen schuiven. De opgesloten ex-president Sakaasjvili is in Georgië een erg omstreden figuur. Giorgi Gakharia, kopman van Voor Georgië, was in een vorig leven premier voor Georgische Droom en maakte de oppositiepartij Lelo voor Georgië het leven zuur.
President Zoerabisjvili wil niets aan het toeval overlaten. Om de plooien glad te strijken ondertekenden de oppositiepartijen op haar initiatief een samenwerkingscharter. En om te voorkomen dat de oppositiepartijen elkaar na de verkiezingen in de haren vliegen, wil ze een apolitieke interim-president aanstellen die Georgië weer op het Europese pad moet brengen.
Kaukasuskenner Blockmans ziet het niet goed komen. ‘Het meest plausibele scenario is dat, ongeacht de uitslag, Georgische Droom de overwinning zal claimen, waarna demonstranten massaal de straten optrekken en de veiligheidspolitie de protesten met geweld zal neerslaan. Dan mag de Georgische bevolking haar Europese wensdroom wel vergeten.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
