Ursula von der Leyen met verve herkozen: ‘Het cordon sanitaire houdt voorlopig stand’

Ursula von der Leyen is opnieuw voor vijf jaar voorzitter van de Europese Commissie. Ze behaalde een ruime meerderheid in het Europees Parlement, maar gemakkelijk wordt haar opdracht alweer niet.

Ursula von der Leyen is met verve herkozen als Europees Commissievoorzitter. Met 401 van de 701 uitgebrachte stemmen, een kleine 56 procent, behaalde ze een veel ruimere meerderheid dan veel waarnemers hadden voorspeld. Donderdagvoormiddag sprak ze het Europees Parlement toe, maar eigenlijk zat het moeilijke werk er dan al grotendeels op. De voorbije weken legde Von der Leyen haar oor te luisteren bij alle fracties en parlementsleden bij wie ze stemmen kon rapen. Met succes.

Nog nooit sneuvelde een kandidaat-Commissievoorzitter in de laatste fase van het selectieproces, en dat zou ook Von der Leyen tijdens haar toespraak niet overkomen – in Straatsburg gaf haar team de voorbije dagen al een erg ontspannen indruk. Ruim een half uur lang gaf ze alle partijen uit het brede politieke centrum – van de nationaalconservatieven tot de groenen – voldoende lekkers om hen over de streep te trekken of, voor wie al overtuigd was, niet op andere gedachten te brengen.

Nu draait het bij zulke toespraken vooral om de ambitieuze intenties die een kandidaat-Commissievoorzitter toont, en daar was bij Von der Leyen zoals gewoonlijk geen gebrek aan. In deze fase zijn zulke voorstellen echter zelden concreet, al is het maar om de Europese lidstaten niet bij voorbaat te bruuskeren. Veel Europarlementsleden die bij de geheime stemming hun steun voor Von der Leyen uitspraken, vragen zich daarom af of ze daadwerkelijk de daad bij het woord zal voegen. ‘The proof of the pudding is in the eating’, klinkt het.

Von der Leyen is goed omringd en kent de knepen van het vak, zegt professor Europese politiek Steven Van Hecke (KU Leuven) over de speech die Von der Leyen donderdag gaf. ‘Het was niet de meest wervende toespraak die ik al gezien heb, maar ze bracht het er toch met verve van af. In het Duits begint ze over landbouw, in het Frans over defensie – twee onderwerpen die voor respectievelijk Berlijn en Parijs belangrijk zijn. Ze weet perfect wie wat wil horen, en neemt het op tegen wie ze tot tevredenheid van anderen buitenspel wil zetten.’

Viktor Orbán

Von der Leyen, zo bleek donderdagvoormiddag, wil zich de komende vijf jaar vooral toeleggen op de industriële vertaling van het Europese klimaatbeleid. Waar ze in 2019 na honderd dagen met de Green Deal op de proppen kwam, zal ze nu binnen honderd dagen een Clean Industrial Deal presenteren ter versterking van de Europese welvaart en competitiviteit. Denk aan een Europese investeringsunie, bureaucratie-afbouw en sterkere kapitaalmarkten – zaken die ook de Italiaans ex-premier Enrico Letta recent in opdracht van premier Alexander De Croo (Open VLD) voorstelde.

Uw spaargeld moet de Europese economie redden

Von der Leyen bood op alle domeinen voor elk wat wils. Op verzoek van de groenen en sociaaldemocraten belooft ze continuïteit over de Green Deal – 90 procent minder uitstoot tegen 2040 ten opzichte van 1990 – en een sterker sociaal beleid. Op verzoek van de christendemocraten, liberalen en conservatieven krijgt het bedrijfsleven en de landbouw veel aandacht. Die laatste twee zijn bovendien tevreden dat Von der Leyen inzet op veiligheid en migratie, met een sterker mandaat voor Europol en 30.000 Europese grenswachten tegen 2029 – een verdriedubbeling van haar eerdere ambitie tegen 2027.

Natuurlijk kwam ook de oorlog in Oekraïne nadrukkelijk aan bod. Europa, zo zei Von der Leyen, moet het getroffen land zo lang als nodig blijven ondersteunen. Zonder zijn naam te noemen kreeg Hongaars Viktor Orbán daarom een flinke veeg uit de pan: zijn recente bezoek aan Rusland heeft niets met vrede te maken, zo klonk het, maar was een misplaatste poging om Russisch president Vladimir Poetin te paaien. Een luid applaus werd haar deel.

Over datzelfde Rusland benadrukte Von der Leyen dat de NAVO de belangrijkste pijler van de Europese verdediging blijft. Wel benadrukte ze, ongetwijfeld met de eventuele terugkeer van Donald Trump in het achterhoofd, dat de Europese lidstaten niet alleen meer, maar ook samen moet investeren in defensie. Opvallend genoeg sprak ze over een gezamenlijk Europees systeem voor luchtafweer, uitgerekend een kwestie waar vooral Duitsland en Frankrijk al een tijdlang ruzie over maken. De Europese Unie is echter niet bevoegd voor defensie, dus ook op dat vlak blijft het afwachten.

Macron en Scholz liggen op ramkoers: ‘Het wantrouwen is groot’

Waar echter al dat geld voor Von der Leyens plannen vandaan moet komen, is nog verre van duidelijk. De nieuwe begrotingsregels verplichten heel wat lidstaten, waaronder België, Frankrijk en Italië, tot zware nationale besparingen. Weinigen, ook Duitsland niet, zullen bereid zijn om de reeds lege Europese geldpotten meer dan voordien te spijzen. Bovendien bestaat er over de terugbetaling van het Europese coronaherstelfonds vanaf 2028 nog geen duidelijkheid en blijven nieuwe Europese inkomstenbronnen voor heel wat lidstaten totaal onaanvaardbaar.

‘Democratische krachten’

In 2019 vatte Von der Leyen haar programma nog samen onder de titel ‘Een Unie die meer nastreeft’. Vijf jaar later klinkt het met ‘Europa’s keuze’ een stuk urgenter – kies voor mij, of kies voor chaos, luidt de ondertoon. Met de oorlog in Oekraïne, de donkere economische vooruitzichten en de opkomst van radicale politieke krachten in Europa is dat niet overdreven volgens Von der Leyen. Regelmatig sprak ze over de ‘democratische krachten’ uit het centrum, waarmee ze de extreemrechtse en -linkse fracties woordelijk buitenspel zette.

Dat extreemrechts en -links na haar toespraak fel reageerden, maakte die tweedeling alleen maar sterker. Een extreemrechtse en fractieloze Roemeense politica verstoorde meermaals de debatten en werd door parlementsvoorzitter Roberta Metsola de deur gewezen, de nieuwe fractie ‘Europa van Soevereine Naties’ verscheurde voor Von der Leyen een papier en zei dat de Duitse thuishoorde in de gevangenis. Voor enkele twijfelaars uit het centrum was het ongetwijfeld voldoende reden om alsnog voor Von der Leyen te stemmen.

Maar voorlopig heeft het cordon sanitaire in het Europees Parlement standgehouden. De komende weken zal Von der Leyen een nieuw college van Eurocommissarissen samenstellen, waarbij ze rekening moet houden met de belangen van de lidstaten én politieke families. Zulke Eurocommissarissen moeten echter met een tweederdemeerderheid door het parlement worden aanvaard en door de versnippering in het halfrond dreigen er ditmaal grote moeilijkheden.

Ook onder de Europese staatshoofden en regeringsleiders rukken eurokritische krachten op. Naast Hongaars premier Viktor Orbán en Slowaaks minister-president Robert Fico moet blijken in hoeverre Nederlands premier Dick Schoof zal luisteren naar PVV-leider Geert Wilders en of de Oostenrijkse regering binnenkort een extreemrechtse premier levert. Reken daarbij dat zowel Frans president Emmanuel Macron en Duits Bondskanselier Olaf Scholz fel verzwakt voor de dag komen, en er wachten Von der Leyen – opnieuw – niet de gemakkelijkste jaren.

Belgisch voorzitterschap

Tot slot mag ook het recente Belgische voorzitterschap van de Europese Unie tevreden zijn. Onder meer Von der Leyens aanzetten over een Europese spaarunie en een Europees biotechnolgie-initiatief komen uit de Belgische koker, net zoals de aangekondigde wetgeving rond kritische medicijnen en de nadruk op sociaal beleid, waar minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke het voorbije half jaar op heeft gewerkt. Dat Von der Leyen een verdragswijziging voorstelt die parallel moet lopen met de toetredingsonderhandelingen met Oekraïne, Moldavië en delen van de Westelijke Balkanlanden, is eveneens wat de De Croo de voorbije maanden meermaals benadrukte.