Ook in zijn tweede ambtstermijn dreigt de Amerikaanse president Donald Trump met forse invoerheffingen voor de Europese Unie, en deze keer gaat hij zelfs nog een pak verder. En hoe reageert Europa? Het probeert Washington zowel af te schrikken als te paaien.
Waarom begint een artikel over invoerheffingen – belasting die je betaalt als je diensten, goederen of grondstoffen importeert – met een Harley-Davidson? Omdat het mooi illustreert wat zulke heffingen kunnen veroorzaken. In juni 2018, tijdens zijn eerste ambtstermijn, voerde de Amerikaanse president Donald Trump invoerheffingen in op Europees aluminium en staal. De Europese Unie volgde met tegenheffingen op 180 symbolische Amerikaanse producten, waaronder Harley-Davidson.
Tot groot ongenoegen van Trump verhuisde de Amerikaanse motorfabrikant daarna meteen een deel van zijn productie naar Thailand en diende hij bij de Belgische douane een exportaanvraag in. Via die weg hoopte het bedrijf overal in de EU te ontsnappen aan de heffingen. België gaf dat handigheidje groen licht, maar de Europese Commissie ging er niet mee akkoord. Na een juridische strijd kreeg die laatste zopas gelijk: EU-heffingen omzeilen door de productie te verhuizen, dat gaat zomaar niet, aldus het Europees Hof van Justitie. Harley-Davidson moet de heffingen dus blijven betalen.
Een nieuw salvo
De Europese Unie mag nog veel meer van dat verwachten. President Trump en zijn ‘import tariffs’ zijn helemaal terug van weggeweest. Of beter: terug van nooit helemaal weggeweest. Want de Amerikaanse president Joe Biden heeft ze nooit afgeschaft. Wel besloten Biden en Brussel ruim vier jaar geleden om de heffingen tot april 2025 onder voorwaarden te bevriezen. Maar op die einddatum wil Trump niet wachten. Sinds zijn terugkeer in het Witte Huis heeft hij het voortdurend over een nieuw salvo invoerheffingen. ‘De Europese Unie is opgericht om de VS te naaien. Dat is haar doel en daar is ze ook erg goed in’, zei Trump eind februari. ‘We hebben een beslissing genomen en die gaan we snel aankondigen. Het zal 25 procent zijn, algemeen en op auto’s en andere dingen’, klonk het ook nog een beetje warrig.
‘Trumps heffingen betekenen vooral een belastingverhoging voor burgers en bedrijven in de VS.’ Agathe Demarais, econome
Wat mogen we precies verwachten? Ten eerste willen de VS vanaf 12 maart heffingen van 25 procent invoeren op aluminium, staal en een heleboel afgeleide producten – denk aan fitnesstoestellen, scheerapparaten of schuifdeuren. Alleen al daarmee gaan ze veel verder dan in 2018. Toen bedroeg het Amerikaanse tarief op aluminium slechts 10 procent, kregen veel sectoren een uitzondering en bleef het aantal afgeleide producten beperkt.
In 2018 bedroeg de impact van de heffingen op de EU 6,4 miljard euro, nu zou het om liefst 28 miljard gaan. Ook denkt Trump erover na om Amerikaanse heffingen op producten te verhogen als die elders zwaarder worden belast dan in de VS. Een voorbeeld? De EU heft een invoertarief van 10 procent op Amerikaanse wagens, terwijl de Amerikaanse heffing op Europese auto’s 2,5 procent bedraagt. Tot slot spreekt Trump ook over 25 procent op alles wat de VS binnenkomt, al is het onduidelijk of hij zelf niets door elkaar haalt.
Verzwakte prooi
Even het grotere plaatje. De Europees-Amerikaanse handelsrelaties zijn met voorsprong de grootste ter wereld. Volgens de Europese Commissie ging het in 2023 om 1600 miljard euro. Trump meent dat er verhoudingsgewijs te veel Amerikaans geld in de Europese zakken belandt. Heeft hij daar een punt? Misschien, als we kijken naar de export van goederen. Al jarenlang exporteert de EU meer naar de VS dan omgekeerd, goed voor een EU-overschot van 157 miljard euro in 2023. Het gaat dan vooral om farmaceutische producten, machines en auto’s. Maar als we kijken naar handel en diensten, antwoordt Brussel op die cijfers, hadden de VS een overschot van 109 miljard – dan gaat het vooral om professionele diensten zoals boekhouden, gezondheidszorg of onderwijs. Daarmee bedraagt het totale Europese overschot 49 miljard euro – goed voor slechts 3 procent van de totale handel, aldus Maros Sefcovic, de bevoegde Eurocommissaris, vorige week tijdens een bezoek in Washington.
‘Trump gedraagt zich als een roofdier dat een verzwakte Europese prooi ruikt.’
Naar eigen zeggen wil Trump met zijn heffingen de Amerikaanse economie, arbeiders en nationale veiligheid beschermen. Zo is het voor de VS belangrijk dat de staal- en aluminiumsectoren op minstens 80 procent van hun capaciteit kunnen draaien, en dat is nu niet het geval. Economisch gezien hebben Trumps maatregelen geen zin, meent econome Agathe Demarais van de European Council on Foreign Relations. ‘Zijn vijandigheid tegen de EU valt moeilijk te begrijpen. De EU en de VS verdienen aan elkaar, en ten opzichte van de VS, Canada, het Verenigd Koninkrijk en andere soortgelijke ontwikkelde landen is de EU niet overdreven protectionistisch. Trumps heffingen betekenen vooral een belastingverhoging voor burgers en bedrijven in de VS. Zijn maatregelen uit 2018 hebben de Amerikaanse economie bijna 7 miljard euro gekost, ook als we de extra douane-inkomsten voor de Amerikaanse staatskas meetellen en de beperkte winsten voor binnenlandse producenten, zoals in de staalsector.’
Daar gaat het voor president Trump dan ook niet over, meent Hylke Vandenbussche, professor internationale economie (KU Leuven), voormalig adviseur van de Europese Commissie en lid van zowel de Amerikaanse als de Europese Economische Associatie. ‘Trump gedraagt zich als een roofdier dat door de hoge Europese energieprijzen, onze afhankelijkheid van grondstoffen en de oorlog in Oekraïne een verzwakte Europese prooi ruikt. Hij heeft ons meer in de tang dan vroeger en hoopt op een betere deal. De vraag is: hoe moet de EU daarmee omgaan? We kunnen principiële tegenmaatregelen nemen omdat Trump de gemaakte afspraken schendt. Maar dat kan tot escalatie leiden. Of we kunnen de heffingen proberen te voorkomen door Trump te geven wat hij wil, en meer Amerikaanse auto’s, wapens en energie kopen. Voor beide ideeën valt wel iets te zeggen, maar met een deal kunnen we een escalatie voorkomen.’
Schizofrenie
De EU wedt duidelijk op twee paarden. Commissievoorzitter Ursula von der Leyen benadrukt dat er een Europees pakket aan tegenmaatregelen klaarligt dat meteen in werking kan treden als Trump tot actie overgaat. Met zulke dreigementen hoopt de Commissie de Amerikaanse regering alsnog op andere gedachten te brengen. Het moet bovendien duidelijk maken dat de EU niet met zich laat sollen. ‘We mogen ons niet laten intimideren en we zullen niet aan de zijlijn staan toekijken hoe de Amerikaanse regering alle internationale handelsregels aan haar laars lapt’, zegt Bernd Lange, Duits Europarlementslid en voorzitter van de handelscommissie in het Europees Parlement.
Maar econome Demarais vindt zulke politiek geïnspireerde heffingen geen goed idee. ‘Het Europese handelsbeleid vertoont een zekere schizofrenie. Brussel benadrukt enerzijds dat Trumps heffingen slecht zijn voor de Amerikaanse economie, maar wil anderzijds met heffingen terugslaan. Dat houdt weinig steek. Vergif met vergif bestrijden is geen goed idee. Zulke heffingen zullen de inflatie in Europa aanwakkeren en de handelsoorlog op de spits drijven.’
De EU moet op andere zaken focussen om zich tegen Trump te verdedigen, vindt Demarais. ‘De Europese interne markt is verre van volmaakt. Handelsbelemmeringen in de EU, denk aan de verschillende nationale aanbestedingsregimes, kosten bedrijven en burgers ook veel geld. Als je dat omrekent, kom je aan een tarief van 44 procent voor goederen en 110 procent voor diensten. En dat is veel meer dan de tarieven die Trump ooit aan de EU zal opleggen. Daar kan Europa veel meer winst boeken.’
Von der Leyen moet tijdens de tarieventwist voortdurend balanceren op het slappe koord, omdat de 27 Europese lidstaten allemaal andere handelsbetrekkingen met de VS onderhouden. Oostenrijk, Finland en Duitsland voeren bijvoorbeeld veel meer naar de VS uit dan omgekeerd. Bij Spanje, Nederland en België is het net omgekeerd. ‘In die eerste groep zouden Amerikaanse heffingen het hardst aankomen, in die tweede groep eventuele Europese tegenheffingen’, aldus Demarais.
‘Wie denkt dat de EU slecht voorbereid is, heeft het mis: we hebben ons de voorbije vijf jaar voorbereid op dit scenario.’
Dat maakt het voor de VS in principe makkelijker om de EU-lidstaten tegen elkaar uit te spelen. Midden januari kreeg de EU daar al een voorproefje van. Vlak voor zijn afscheid besloot Biden om de export van chips voor artificiële intelligentie naar zeventien EU-lidstaten te beperken – België kreeg een uitzondering.
Blikje bier
Tegelijkertijd tracht de EU Trump te paaien. Brussel denkt er bijvoorbeeld over na om bepaalde tarieven te verlagen die nu nog hoger liggen dan die van de VS. Ook zei Von der Leyen meteen na Trumps verkiezingsoverwinning dat de EU meer Amerikaans vloeibaar gas (lng) wil kopen – ook al is de EU goed voor meer dan 60 procent van de Amerikaanse lng-uitvoer. Dat doet denken aan Von der Leyens voorganger Jean-Claude Juncker, die zes jaar geleden aankondigde dat de EU meer Amerikaanse sojabonen en lng zou kopen in een poging Amerikaanse heffingen op Franse wijn en Duitse auto’s te voorkomen.
Bovendien verlaagde Juncker enkele voor de EU weinig betekenisvolle heffingen op kreeft en zeevruchten. Het manoeuvre van de Luxemburger pakte goed uit, onder meer omdat Trump voor zijn herverkiezing de Amerikaanse kreeftensector, die voornamelijk in de Amerikaanse swingstaat Maine gevestigd is, wilde geruststellen.
Ook deze keer heeft de Amerikaanse regering vooral electorale drijfveren, zegt Dirk De Bièvre, professor internationale politieke economie (UAntwerpen). ‘De regering-Trump vindt de totale economische impact op de Amerikaanse economie geen prioriteit. Het gaat Howard Lutnick, minister van Handel, en Peter Navarro, Trumps economische adviseur, vooral om extra werkgelegenheid, en dan vooral op de plekken waar ze bij de tussentijdse verkiezingen in 2026 stemmen nodig hebben. Lutnick is iemand van de oude stempel, hij vindt de Rust Belt een stuk belangrijker dan Silicon Valley – vandaar opnieuw de focus op aluminium en staal.’ Vandenbussche is het daarmee eens: ‘Wat vinden Amerikaanse burgers het belangrijkste: meer werkgelegenheid of meer betalen voor pakweg een blikje bier? Het hangt er waarschijnlijk van af of je in de staalsector werkt of niet.’
Vingerwijzing naar China
Dreigt er een nieuwe handelsoorlog tussen de VS en de EU? ‘We zitten al volop in zo’n handelsoorlog’, benadrukt De Bièvre. ‘De dreigementen die heen en weer vliegen maken daar integraal deel van uit. Maar de EU staat niet zo zwak als velen denken. In alle lidstaten, ook bij de meer radicale krachten, bestaat er eensgezindheid dat de EU als een eendrachtig handelsblok moet optreden. Dat frustreert Trump, want hij heeft een hekel aan de EU-samenwerking.’
Ook Europarlementslid Bernd Lange heeft er vertrouwen in. ‘Wie denkt dat de EU slecht voorbereid is, heeft het mis: we hebben ons de voorbije vijf jaar voorbereid op dit scenario. We hebben ons instrumentarium uitgebreid zodat we onze belangen beter kunnen verdedigen’, zegt hij. Een EU-diplomaat is er minder gerust op. ‘Als Trump echt op alles een tarief van 25 procent invoert, dan zal de klap voor de EU enorm zijn.’
Ook bij het Amerikaanse bedrijfsleven in Europa heerst ongerustheid. De Amerikaanse Kamer van Koophandel in Europa merkte al midden februari op dat de EU geen nationale veiligheidsbedreiging voor de VS vormt. ‘De EU moet permanent worden vrijgesteld van de heffingen en de twee partijen moeten samenwerken om het echte probleem aan te pakken: wereldwijde overcapaciteit veroorzaakt door oneerlijke handelspraktijken in derde landen’, klinkt het. Dat leest als een vingerwijzing naar China, dat zijn goedkope staal in onder meer de EU dumpt.
Ook Amerikaanse ondernemers maken zich zorgen. De kreeftensector in Maine – Trump rekent nog altijd op zijn steun bij de verkiezingen – vreest voor heffingen tegen Canada. En motorfabrikant Harley-Davidson? Die zit in de moeilijkheden en besloot zopas om een nog groter deel van de productie naar Thailand te verplaatsen. Trump zal er alweer niet mee kunnen lachen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
