Te weinig toezicht op de Belgische politiek? ‘Geen regering, geen geld en geen politieke wil’

De Raad van Europa wil dat België strengere regels oplegt aan ministers en hun kabinetsleden. ‘Er zijn zeer weinig regels over belangenconflincten, geschenken en relaties met derden’, klinkt het.

Greco, het anticorruptieorgaan van de Raad van Europa, toont zich in een nieuw evaluatierapport streng voor mogelijk misbruik in de Belgische politiek. Vooral het hoofdstuk over de preventie van corruptie binnen de uitvoerende macht springt in het oog. Het rapport is van oordeel dat er voor ministers en hoge functionarissen vrijwel geen integriteitsbeleid of ethisch kader bestaat.

Van de politiek naar het bedrijfsleven

De Raad van Europa heeft het over een waaier aan problemen: Geschenken voor ministers, misbruik van vertrouwelijke informatie, draaideurconstructies, enzovoort. De Raad van Europa stipt enkele concrete voorbeelden aan: ‘Een voormalig minister van Justitie is toegetreden tot een telecommunicatiebedrijf.’ Het gaat in dit geval om Stefaan De Clerck (CD&V), die in 2013 zijn mandaat als parlementslid inruilde voor het voorzitterschap van het beursgenoteerde overheidsbedrijf Proximus.

Ook verwijst het document onrechtstreeks naar Simon Put, die als kabinetchef onder voormalig minister van Defensie Steven Vandeput (N-VA) de laan werd uitgestuurd. Put zou ongeoorloofde contacten hebben onderhouden met vliegtuigbouwer Lockheed Martin tijdens de aanbestedingsprocedure voor de nieuwe Belgische gevechtsvliegtuigen. Na zijn ontslag ging Put aan de bak bij een consultancybedrijf dat onder meer voor Lockheed Martin lobbywerk verricht.

De Raad van Europa verwijst ook naar Mathieu Ysenbaert en Phillipe Bielen. Die richtten na hun passage op het kabinet van voormalig minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA) een gespecialiseerd advocatenkantoor op. Het doel? Multinationals helpen om schadeclaims in te dienen tegen de Belgische Staat nadat de Europese Commissie de zogenaamde excess profit rulings verbood.

Tot slot vermeldt de Raad van Europa de overstap van Ellen Verhaeren, die als adviseur voor het geneesmiddelenbeleid op het kabinet van Maggie De Block (Open VLD) een transfer maakte naar de Amerikaanse farmareus Celgene.

Het anticorruptieorgaan vraagt daarom extra controles en regelgeving. Concreet wil de Raad van Europa dat voormalige ministers en hoge functionarissen in een bepaalde periode verplicht melding maken van een nieuwe beroepsactiviteit. Een instantie moet vervolgens nagaan of er een kink in de kabel is en een eventueel verbod afvaardigen.

Vermogensaangifte

Naast zulke draaideurconstructies vraagt de Raad van Europa ook meer transparantie over het vermogen van hoge fucntionarissen of mandatarissen. De huidige regels ‘geven geen volledig beeld van mogelijke belangenconflicten van de aangevers, noch maken ze het mogelijk eventuele illegale verrijking op te sporen’, staat te lezen in het verslag.

Volgens de huidige wetgeving moeten hoogeplaatste mandatarissen jaarlijks een aangifte doen bij het Rekenhof over hun mandaten, ambten en beroepen, aangevuld met een vermogensverklaring. Die laatste wordt echter niet gecontroleerd, tenzij een onderzoeksrechter daar anders over beslist. Bovendien moeten functionarissen geen melding maken indien hun vermogenssituatie doorheen het jaar aanzienlijk wijzigt.

Om ongeoorloofde verrijking beter te kunnen opsporen beveelt Greco aan dat de aangifte ook informatie moet bevatten over schuldelementen en over hun vroegere activiteiten en nevenactiviteiten. ‘De controleregelingen moeten radicaal worden herzien’, klinkt het.

Regering in lopende zaken

Zal de Belgische politiek de aanbevelingen van de Raad van Europa ter harte nemen? Sinds de val van de regering in 2018 zijn er geen stappen meer ondernomen om de politieke vernieuwing in gang te trekken. De controlecommissie in de Kamer, die afgelopen dinsdagnamiddag werd geïnstalleerd en wordt voorgezeten door Patrick Dewael, zal zich nu over het document moeten buigen en met antwoorden op de proppen komen. ‘Binnen drie weken komt de commissie opnieuw samen. We zullen dan bekijken of de aanbevelingen kunnen inkapselen in de werkgroep Politieke Vernieuwing’, klinkt het bij Dewael.

In het verleden zijn de aanbevelingen van het Greco deels omgezet in maatregelen. Maar volgens hoogleraar Publieke Financiën Herman Matthijs (VUB, UGent) moeten we niet meteen grote resultaten verwachten. ‘Er is geen federale regering, geen geld en onvoldoende politieke wil om zulke grondige hervormingen door te voeren’, zegt Matthijs. ‘Bovendien zijn er een heleboel praktische problemen: hoe ga je bepalen wie en hoelang iemand geen andere functie mag uitoefenen? En wat gebeurt er als een voormalige kabinetchef vanuit het buitenland zou beginnen werken? Er is in ieder geval nog veel werk aan de winkel’, zegt Matthijs.

Tot diezelfde conclusie komt de Raad van Europa. ‘Er zullen dus aanhoudende inspanningen nodig zijn om de voorwaarden voor de aanwerving en tewerkstelling van kabinetsleden te omkaderen en hun werk transparanter te maken’, stelt het verslag van de Raad van Europa. Een evualuatie volgt in 2021.