Stopt Macron zondag extreemrechts? ‘Le Pen heeft, net als elke politicus, een houdbaarheidsdatum’

Wat bezielde de Franse president Emmanuel Macron om meteen na rampzalige Europese verkiezingen nieuwe verkiezingen uit te schrijven? En moet hij zondag opnieuw een pak rammel vrezen van het radicaal-rechtse Rassemblement National (RN)? Koen Dillen, francofiele Vlaams-nationalist, analyseert.

Dankzij gewaardeerde boeken over onder meer François Mitterrand, Nicolas Sarkozy en Éric Zemmour staat Koen Dillen, tot 13 jaar geleden politicus voor het Vlaams Belang, bekend als een grote kenner en liefhebber van de Franse cultuur en politiek. En dus zal het niet verbazen dat hij met grote ogen naar de recente politieke ontwikkelingen in Frankrijk keek. Het uiterst rechtse RN verzamelde bij de Europese verkiezingen op 9 juni 31 procent van de stemmen, het beste resultaat dat de partij ooit behaalde. ­Renaissance, de partij van president Emmanuel Macron, moest het stellen met een bedroevende 15 procent.

Macron sloeg meteen terug met een mogelijk vooral voor hemzelf dodelijke counter. Nauwelijks waren de resultaten bekend of hij schreef nieuwe parlementsverkiezingen uit, de eerste ronde vindt zondag 30 juni plaats. Over dat opmerkelijke manoeuvre dadelijk meer.

Eerst willen we het met ­Dillen hebben over de oorzaken van die politieke ­aardverschuiving en de rol van RN-kopstuk Jordan Bardella daarin. ‘Vriend en vijand zijn het erover eens dat hij een fenomenaal communicatietalent is’, zegt Dillen. ‘Bij veel jongeren heeft hij een soort sterren­status. En niet alleen bij hen. Volgens sommige ­peilingen is hij nu al populairder dan Marine Le Pen. Dat roept de vraag op wie er in 2027 presidentskandidaat zal zijn. Voor Le Pen zou het al de vierde keer zijn dat ze naar het hoogste ambt dingt. En ze is natuurlijk niet immuun voor l’usure du pouvoir (de erosie van de macht, nvdr). Zij heeft, net als elke politicus, een houdbaarheidsdatum.’

Le jeune premier: wie is Jordan Bardella, misschien wel de eerste radicaal-rechtse eerste minister van Frankrijk?

Bardella is groot geworden onder Le Pens vleugels. Ziet u hem een moedermoord plegen?

Koen Dillen: Het is al vaker gezegd: wie carrière wil maken in de toppolitiek, moet vroeg of laat een vader- of moedermoord plegen. Daarmee zeg ik niet dat het ook zal gebeuren. Ook daarvoor zouden de parlementsverkiezingen wel eens doorslaggevend kunnen zijn.

Een analyse van het resultaat van 9 juni leerde dat het RN, anders dan bijvoorbeeld het Vlaams Belang en Alternative für Deutschland, wél vrouwelijke kiezers kon overtuigen. Is ook dat het Bardella-effect?

Dillen: Dat lijkt me toch ook een verdienste van Marine Le Pen, die op ethische thema’s als abortus, vrouwenrechten en homorechten al langer een progressievere koers vaart. Op dat vlak is het RN niet te vergelijken met bijvoorbeeld Vox in Spanje, dat nog altijd een oerconservatieve en zeer katholieke visie uitdraagt en de vrouw het liefst aan de haard ziet. Het electoraat van Vox is overwegend mannelijk.

Rond ethische kwesties toonde ook Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken zich in de laatste campagneweken weinig progressief.

Dillen: Dat was natuurlijk een fout, en dat heeft hij al met zoveel woorden toegegeven door zich daarvoor te verontschuldigen. Ik kan me niet van de indruk ontdoen dat Van Grieken zich heeft laten leiden door de partij-ideoloog Tom Vandendriessche. Slim was het in elk geval niet. Bardella zul je bijvoorbeeld nooit een scheef woord over homorechten horen zeggen.

Bardella wordt in de markt gezet als een jongen van de Parijse banlieues.

Dillen: Ook dat draagt natuurlijk bij tot zijn succes, niet het minst omdat zijn opponent Emmanuel Macron heet en een ex-bankier is. De filosoof Jürgen Habermas noemde Macron ooit ‘de Mozart van de financiële wereld’. Ik denk niet dat de gemiddelde Fransman dat als een compliment zou begrijpen.

In het Europese magazine Politico werd Macron onlangs een slachtoffer genoemd van een soort Franse traditie. Laat een president enkele jaren regeren, en hij wordt vrijwel zeker uitgespuwd door de kiezer.

Dillen: Dat speelt zeker mee. Maar vergeet ook niet dat Macron twee keer verkozen is als ‘het minste kwaad’, in een tweestrijd met Le Pen. Hij had al van bij het begin van zijn presidentschap een elitair imago. De bankier van Rothschild, een technocraat die ver van het gewone volk staat. Dat imago heeft hij nooit kunnen keren. Meer dan ooit heb je de indruk dat hij Frankrijk bestuurt vanuit zijn kleine Parijse bubbel, en er geen enkele connectie meer is met de bevolking.

Een president die op het dieptepunt van zijn populariteit nieuwe parlementsverkiezingen uitroept – dat druist in tegen elke politieke logica.

Dillen: Ik heb me daar, net als zovelen, al meermaals het hoofd over gebroken. De enige plausibele verklaring lijkt mij die van Daniel Cohn-Bendit (gewezen politicus voor de groene fractie in Europa, nvdr). Meteen nadat Macron de ontbinding van het parlement had aangekondigd, noemde Cohn-Bendit het manoeuvre op de Franse televisie een vorm van machiavellisme. Macron zou hiermee doelbewust aansturen op een machtsdeelname van het RN, met hemzelf nog altijd in de rol van scheidsrechter. Op die manier kan dan duidelijk worden dat de remedies van het RN niet werken en zou de ballon tegen de presidentsverkiezingen in 2027 doorgeprikt zijn.

Maar is dat echt zijn betrachting? Ik weet het niet. Zelfs de minister van Financiën Bruno Le Maire tast in het duister. Sowieso waagt Macron een enorme gok. Hij heeft nu al geen meerderheid in het parlement. Naar alle waarschijnlijkheid zal hij door deze verkiezingen nog veel meer parlementsleden en dus macht verliezen. Omgekeerd zal het RN er een pak parlementsleden bij krijgen. De kans is reëel dat politieke waarnemers Macron daar verantwoordelijk voor zullen vinden. Als de gok verkeerd uitpakt, zal Macron ook zo herinnerd worden in de politieke geschiedenis van het land.

Als het RN de meeste zetels behaalt, zou het in principe de premier mogen leveren. Maar Bardella heeft al verklaard dat hij zo’n ‘cohabitation’ met president Macron alleen ziet zitten als zijn partij een absolute meerderheid behaalt.

Dillen: Ja, maar die kans lijkt me eerlijk gezegd klein. Ik begrijp trouwens zijn redenering wel. Ze vloeit voort uit het presidentieel regime dat Frankrijk kent, met veel macht voor de president.

Als hij niet over een absolute parlementaire meerderheid beschikt, zullen Bardella en zijn regering onmiddellijk vallen bij de eerste de beste motie van wantrouwen door de andere partijen – de linkse partijen van het Nouveau Front Populaire van Jean-Luc Mélenchon en de parlementsleden van Macron. Dat is onwerkbaar. Frankrijk dreigt opgezadeld te worden met een machteloze Assemblée.

Dat Nouveau Front Populaire is een onuitgegeven links blok van communisten, socialisten, groenen en het radicaallinkse La France ­insoumise van Mélenchon. Maakt het een kans om de grootste te worden?

Dillen: Moeilijk te zeggen. Tegenover het voordeel van de frontvorming staat hier ook heel duidelijk het nadeel. Een aantal gematigde linkse kiezers heeft het bijzonder moeilijk met Jean-Luc Mélenchon, onder meer vanwege zijn wel zeer milde houding tegenover Hamas (hij weigerde onder meer de aanval van Hamas ‘terroristisch’ te noemen, nvdr). Mélenchon gaat voluit voor de allochtone stem en speelde tijdens de Europese campagne maximaal het thema Gaza uit. Dat bleek een bijzonder succesvolle strategie in de banlieues, waar zijn partij vaak absolute meerderheden behaalde.

Maar voor gematigde kiezers kan hij een argument zijn om straks alsnog voor het kamp Macron te kiezen. Dat is ook wat een recente peiling doet vermoeden. Het RN scoorde in die peiling 35 procent, het Nouveau Front Populaire 27 en het kamp Macron – een beetje verrassend – een niet onaardige 20 procent. De betere score voor Macron kun je misschien verklaren vanuit die weerzin voor Mélenchon. Sowieso mag je verwachten dat het linkse front na de verkiezingen weer uit elkaar zal vallen. Gematigde sociaaldemocraten als Raphaël Glucks­mann of ex-president François Hollande kunnen niet door één deur met Mélenchon. Dat ze nu met hem in zee gaan, kunnen ze alleen verantwoorden met het argument: het is een noodzakelijk kwaad in de strijd tegen het fascisme en het racisme.

Mélenchon heeft al verklaard dat hij, in het geval van een overwinning, het premierschap overweegt.

Dillen: Ik denk niet dat hij het linkse front daarmee vooruithelpt. Integendeel. Ik denk nu aan een uitspraak van Serge Klarsfeld, een beroemde nazi-jager die altijd heeft gestreden tegen vader Jean-Marie Le Pen. Klarsfeld zei onlangs in een interview dat, als hij moet kiezen tussen het RN en ‘een antisemitische partij als La France Insoumise’, hij voor het RN zal opteren. Tot voor kort was het ondenkbaar dat gezaghebbende stemmen uit de Joodse gemeenschap zoiets zouden zeggen. Marine Le Pen is en blijft de dochter van Jean-Marie Le Pen, de man die de Holocaust ‘een detail in de geschiedenis’ noemde.

Dat nadeel heeft Jordan Bardella niet, en hij trekt ook een duidelijke streep onder dat verleden. Toen Maximilian Krah, Europarlementslid voor het Duitse AfD, verklaarde dat niet alle SS’ers criminelen waren, kondigde Bardella zonder aarzeling aan dat het RN niet meer in dezelfde fractie zou zitten.

Het RN scoort nog altijd iets minder goed bij oudere Franse kiezers.

Dillen: Voor een belangrijk deel van die kiezers werkt het ‘fascisme’-argument nog altijd. Ik denk ook dat veel bemiddelde gepensioneerden huiverig staan tegenover sociaaleconomische avonturen. Maar die groep wordt duidelijk kleiner. In elke leeftijdscategorie is het RN vandaag de sterkste partij, blijkt uit onderzoek.

Dat weet Macron ook. Hij weet dat de ‘antiracismeplaat’ stilaan versleten klinkt en valt het RN vandaag op een andere manier aan. Hij hamert vooral op de ongeloofwaardigheid van hun economische programma. Daarover is weleens gezegd dat het een kopie is van het uiterst linkse programma van Mélenchon. Dat is natuurlijk een boutade, maar Le Pen is zeker niet neoliberaal. Ik geloof trouwens niet dat haar partij het van dat economische programma moet hebben. RN-kiezers maken zich zorgen over veiligheid en migratie, de thema’s die de Fransen het meest beroeren en die ook de Europese verkiezingen hebben gedomineerd.

Dat Bardella zelf een migrant is maakt geen indruk?

Dillen: Hij hamert graag op zijn Italiaanse afkomst is en herinnert er vaak aan dat zijn ouders en grootouders zich assimileerden om te integreren in de Franse samenleving. Zo wil hij de eis van ‘pas u aan of verhuis’ in de richting van moslimmigranten en migranten uit Afrika kracht bijzetten. De Joodse extreemrechtse presidentskandidaat Eric Zemmour, wiens familie uit Algerije komt, deed dat twee jaar geleden ook.

De verkiezingen van 9 juni waren – we zouden het haast vergeten – Europese verkiezingen. Maakt het een verschil dat de Fransen nu voor het nationaal parlement kiezen?

Dillen: Het belangrijkste verschil zal waarschijnlijk het opkomstpercentage zijn. Er wordt voorspeld dat dat bijzonder hoog zal zijn, misschien zelfs 20 procent hoger dan bij de vorige parlementsverkiezingen. Dé vraag is dan: wie zijn die kiezers die het deze keer wel de moeite waard vinden om te gaan stemmen? Zijn dat kiezers die het RN van de macht willen houden? Zijn het kiezers die Macron willen steunen, en hem geloven als hij zegt dat zonder hem de chaos dreigt?

Het kunnen ook kiezers zijn die, zoals de kiezers van Geert Wilders in Nederland, geloven dat het RN nu wél kans maakt op machtsdeelname.

Dillen: Ook dat is best mogelijk. De opiniepeilers van de grote zenders doen er alles aan om het antwoord op die vraag te vinden. Maar het eerlijke antwoord is dat ze het niet weten. De onzekerheid wordt ook nog eens vergroot door het systeem. Bij een hoge opkomst heb je een lager percentage van de stemmen nodig om deel te nemen aan de tweede ronde op 7 juli. Dan verhoogt ook de kans dat er drie in plaats van twee kandidaten mogen deelnemen. Dat alles samen maakt het bijna onmogelijk om accurate voorspellingen te doen.

‘De koers van Frankrijk geeft weinig aanleiding tot optimisme’