Stikstofcrisis dreigt ook Nederlandse politiek opnieuw te verlammen

Het stikstofdossier teistert niet alleen de Vlaamse regering, ook in Nederland dreigen er opnieuw problemen. Naar aanloop van de Provinciale Statenverkiezingen moet de regering van premier Mark Rutte vrezen voor haar plannen.

‘Stik erin!’ In een nieuw promotiefilmpje van de satirische Partij tegen de Burger (PtdB) windt de Nederlandse comedian Steven Stol er geen doekjes om. ‘Hier kunnen kinderen nog onbezorgd in de grafietregen spelen’, benadrukt Stol aan de fabriekshallen van staalreus Tata Steel nabij het stadje IJmuiden. Daarmee raakt de Partij tegen de Burger een gevoelige snaar. Met ruim 6 miljoen ton uitstoot is Tata Steel de grootste producent van stikstofdioxide in Nederland. Het bedrijf moet de stikstofuitstoot dit jaar met 8 procent verminderen.

In Nederland is het stikstofprobleem dan ook aanzienlijk. Per hectare hebben onze noorderburen de grootste stikstofuitstoot van alle Europese lidstaten. Daarom besliste de regering van premier Mark Rutte (VVD) enkele jaren geleden al om de maximumsnelheid op de autosnelwegen overdag te verlagen naar 100 kilometer per uur. Maar niet de industrie of het verkeer, wel de landbouw is er met voorsprong de grootste stikstofvervuiler. Van de Nederlandse uitstoot komt ongeveer 60 procent uit de landbouw – Nederland telt bijvoorbeeld het hoogste aantal runderen per hectare in de Europese Unie.

Hete aardappel

Al decennialang zoekt Den Haag naar oplossingen. ‘Maar die bleven lang uit’, zegt Raoul Beunen, hoofddocent Omgevingsbeleid aan de Open Universiteit in Heerlen. ‘Men bleef gewoon stikstofvergunningen uitdelen.’ In 2019 oordeelde de Raad van State op basis van een Europees arrest dat de aanpak van de Nederlandse regering ontoereikend was. ‘Toch werden nog talloze vergunningen verleend voor nieuwe activiteiten die bijdragen aan de stikstofneerslag, vaak op grond van wankele juridische argumenten’, stelt Beunen.

Toch is de maatschappelijke discussie over de stikstofproblematiek door de uitspraak van de Raad van State echt op gang gekomen en heeft het kabinet een hele reeks plannen klaar om de uitstoot van ammoniak en stikstofoxiden te verminderen. Tegen 2030 moet minimaal 74 procent van de stikstofgevoelige natuur in beschermde gebieden een gezond stikstofniveau (onder de kritische depositiewaarde (KDW)) hebben. Daarvoor moet de uitstoot met zo’n 40 procent afnemen.  

Voor een deel schuift het kabinet-Rutte de hete aardappel door naar de twaalf provinciebesturen in het land. ‘Zij zijn bevoegd voor de vergunningen en moeten de doelstellingen vertalen in concrete maatregelen’, verduidelijkt Beunen. Daarbij wordt de stikstofproblematiek in het kader van het Nationaal Programma Landelijk Gebied aangepakt samen met andere problemen zoals klimaat, water, biodiversiteit en leefbaarheid van het platteland. De provincies moeten hun plannen voor 1 juli presenteren. Vervolgens wordt bekeken of er nog aanvullende maatregelen nodig zijn.

Piekbelasters

Het stikstofbeleid ondervindt bij onze noorderburen veel weerstand. Vooral voor de veehouders van wie de velden aan natuurgebieden grenzen, zijn de reductiedoelstellingen een moeilijke opgave. Met hun tractoren leggen ze geregeld het hele land plat. En overal zie je bij boerderijen de Nederlandse driekleur uit protest ondersteboven wapperen.

Soms laaien de gemoederen hoog op: bevoegd stikstofminister Christianne Van der Wal kreeg net zoals haar Vlaamse collega Zuhal Demir (N-VA) persoonlijke bedreigingen. Recent werd D66-voorzitter en minister van Financiën Sigrid Kaag in Diepenheim, in de provincie Overijssel, met fakkels opgewacht door boeren en complotdenkers. ‘Onacceptabel’, aldus Rutte. ‘Demonstreren mag maar het intimideren van politici moet stoppen.’

De Nederlandse regering heeft intussen zo’n 30 miljard euro gereserveerd om het stikstofprobleem aan te pakken. Ze heeft ook besloten om op korte termijn zo’n 3000 piekbelasters uit te kopen. Wie op het aanbod ingaat, zal naar verwachting 120% van de bedrijfswaarde krijgen om de uitstoot vrijwel volledig stop te zetten.

Vergunningen

‘Den Haag is zich heel bewust van de noodzaak om de stikstofproblematiek nu wél grondig aan te pakken’, betoogt Beunen. Het gaat niet alleen om natuurbehoud. De regering wil ook een vlotte vergunningverlening voor bouwprojecten weer mogelijk maken. ‘De veehouderij in zijn huidige omvang en de uitstoot van ammoniak die daarmee samengaat, belemmert nieuwe ontwikkelingen in de bouw, mobiliteit en duurzame energie. Daar wil de regering-Rutte nu een flinke mouw aan passen.’

Vanuit die optiek heeft de regering-Rutte in februari een wetsvoorstel voorgelegd waarmee ze de stikstofneerslag versneld wil doen dalen. In de Tweede Kamer zal dat vermoedelijk door de partijen van de regering-Rutte worden goedgekeurd.

Verkiezingen

In de Eerste Kamer ligt dat moeilijker. Het zijn onder meer de provinciebesturen die de leden van de Eerste Kamer aanwijzen, en net volgend weekend vinden er in Nederland provinciale verkiezingen plaats. Natuurbescherming en het stikstofdossier is daarbij een van dé thema’s, en de provincies zijn niet bepaald opgezet met de verantwoordelijkheden die ze moeten dragen. Zo moest de provincie Noord-Brabant recent een vergunningstop invoeren voor projecten die met stikstofuitstoot het Natura2000-netwerk verder kunnen belasten.

Onder meer de BoerBurgerBeweging van de populaire Caroline van der Plas en JA21 nemen het uitdrukkelijk op voor de veehouderij. ‘Zij doen alsof het stikstofprobleem nauwelijks bestaat’, zegt Beunen. Populair zijn beide partijen vooral in het noorden en het oosten van Nederland, waar veel veehouders gevestigd zijn. Maar ook in de provincies waar de nationale regeringspartijen aan de macht zijn, is men niet altijd even opgezet met de stikstofplannen uit Den Haag. Nieuwe politieke confrontaties lijken een kwestie van tijd. Sommige waarnemers vrezen voor de onbestuurbaarheid van het land.

Toen CDA-voorzitter en minister van Binnenlandse Zaken Wopke Hoekstra vorig jaar even afstand nam van de stikstofafspraken in het coalitieakkoord, hing de toekomst van de regering-Rutte al eens aan een zijden draadje. Bemiddelaar Johan Remkes kon de boel toen nog rechttrekken. Maar naarmate de deadline van 2030 dichterbij komt, wordt de druk op natuur, de veehouderij en de politiek groter. ‘Vervuilen moet weer lonen!’, eist de Partij tegen de Burger. Of Rutte daar daadwerkelijk een stokje voor kan steken, valt af te wachten.