Waarom de Britse Conservatieven een verpletterende nederlaag wacht

Vandaag maakt Labour naar verwachting een einde aan veertien jaar Conservatief leiderschap in het Verenigd Koninkrijk. Na een turbulent decennium wacht premier Rishi Sunak een historische nederlaag.

Ruim twee maanden geleden kregen de Britse Conservatieven klappen bij de lokale verkiezingen. Groot was dan ook de verbazing toen de Conservatieve Britse premier Rishi Sunak, in de stromende regen en overstemd door demonstranten, vervolgens vervroegde nationale verkiezingen uitschreef. Met die verrassingsaanval hoopte Sunak zijn kansen alsnog te keren want al jaren, zo blijkt uit alle peilingen, doen de tory’s het barslecht en troeft de Labourpartij van kopman Keir Starmer hen met voorsprong af.

Sunaks strategie heeft niet gewerkt. Volgens de recentste peilingen mag de Conservatieve Partij donderdag een verpletterende nederlaag verwachten. Zo kan Labour rekenen op ruim 40 procent van de stemmen, de tory’s op zo’n 20 procent. Omgerekend naar zetels zou dat neerkomen op een absolute meerderheid van Labour van maar liefst 484 stuks, de Conservatieve Partij zou blijven steken op 64 zetels – een historisch dieptepunt en historisch grote kloof tussen beide partijen.

Meerderheidsstelsel

Het Verenigd Koninkrijk gebruikt een meerderheidsstelsel, ook het First Past The Post-systeem genoemd. Wie de meeste stemmen in een van 650 kiesdistricten behaalt, die wint een zetel in het Lagerhuis. Door die regeling kan een kandidaat met pakweg 20 procent van de stemmen een zetel winnen, tenminste als de andere partijen slechter scoren. Van wie het haalt, wordt verwacht alle kiezers uit het district te verdedigen – daarom komen Britse parlementsleden in het Lagerhuis vaak op voor de belangen van hun eigen regio.

Door dat kiessysteem is het opletten met wat de nationale peilingen voorspellen. Volgens de Britse krant The Times zal het er in veel kiesdistricten erg om spannen. Slechts een 130.000-tal stemmen, zo klinkt het, kunnen het verschil maken tussen een absolute Labourmeerderheid of een minderheidsparlement – weliswaar met Labour als grootste. 200.000 stemmen minder voor de Conservatieven zouden er daarentegen voor kunnen zorgen dat de Conservatieve Partij geen enkele zetel meer binnenhaalt.

Cost of living-crisis

Vanwaar de afkeer van de Conservatieven? Veel Britten hebben het steeds moeilijker om rond te komen. Vier op de tien krijgen de energierekeningen niet betaald, de laagste inkomens zijn gedaald, de huurprijzen staan op eenn recordhoogte en 7,5 miljoen Britten wachten op een medische behandeling. De regering-Sunak zegt de cost of living-crisis te hebben bezworen, maar hoewel de inflatie er sterk is gedaald en de economie het niet barslecht doet, zijn velen de peperdure periode van de voorbije drie jaar niet vergeten. Het Office for Budget Responsibility verwacht bovendien dat de Britse levensstandaard nog verder zal dalen.

Daarnaast is het gros van de Britten is het gerommel bij de tory’s kotsbeu. Geef hen eens ongelijk. Theresa May kreeg haar partij tijdens de brexitonderhandelingen niet verenigd. Boris Johnsons lockdownfeestjes, leugens, gebrek aan dossierkennis en pogingen om het parlement buitenspel te zetten hielden de Britse politiek in hun greep. En zijn opvolger Liz Truss stortte het Verenigd Koninkrijk al na enkele weken in een economisch crisis – nog altijd betalen veel Britten hogere hypotheken door de begrotingsplannen van ‘de menselijke handgranaat’, een van Truss’ bijnamen.

Huidig premier Sunak tot slot is bijzonder impopulair. De steenrijke eerste minister probeert zich op te werpen als baken van stabiliteit en verstandig leiderschap, maar kan zelfs bij de helft van de Conservatieve kiezers niet op steun rekenen. Hij rijgt de ene communicatieblunder aan de andere, onder meer door de D-Day-herdenking in Normandië vroegtijdig te verlaten voor een televisieoptreden in eigen land. Kritische interviews doorstaat hij nauwelijks, paniekerige pogingen om zijn imago te herstellen maken het er doorgaans alleen maar erger op.

Veel frisse ideeën weet de Conservatieve Partij tijdens de campagne niet te presenteren. Verder dan ‘migratie terugdringen’, ‘belastingen verlagen’ en ‘pensioenen verhogen’ komt Sunak nauwelijks – waarom kon dat de voorbije veertien jaar niet, vragen veel Britten zich af. De partij waarschuwt op sociale media daarentegen voortdurend voor een Labour-supermeerderheid, want die zou het land onherroepelijk de afgrond in storten.

De stem van Starmer

Labourleider Starmer, die naar alle waarschijnlijkheid de nieuwe Britse premier wordt, is evenmin een populair figuur. Velen vinden hem kleurloos, sommigen zelfs oersaai. Het charisma van een Tony Blair heeft hij inderdaad niet, maar daar draait politiek niet alleen om. Starmer heeft Labour na de omstreden ex-partijleider Jeremy Corbyn opnieuw op de rails gekregen. Labour is naar het centrum opgeschoven om meer kiezers te overtuigen, en om risico’s te vermijden zijn de ideeën voorzichtig en nauwelijks concreet.

Starmer, die zich uit een eenvoudig gezin opwerkte tot openbaar aanklager, belooft het Verenigd Koninkrijk stabiliteit, en wel omdat hij en zijn partij zelf stabiel zijn – en dat in tegenstelling tot de Conservatieve Partij. Naar welke economische en politieke recepten hij als premier wil grijpen, daar hebben veel Britten het raden naar. Over de Brexit zwijgt Labour als de dood om potentiële kiezers niet voor het hoofd te stoten. En niemand die weet hoe de partij haar Groen Welvaartsplan van een kleine 28 miljard euro over vijf jaar tijd wil financieren.

Aan de dispatch box, de plek in het Lagerhuis waar de Britse premier en de oppositieleider elkaar elke woensdag in de ogen kijken, deed Starmer het de afgelopen jaren steeds beter, en niet alleen omdat de tory’s het hem gemakkelijk maakten. Tot frustratie van de Conservatieven werden zijn vragen scherper, zijn toespraken minder drammerig en zijn soms nasale kopstem zachter – volgens sommigen huurde hij een stemcoach in. Waar Starmer zijn privéleven altijd nauwgezet afschermde, verschijnt hij nu af en toe met zijn vrouw.

‘Misschien is de weinig charismatische Keir Starmer wel de premier waar veel Britten stilaan aan toe zijn’

Daar is Farage weer

Na veertien jaar Labour-oppositie lijkt dat alles voor veel Britten voldoende. In tegenstelling tot vroeger is links min of meer verenigd, rechts is dat allerminst. De tijden zijn veranderd: in 2015 wilde ex-premier David Cameron af van de eurosceptische flank van zijn Conservatieve Partij. Zijn gok, het Brexitreferendum, draaide totaal verkeerd uit en sleurde zowel het land als de tory’s in chaos. Vijf Conservatieve premiers zijn er sindsdien gepasseerd, acht ministers van zowel Binnenlandse als Buitenlandse Zaken, veertien ministers van Cultuur en liefst zestien staatssecretarissen voor het Woonbeleid.

De Eurosceptische flank, die Cameron het zwijgen wilde opleggen, verdween allerminst. Er was de UK Independence Party van kopman Nigel Farage, nu is die laatste het gezicht van het Reform UK. Niet de Brexit zelf, aldus Farage, maar wel de uitvoering ervan door de Britse Conservatieven heeft de Britse uitstap uit de Europese Unie doen mislukken. Dat er méér niet-Europese migranten in het Verenigd Koninkrijk aankomen dan voor de Brexit is daar volgens Farage het beste bewijs van – onder Sunak werd uiteindelijk geen enkele migrant naar Rwanda uitgewezen.

Farage, die enkele maanden geleden nog beweerde geen comeback te zullen maken, is terug van nooit weggeweest. Hij komt op in Clacton, een arm district met weinig immigratie aan de Noordzee, en hoopt zo na zeven mislukte pogingen voor de eerste keer een zetel in het Lagerhuis te bemachtigen. Farage zou echter Farage niet zijn als hij niet op meer zou hopen. Nu de Conservatieve Partij helemaal in de touwen hangt, wil hij de tory’s ideologisch naar rechts dwingen en het Britse tweepartijensysteem in een andere plooi leggen.

Of Farage succes zal boeken, valt nog af te wachten. Enkele Reform UK-kandidaten werden betrapt op racistische uitspraken en uit de partij geknikkerd, anderen stapten wegens dat racisme over naar de Conservatieven. Farage zelf moet zich verdedigen voor de nauwe banden die hij in het verleden met Moskou onderhield, maar lijkt net zoals enkele partijgenoten relatief zeker van zijn zetel. Of dat voldoende zal zijn om de Conservatieve Partij ideologisch over te nemen, zal de komende weken blijken.

‘Nigel Farage ontregelt Britse politiek met pint en peuk’