‘Servië kan met het leveren van deze “kritieke grondstof” aan de EU een wit voetje halen in Brussel’

Half juli tekenden de Duitse bondskanselier Olaf Scholz en de Slowaakse Europees Commissaris belast met de Green Deal, Maroš Šefčovič, in Belgrado een (nog niet bindend) akkoord met de Servische president Aleksan­dar Vučić. Zijn land moet de Europese Unie gaan voorzien van lithium.

Servië, sinds 2014 kandidaat-lidstaat, kan met het leveren van deze ‘kritieke grondstof’ aan de EU een wit voetje halen in Brussel. Het land staat er niet best op, ook omdat president Vučić nauwe banden heeft met zijn Russische evenknie Vladimir Poetin.

De EU, vooral autoland Duitsland, staat te springen om lithium, grondstof voor batterijen in elektrische auto’s. Dus het geflirt met Moskou wordt Vučić vergeven. Het meeste lithium komt nu uit China. Chinese bedrijven moeten vanaf 31 oktober importheffingen betalen op daar geproduceerde elektrische auto’s. China zint op tegenmaatregelen. Van zo’n land wil je niet afhankelijk zijn.

De hoeveelheid lithium in de Jadar-vallei in West-Servië kan voorzien in 90 procent van de behoefte van het continent. Het mineraal is zo uniek dat het een soortnaam kreeg: ­jadariet. ‘Er is niet alleen veel lithium, het is ook van buitengewoon hoge kwaliteit,’ zei Primoz Lemez (60) in de zomer van 2023 tegen EW. Lemez is een Sloveen die in Belgrado woont en alles weet van e-mobiliteit.

Maar veel Serviërs willen geen lithium-mijn. Winning vergt veel ­water en transportbewegingen. Eerst moet je water onttrekken aan zoutvlaktes en dat in bassins laten verdampen. Het zout wordt afgevoerd in trucks. Daar­­na wordt vers water in de bassins gepompt, dat opnieuw verdampt.

Wegblokkades

Dit proces herhaalt zich een paar keer, ­zodat het zoutgehalte zakt en het lithiumgehalte stijgt. Gewonnen lithium, in de vorm van poeder, gaat naar de fabriek. Die verwerkt het tot batterij of accu. Lithium bindt zich graag aan de kobaltoxide van een batterij.

Tegenstanders protesteren al jaren. In en rond Jadar werpen zij wegblokkades op. In Belgrado waren tal van demonstraties. Zelfs dé nationale beroemdheid, tennisser Novak Djokovic, sprak zich uit tegen lithiumwinning. Volgens diplomaten in Belgrado ontstond het negatieve Servische sentiment jegens de mijn door een Chinese campagne op sociale media.

De protesten leidden er in 2022 toe dat de regering vlak voor de verkiezingen de mijnrechten van Rio Tinto introk, het Brits-Australische bedrijf dat de grond in Jadar bezit. In juli herstelde de regering de vergunning van Rio Tinto, nadat het Grondwettelijk Hof had geoordeeld dat het regeringsbesluit in strijd was met de Grondwet.

Geen kortetermijnoplossing voor lithium

Rio Tinto wil het project onderwerpen ‘aan de strengste milieueisen, zoals een “uitgebreide fase” van juridische, milieu- en vergunningsprocedures en openbare raadplegingen’. De tegenstanders willen daarvan niks ­weten. Op 11 augustus demonstreerden opnieuw tienduizenden in Belgrado en werden treinsporen bezet.

Als het komt tot een deal van Brussel met Belgrado en Rio Tinto, betekent dat dus geen verlichting op korte termijn. Lemez: ‘Het duurt drie tot vijf jaar voordat zo’n mijn opera­tioneel is.’

René van Rijckevorsel (1961) is sinds 1 augustus 2021 correspondent van EW in Brussel. Daarvoor was hij 20 jaar lang adjunct-hoofdredacteur.