Russisch opiniepeiler Lev Gudkov: ‘Meer dan de helft van de Russen begrijpt niet wat er gaande is’

Drie jaar na de invasie van Oekraïne steunt het overgrote deel van de Russen nog altijd de ‘speciale militaire operatie’ van president Vladimir Poetin. Dat blijkt ook uit een enquête van het enige onafhankelijke Russische instituut voor opinieonderzoek, het Levada-centrum. ‘Net als bij de vorige enquête staat 77 procent van de ondervraagde Russen achter de oorlog met Oekraïne’, zegt Lev Gudkov, socioloog en opinieonderzoeker aan datzelfde instituut.

Hoe verklaart u dat hoge percentage?

Lev Gudkov: Hier in Rusland hebben we te maken met een georganiseerde en afgedwongen consensus door middel van propaganda en totale controle over de berichtgeving. De autoriteiten oefenen sterke, repressieve druk uit op de oppositie en tegenstanders van de oorlog. En de propaganda werkt, hoe verschrik­kelijk die ook is. De mensen scharen zich achter het leiderschap en worden steeds meer antiwesters. Ze zijn bereid alles te accepteren.

Tegelijkertijd wil volgens uw enquête 57 procent dat er over vrede onderhandeld wordt. Hoe valt dat te rijmen?

Gudkow: We zien tegenstrijdige reacties, zoals vaak het geval is in totalitaire samenlevingen.

Wat voor soort vrede willen de Russen?

Gudkov: Ze vinden dat Oekraïne moet capituleren. Ze hebben het over vrede, maar leggen desgevraagd uit dat Oekraïne geen lid mag worden van de NAVO en de EU gedemilitariseerd moet worden. Daarnaast moet het de door Rusland veroverde gebieden opgeven en zijn politieke leiders vervangen. Dat betekent niets anders dan capitulatie.

Ondanks het dalende vertrouwen in Zelensky: meerderheid Oekraïners blijft bereid om oorlog vol te houden

Waar zijn Russen momenteel het meest ontevreden over?

Gudkov: Over de economische situatie. Dit jaar is de inflatie gestegen en daarmee ook de prijzen van voedsel en andere producten. Natuurlijk is de inflatie niet net onder de negen procent, zoals de centrale bank beweert. We hebben het over een gemiddelde van 20 à 30 procent en meer.

Realiseren de mensen zich dat de hogere prijzen verband houden met de kosten die de oorlog met zich meebrengt?

Gudkow: Nee, dat realiseren ze zich niet. Volgens mijn berekeningen begrijpt meer dan de helft van de bevolking niet wat er gaande is. Mensen zijn afgesloten van alle informatie, als je de propaganda niet meetelt. Velen accepteren dus expliciet alles wat er gebeurt.

Poetin heeft geprobeerd indruk te maken op het Westen door zijn nieuwe middellangeafstandsraket Oreshnik te lanceren. Hoe belangrijk is dat wapen voor de Russen?

Gudkov: Burgers halen veel voldoening uit dat soort agressieve gebaren, als een demonstratie van de macht van ons land. Dat sluit aan bij de imperialistische, militaristische houding van veel Russen.

Wekt het gebruik van zulke wapens dan geen angst op?

Gudkov: De angst voor een grote oorlog is hier voortdurend aanwezig. Ongeveer 56 procent van de Russen denkt dat de gevechten in Oekraïne kunnen escaleren en leiden tot een botsing met de NAVO. Het idee van een grote oorlog, mogelijk een nucleaire oorlog, is zo beangstigend dat mensen het proberen te onderdrukken.

Volgens uw peilingen is 87 procent van de bevolking tevreden over het beleid van Poetin. Hoezeer heeft hij de oorlog tegen Oekraïne nodig?

Gudkov: Hij begrijpt heel goed dat een nederlaag niet alleen zijn politieke einde zou betekenen, maar ook zijn dood. Hij zou als enige verantwoordelijk worden gesteld voor het falen van Rusland.

De Russische troepen zijn momenteel in het voordeel aan het front en rukken verder op in de Donbass.

Gudkov: De kans dat Rusland militair verliest is op dit moment niet groot. Als het conflict in Oekraïne wordt bevroren en er een soort compromis komt, zal Poetin hoogstwaarschijnlijk aan de macht blijven.

Project 2025 voor Europa: kan de EU zichzelf wel verdedigen zonder noemenswaardige defensie-industrie?

Hoe zien de Russen het jaar 2025?

Gudkov: Ze plannen nauwelijks vooruit. Het is wel duidelijk dat de economische situatie nog slechter zal worden. Dat zal geen grote protesten uitlokken. De staat zal nieuwe repressieve maatregelen afkondigen, ook als voorbereiding op een mogelijk einde van de oorlog. De propaganda zal agressiever worden en het cynisme en de amoraliteit in de samenleving zal toenemen.

Uw Lewada-centrum wordt al meer dan acht jaar beschouwd als een ‘buitenlandse agent’. Hoe komt het dat u uw werk kunt blijven doen?

Gudkov: De enige verklaring is dat we een troef zijn voor het leiderschap, we laten zien hoe groot de steun voor Poetin en de oorlog is. Door onze peilingen kan het Kremlin op cruisecontrol rijden.