‘Referendum Moldavië: zelden zal een overwinning zo als een nederlaag hebben aangevoeld’

‘President Maia Sandu heeft de veldslag gewonnen met een nipte meerderheid in het referendum, maar de resterende oorlog rond EU lidmaatschap voor Moldavië lijkt bij voorbaat geen gelijke strijd’, schrijven Toine Paulissen en Steven Van Hecke naar aanleiding van de uitslag van het Moldavisch referendum over toetreding tot de Europese Unie.

Zelden zal een overwinning zo sterk als een nederlaag hebben aangevoeld als de uitkomst van het referendum afgelopen zondag in Moldavië. In een poging om de geplande toetreding tot de Europese Unie te verankeren in de grondwet deed president Maia Sandu een beroep op haar bevolking, en dat leek initieel geen al te slechte zet. Meerdere opiniepeilingen gaven de indruk dat ongeveer 60% van de Moldaviërs voorstander was van een toenadering naar de EU, en een succesvol referendum zou Sandu een stevig mandaat gegeven hebben om deze richting na te volgen.

Aangezien er ook voorspeld werd dat ze comfortabel een absolute meerderheid zou halen in de gelijktijdige presidentsverkiezingen, was het aannemelijk dat Moldavië in de komende jaren met zeven-mijls-laarzen stappen zou gaan zetten richting het EU lidmaatschap waar niet alleen in Chisinau, maar ook in Brussel van gedroomd werd.

Tussen droom en daad staan nu echter 13.000 stemmen in de weg, en een tweede ronde in de presidentsverkiezingen. Het eerste slaat op de minieme marge die het pro-EU kamp heeft behaald in het referendum. Met andere woorden, de overwinning was zo nipt als maar kan zijn, met een meerderheid van slechts 50,46%.

Maandagochtend, toen bruutweg 99% van de stemmen geteld was, leek zelfs een nederlaag nog in het verschiet, maar de stemmen van de overwegend pro-EU diaspora, die pas op het einde werden geteld, kantelde op het nippertje nog de stemming.

Zodoende wordt EU-lidmaatschap als een volwaardig doel uitgeschreven in de Moldavische grondwet, maar dit lijkt vooral een pyrrusoverwinning te worden voor Sandu. Het gewenste sterke mandaat blijft namelijk uit. In tegendeel, doordat er ook geen absolute meerderheid werd behaald in de presidentsverkiezingen rijst nu de vraag of er überhaupt voldoende vertrouwen is in haar beleid bij de bevolking.

Tegelijkertijd zijn deze gebeurtenissen nauwelijks verrassend te noemen. Hoewel de claim van Sandu en andere ambtenaren dat er sprake is geweest van Russische inmenging nog niet is bewezen, stond een interventie van Moskou in de sterren geschreven. Eerder dit jaar werd Ion Creanga, decennialang hoofd van de juridische dienst van het Moldavisch parlement, opgepakt nadat bleek dat hij net zolang al innige informatie over de gang van zaken binnen de nationale politiek aan Vladimir Poetin bezorgt. Moldavië is met haar 2,5 miljoen inwoners tevens het armste land op het Europese continent, waardoor de strijd tegen de gevreesde Russische desinformatie-machine bij voorbaat al weinig kans leek te maken.

Tot slot zijn EU-gerelateerde referenda de laatste twee decennia niet bijster succesvol geweest vanuit een pro-Europees perspectief. Twintig jaar geleden ging de big bang van het Europese integratieproces met tien nieuwe lidstaten nog gepaard met negen succesvolle referenda (Cyprus organiseerde er geen), vaak met een overduidelijke meerderheid. Sindsdien voltrok zich het fiasco met de Europese Grondwet referenda in Nederland en Frankrijk in 2005 en de Ierse blokkering van het Verdrag van Lissabon in 2008, en werd er negatief gestemd tegenover Europees beleid in Griekenland en Denemarken in 2015 en in Nederland en Hongarije in 2016. Het orgelpunt was in dat laatste jaar uiteraard het onvoorziene vertrek van de Britten uit de Unie.

Wat nu met Chisinau en Brussel, die meer dan 1800 km in vogelvlucht van elkaar verwijderd maar beide even somber wakker geworden na de uitslag van afgelopen maandag? Maia Sandu heeft de veldslag gewonnen met een nipte meerderheid in het referendum, maar de resterende oorlog rond EU lidmaatschap voor Moldavië lijkt bij voorbaat geen gelijke strijd. De twijfels die Moskou zaait, is op zich al een overwinning. Sandu heeft als enige pro-EU-kandidaat een tweede ronde nodig om president te kunnen blijven. Ongeacht de uitslag is haar positie beschadigd, net zoals het geloof in democratische instituties alsook de Europese idealen. Het doel van Europees lidmaatschap in 2030 lijkt met deze stembusslag vooral verder weg.

Toine Paulissen is onderzoeker aan het Instituut voor de Overheid van de KU Leuven. In zijn onderzoek richt hij zich op vergelijkende en Europese politiek. Zijn voornaamste onderzoeksinteresses zijn directe democratie, politieke financiering en de Europese Unie.

Steven Van Hecke is politicoloog en en als hoogleraar Europese politiek verbonden aan de Faculteit Sociale Wetenschappen van de KU Leuven.